Morgunblaðið - 15.10.1987, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. OKTÓBER 1987
31
Sviðsmynd úr Rómúlusi mikla: Amar Jónsson og Rúrik Haraldsson.
SSINS
Góð stund í
Þjóðleikhúsinu
— sagði Ágústa Gísladóttir,
húsmóðir
Það má segja að allt, sem gott
er, er umdeilanlegt, því það kemur
manninum til að hugsa. Þannig er
það með leikritið Rómúlus mikla.
Ég sá leikritið nýlega og átti mjög
góða stund í Þjóðleikhúsinu.
Ég minnist þess, að einhvemtíma
las ég að gott leikrit ætti að fá
mann til að trúa því, sem fram
færi á leiksviðinu. Það var einmitt
þetta, sem ég hafði svo gaman af
á þessari sýningu. Hún minnti okk-
ur á hina miklu harmsögu Róm-
veija, þó í kátbroslegri mynd, þar
sem Rúrik Haraldsson fer á kostum
og með honum margir af okkar
beztu leikurum.
Diirrenmatt er þama enn að
glíma við hugðarefni sitt, valdið og
einstaklinginn. Keisarinn er í sinni
stóisku ró og hugsar aðeins um
mat, vín og pútumar sínar, á með-
an ráðherrar og hirðin ásamt
keisarafrúnni eru að farast á taug-
um í takt við hmn hins rómverska
heimsveldis. Allt fannst mér þetta
skapa mjög eftirminnilega sýningu,
sem ég hvet alla til að sjá.
Boðskapur leikritsins getur átt
við jafnt í dag og fyrir 1500 árum
þegar Rómaveldi var að hrynja.
Höfundurinn svíkur aldrei og
kemur okkur alltaf til að hugsa.
Aldarháttur
í spéspegli
— sagði Bent Sch. Thor-
steinsson, hagfræðingur
Leikritið er umdeilt, eins og öll
önnur mannanna verk. Þetta svo-
kallaða sögulega leikrit fer fijáls-
mannlega með sögulegar stað-
reyndir, raunar svo mjög, að segja
má, að frá sannsögulegu sjónarmiði
er það nánast „bull“. Nægir að
geta þess að síðasti keisari Róm-
vetja hét að vísu Rómúlus, en hann
var nú ekki kallaður hinn mikli
heidur var hann kallaður hinn litli.
í annan stað var þetta ekki
lífsreyndur heimspekingur á keis-
arastóli heldur táningur, sem hafði
nú skamman feril að baki; hafði
verið settur á keisarastól af föður
sínum sem var rómverskur hers-
höfðingi og ríkti í skjóli hans í fjögur
ár, eða unz hann var rekinn frá
völdum. Sá sem það gerði hét að
vísu Ódóvakar, en var alls ekki for-
ingi innrásarliðs; nei, hann var
herforingi í málaiiði Rómarkeisara,
málaliði, sem gerði verkfall eða
uppreisn vegna vangreiddra launa.
Hinn fimmtán eða sextán ára gamli
Rómarkeisari var rekinn frá völdum
en af virðingu við hið háa embætti
var honum veittur Hfeyrir en Ódó-
vakar settist á konungsstól á Ítaíu
sem undirkonungur keisarans f
Konstantínopel. Höfundur leikrits-
ins er því alls ekki að draga upp
sannsögulega mynd af síðasta keis-
ara Rómaveldis og endalokum þess.
Það sem virðist vaka fyrir höf-
undi er að draga upp mynd af
aldarhætti, svona í spéspegli, með
spaugilegu ívafi; lýsa valda- og fé-
græðgi stjómenda, spillingu þeirra
og kapítalista og þeirra nóta, eins
og hún birtist á öllum tímum. Jafn-
framt að gera góðlátlegt grín að
bláeygðum og svonefndum nytsöm-
um sakleysingum allra tíma, sem
vilja frelsa heiminn með hinum og
öðrum fúrðulegum uppátækjum,
svo sem eins og leggja niður vopn
og veijur, og segja sem svo: gjörið
þið svo vel, óvinir mínir, ykkar er
mátturinn og dýrðin, takið þið við
þessu öllu saman, en látið mig í
friði með hænsnin mín. Jafnframt
er bent á að hinn kúgaði og undirok-
aði „frelsari heimsins", sem ætlar
að frelsa veröldina með því að taka
upp siðu, háttu og menningu kúgar-
anna, og lifa svo síðan á eftir í
sátt og samlyndi, er að sjálfsögðu
líka jafn fráleitur. Þetta kemur
einna greinilegast í ljós í lok leikrits-
ins. Þessi boðskapur er að sjálf-
sögðu umdeildur.
Það er allt annað en vandalaust
að setja upp svona leikrit, svo að
fram megi koma fyrirætlan höfund-
ar og sá boðskapur, sem hann vill
flytja áheyrendum og horfendum.
Ég vil ekki blanda mér í leikdóma,
sem verkið hefur fengið, en get
samt sem áður ekki varist þeirri
hugsun, að leikritið myndi koma
sínum boðskap, fyndni og skemmti-
legheitum betur til skila, ef gætt
væri meira hófs í annkanalegum
uppátækjum. Eins og alkunna er
missir ofleikin fyndni ævinlega
marks.
Heimur í
nýju ljósi
— sagði Gestur Ólafsson,
arkitekt
Það er alltaf gaman að sjá fyrsta
leikritið á haustin. Einhvem veginn
er þetta eins og að hitta aftur fjar-
skylda ættingja sem manni þykir
vænt um og segja manni sitt lítið
af hverju. Sumt er nýtt, sumt hefur
maður heyrt áður, sumt sjaldan,
annað oft en aldrei er það svo að
gott leikrit sýni manni ekki heiminn
og mann sjálfan í nýju ljósi. Alveg
sama hvað maður sér það oft.
Þótt eitt og annað smávegis í
fari þessara ættingja taki dálítið á
taugamar, eins og ofleikur riddara-
foringjans og sárin á heitmanni
Renu þá yfirguæfir stórkostlegur
leikur Rúriks Haraldssonar öll svo-
leiðis smáatriði. Hvað væri líka
orðið úr íslendingum ef ekki finnst
ein og ein búkonuvarta.
Boðskapur þessa leikrits er hins-
vegar talsvert flókinn. Öll þekkjum
við t.d. Sesar Rúpf og bræður hans,
sem leggja undir sig heiminn með
einfaldan buxnasannleik að leiðar-
ljósi. Enda heitir það á íslensku að
vera klár.
Þetta með púddumar er erfiðara.
Samt höfum vð næg dæmi allt í
kringum okkur, t.d. af stjómmála-
mönnum sem virðast ekki sjá að
þeir séu búnir að vera, þótt allir
aðrir sjái það. Að láta sér detta í
hug að bæði Sjálfstæðisflokkurinn
og Alþýðubandalagið líði einhvem
tímann undir lok jaðrar við guðlast
í mörgum herbúðum. Álfka fráleitt
og að Mogginn hætti að koma út.
Samt vitum við að sá dagur kem-
ur, þótt við vitum ekki hvenær.
Sennilega em flestir svona blind-
ir gagnvart sjálfum sér. Flest
höldum við bæði áfram að róa og
ausa, þótt við vitum að við séum
að nálgast feigðarósinn, í stað þess
að hafa bara gaman af púddunum
okkar með hendur í skauti. Enda
er það mjög fjarlægt okkar menn-
ingu að ieggja árar í bát.
Hugsanlega er hér meðalhófíð
best, eins og víða annarsstaðar. Því
ættum við ekki að geta notið báts-
ferðarinnar meðan hún varir,
brimsins og veðurofsans, og þó að
við vitum að okkar tími kemur að
lokum þá ættum við líka að geta
fundið gleði í róðri og austri ekki
síður en í eggjunum sem púddumar
okkar verpa.
Margt í sögu-
þræðinum vert
umhugsunar
— segir Jóhann Þórir Jóns-
son, ritstjóri
Búast verður við því þegar leik-.
rit er samið að verið sé að reyna
að koma einhverju á framfæri eða
til leiðar.
Það er því eðlilegt að gera ráð
fyrir því að viðkomandi áhersluat-
riði séu áberandi. Að mínu mati var
ekki um neitt slíkt að ræða nú nema
ef vera skyldi þáttur buxnasalans,
því hvað sem öðru líður var hann
sterkur. Hvort leikendur skiluðu
hlutverkum sínum vel eða illa dæmi
ég ekki um en þeim mistókst að
ná til fólksins á þeirri sýningu sem
ég var viðstaddur. Þetta tel ég mjög
miður því margt í söguþræðinum
er vert umhugsunar og á erindi til
okkar. Gildir þar einu hvort verið
er að fjalla um hænsnabændur for-
tíðar eða hænsnaræktarbóndann
Himler.
Rómúlus Ágústus hefur mjög
sjaldgæft viðhorf til hlutverks sfns
sem keisari. Hann gerðist keisari
til þess að leysa rfkið endanlega
upp. Hann vildi ljúka tímum drottn-
unar yfír öðrum þjóðum. Þessi
ákvörðun felur í sér algjört aðgerð-
arleysi hans í málefnum ríkisins,
því þannig liðast það fyrr í sundur.
Réttlæting hans fyrir sjálfum sér
er léttvæg. Þegar ríkið fellur verður
hann sviptur lífi og allt fer vel.
Hann þarf ekki að horfa upp á af-
leiðingar gerða sinna. Viðhorf hans
til ástarmála dotturinnar eru jafn-
framt athyglisverð. Fómi hún sér
fyrir ríkið fer ætlunarverkið í súg-
inn, og þó getur hann hugsað sér
aðstoð buxnasalans en með öðrum
skilyrðum.
Lokaatriðið þegar germanski
herkonungurinn birtist gæti verið
stórfenglegt en missti einhvem veg-
inn marks. Þessi stórkostlega
uppákoma þegar fyrirliði innrásar-
liðsins og hænsnaræktarmaður
hyllir keisarann, kominn alla þessa
leið eftir alla þessa sigra tíl þess
eins að selja sig honum á vald,
gæti verið frbær en hún rennur út
í sandinn. Keisarinn getur ekki til
þess hugsað og lokin em þau að
þess sigraða bíður skárra hlutskipt-
ið.
Skilaboðin hljóta að vera þau að
það tekur enginn einn ákvörðun
sem allir hlíta. Það þarf fleiri en
tvo til þess að semja alheimsfrið
hversu voldugir sem þeir annars
em.
Morgunblaðið/Börkur
Jón ÞÓr Harðarson, nýútskrifaður véltæknifræðingur frá Sender-
borg á Jótlandi, sem ásamt skólafélögum sfnum hefur smíðað fyrsta
sólarbilinn á Norðurlttndum.
Endanleg útgáfa af sólarbfl Jóns Þórs og félaga, en þessi bfll mun taka þátt í sólarkappakstrinum í Ástralíu
í nóvember næstkomandi.
á klukkustund, en þessar aðstæður
vom ekki þær bestu sem hugsast
getur þannig að við gemm okkur
vonir með að komast í 80 kílómetra
hraða á klukkustund við góðar að-
stæður."
Jón Þór sagði að smfði bflsins
hefði vakið mikla athygli í Dan-
mörku, bæði í blöðum og sjónvarpi
og hefði orkumálaráðherra Dana
beðið um að bílinn yrði sendur til
Kaupmannahafnar, þar sem ráð-
herrann prófaði hann f eigin
persónu, einn hring í kringum ráð-
húsið.
Sólarkappaksturinn í Ástralfu á
að hefjast 1. nóvember næstkom-
andi og er lítil hætta á að bílamir
verði „eldneytislausir" f eyðimörk-
inni þar sem sumarið er nú gengið
í garð þar syðra. Keppt er í þremur
flokkum, í einum þeirra em stóm
bílaverksmiðjumar, sem eytt hafa
milljónum í rannsóknir og hönnun
á bílum sínum, í öðmm flokki em
áhugamennimir, sem helgað hafa
líf sitt því verkefni að beisla sólar-
orkuna og í þriðja flokknum em
námsmenn og í þeim flokki keppa
Jón Þór og félagar. Aðspurður um
hvort hann gerði sér vonir um sigur
í sólarkappakstrinum sagði Jón Þór
að sigurinn væri aukaatriði. „Mark-
miðið er að komast alla leið og það
út af fyrir sig yrði nægilegur sigur
fyrir okkur."