Morgunblaðið - 25.10.1987, Síða 34

34
•Va“l JldaUi/iU fS'
MORGUNBLAÐIÐ,
SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1987

LJÓSAFOSS
50 ÁR
VATNSAFLSSTOÐIN
við Ljósafoss var vígð
25. október, 1937.
Stöðin er því í dag
fimmtíu ára. Bygging
Ljósafossstöðvarinnar
var upphafið að virkjun
Sogsins en þær
framkvæmdir eru einn
merkasti kaflinn í
virkjunarsögu landsins.
■'
Ljósafossstöð.
„Rafljósin
útrými myrkrinu“
Nota máttinn rétt
í hrapsins hæðum
Virkjun Sogsins átti nokkum
aðdraganda. Einar Benediktsson
skáld orti um Dettifoss:
Hve mætti bæta lands og lýðs vors lgör
að leggja á bogastreng þinn kraftsins ör,
að nota máttinn rétt í hrapsins hæðum,
svo hafin yrði í veldi fallsins skör.
En Einar Benediktsson hefur
látið sér nægja minni fallhæð held-
ur en er við Dettifoss. Árið 1899
var hann einn af stofnendum fé-
lags er nefndist, „The Iceland
water power exploration syndicate
Ltd.“ Tók félag þetta á leigu
vatnsréttindi við Sogið og á þess
vegum fóru fram fyrstu athuganir
á virkjunarskilyrðum en ekkert
varð þó úr framkvæmdum. Áhugi
á virkjunum við Sogið var samt
engan veginn slokknaður, 1906
ritaði Halldór Guðmundsson um
virkjun Sogsfossanna og vatns-
réttindin við ána voru á ný leigð
út, 1908 af Fossafélaginu Skjálf-
anda og síðan af Fossafélaginu
ísland. 1917 sótti það félag um
leyfi frá Alþingi til að virkja Sog-
YFIRLITSMYND
PINQVALLAVATN
Yfirlitsmynd.
Ljósafoss meðan unnið var að
byggingu stöðvarhússins.
ið en umsókninni var hafnað.
Árið 1914 samþykkti almennur
borgarafundur í Reykjavík áskor-
un til bæjarstjómar um rafmagn
til handa bæjarbúum. Var þá haf-
in athugun á virkjun Elliðaánna
en jafnframt var litið til virkjana
við Sogið en sérfræðingar töldu
slíkar framkvæmdir fjárhagslega
ofviða Reykjavíkurbæ. Árið 1917
tók Reykjavíkurbær til við að
kaupa vatnsréttindi við Sogið.
1921 vom fyrstu heimildarlögin
sett um rannsóknir til undirbún-
ings virkjunar Sogsfossa en það
ár var einnig Elliðaárstöðin vígð.
í upphafí var Elliðaárstöðin 1
megawatt en var stækkuð 1923
og aftur 1933 í alls 3,2 megawött.
Mál ljóssins og ylsins
Vemlegur skriður komst þó
ekki á hugmyndir manna um virkj-
un Sogins fyrr en 1927 en þá
gerði rafmagnsstjóm Reykjavíkur
samþykkt um að láta gera áætlan-
ir um virkjun. Verkið var fyrst
boðið út árið 1930. Tvö tilboð
bámst en ekki reyndist unnt að
taka lægra tilboðinu því þar var
gert ráð fyrir ríkisábyrgð sem
ekki fékkst. í framhaldi af því var
Alþingi beðið um heimild fyrir
ríkisábyrgð á virkjunarláni og lagt
var fram fmmvarp til laga um
virkjun Sogsins. Málið olli nokkr-
um þrætum og settu menn ýmis-
legt fyrir sig s.s. framkvæmd
rannsókna, fjárhag bæjarsjóðs