Morgunblaðið - 13.12.1987, Page 32

32 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1987
Blaðamannafélag Islands uU ára
Blaðamannafélag
íslands á 90 ára
afmæli um þessar
mundir, en þann
18. nóvember 1897 gekk
Jón Ólafsson ritstjóri
Þjóðólfs með fundarboð
milli ritstjóra
Reykjavíkurblaðanna.
Daginn eftir var haldinn
stofnfundur Hins íslenska
blaðamannafélags á Hótel
íslandi.
Félagið samþykkti lög
félagsins og aukalög um
kjördóm í meiðyrðamálum
sem voru einskonar
siðareglur þess tíma. Litlar
heimildir aðrar eru um
starfsemi félagsins á þessu
fyrsta skeiði og mun hún
hafa lagst niður um
talsverðan tíma. Félagið
var síðan endurreist árið
1934, aftur 1937 og enn
aftur 1942 en síðan hefur
starfsemi félagsins verið
samfelld.
Félagslíf var
aðalviðfangsefni
Blaðamannafélagsins
fyrstu árin en 1946 var
undirritaður fyrsti
kjarasamningur milli
blaðamanna og útgefenda
blaða. Eftir þessi tímamót
fór félagið að þróast meir
í áttina að venjulegu
stéttarfélagi. Félögum
fjölgaði einnig jafnt og
þétt, fleiri starfsstéttir
voru teknar inn, fyrst
blaðaljósmyndarar, síðan
prófarkalesarar og
útlitsteiknarar og á síðasta
ári var stofnuð sérstök
lausamannadeild við
félagið.
Blaðamannafélagið
hefur minnst afmælisins
með ýmsum hætti. Fyrst
með sýningu í Listasafni
Alþýðu þar sem sýndir
voru ýmsir munir tengdir
blaða- og fréttamennsku,
ljósmyndir og skjöl úr
fórum félagsins. Sérstök
afmælisútgáfa af
Blaðamanninum, félagsriti
Blaðamannafélagsins var
gefin út og í gærkvöldi var
afmælisfagnaður
Blaðamannafélags Islands
á Hótel íslandi hinu nýja;
nýbyggðu hóteli við
Ármúla í Reykjavík og var
þetta fyrsta samkoman
sem haldin er í því húsi.
Hér á eftir fara ýmis
sögubrot úr 90 ára sögu
Blaðamannafélags íslands.
Lengsta greinin birstist
upphaflega í afmælisriti
Blaðamannafélagsins en
einnig er byggt á gögnum
sem voru á
afmælissýningu félagsins
auk ýmissa fróðleiksmola.
Níutíu ára saga
Stofnun
Blaðamannafélags
íslands
Jón Ólafsson ritstjóri Þjóðólfs var
frumkvöðull að stofnun Blaða-
mannafélags íslands. Hann var
fæddur árið 1850 og alinn upp á
prestsheimili á Austfjörðum. Hann
kom víða við á ferli sínum og mun
hafa starfað við átján blöð innan-
lands og utan. Starfaði hann sem
blaðamaður árin 1868 til 1913 með
hléum en sneri sér þá að málfræði-
störfum.
í bókinni Blöð og blaðamenn
1773-1944 segir Vilhjálmur Þ.
Gíslason m.a. um Jón: „Jón Ólafs-
son hafði frá upphafí ákveðnar og
háar hugmyndir um gildi og hlut-
verk blaðamennskunnar. Köllun
blaðamannsins er háleit og fögur,
sagði hann, og blaðamaðurinn á að
vera ráðgjafí lýðsins og sneiða hjá
„óprúðum deilum", og hann má
ekki vera „óreiðumaður um sann-
leikann". í Baldri hefur Jón Ólafs-
son það eftir „frægum manni", að
skipa megi blaðstjórum í tvo flokka.
í fyrri flokknum eru hinir virðingar-
verðu, sem hafa góða greind og
hæfílega menntun, elska það sem
rétt er og satt og fylgja því, en
kunna ei að hræðast. í honum
flokknum eru hinir fyrirlitlegu blað-
stjórar, skrílsæsingamenn, höfð-
ingjaþrælar og vindhanar, sem af
auvirðilegu þrekleysi eða síngimi
haga seglum eftir vindi og kunna
að bera kápuna á báðum öxlum.
Þeir menn eru réttnefndir gálga-
blaðstjórar, því þeir eru hæfur
gálgamatur."
Hinn 18. nóvember 1897 sendi
Jón Ólafsson út eftirfarandi bréf til
átta ritstjóra og útgefenda:
„Það eru vinsamleg tilmæli mín
við yður að þér vilduð gera svo vel
að koma niður á salinn á Hotel Is-
land (þar sem Stúdentafélagið er
vant að halda fundi) á föstudaginn
19. Nóv. kl. 8.30 síðdegis. Tilgang-
ur minn er að bera þar upp við
yður tillögu um stofnun blaða-
manna-félags, bæði í því skyni að
efla hagsmuni stéttar vorrar á ýmsa
lund og efla félagslega umgengni
og viðkynning blaðamannanna á
milli. Skal ég á fundi þessum reyna
að skýra fundarefnið ýtarlegar og
benda á ýmisleg verkefni er mér
hafa hugkvæmst sem sennileg við-
fangsefni fyrir blaðamanna-félag,
ef það kæmist á.“
Bréfíð fengu: Bjöm Jónsson út-
gefandi ísafoldar, Bríet Bjamhéð-
insdóttir útgefandi Kvennablaðsins,
Valdimar Ásmundsson ritstjóri
Fjallkonunnar, Þorsteinn Gíslason
útgefandi íslands, Jón Jakobsson
útgefandi Nýju aldarinnar, Einar
Hjörleifsson meðritstjóri ísafoldar,
Einar Benediktsson útgefandi Dag-
skrár og Hannes Þorsteinsson
útgefandi Þjóðólfs. Að undantekn-
um tveim þeim síðasttöldu em
framangreindir stofnfélagar ásamt
Jóni Ólafssyni.
Fyrstu lögin
Samþykktir hins nýja félags em
dagsettar 4. janúar 1898. Þar segir
Jón Ólafsson ritstjóri og fyrsti
formaður Blaðamannaf élagsins
Bréfiðsem Jón Ólafsson
fór með á milli ritstjóra
í Reykjavík 18. nóvember
1897. Stofnfundur
Blaðamanna-
félagsins vará Hótel
íslandi daginn eftir.
að félagið sé stofnað af útgefendum
og ritstjómum íslenskra blaða í
Reykjavík og meðlimir geti orðið
útgefendur, ritstjómar og aðstoðar-
ritstjórar íslenskra blaða eða
tímarita, og aðrir þeir sem hafa
ritun eða útgáfu blaða eða tímarita
að atvinnuvegi eða stöðugu starfí.
Tilgangur felagsins er, sam-
kvæmt lögunum, að styðja með
samtökum atvinnuveg blaðamanna
og hvað eina, er stendur í sam-
bandi við hann, efla viðkynningu
félagsmanna hvers við annan og
auka veg og gengi heiðvirðar blað-
amensku í landinu.
í lögunum segir að tilgangi sínum
leitist félagið við að ná meðal ann-
ars með því að reyna að koma
hagfeldu og réttvíslegu skipulagi á
ýmislegt það í löggjöf, er varðar
blaðamensku og ritmensku, svo sem
burðargjaldslög, áskriftarlög,
prentmálssakalög o.fl.; svo og með
samningúm félagsmanna á meðal
um sennilegar og hagfeldar ákvarð-
anir um auglýsingar og borgun
þeirra, afslátt af þeim, sölukjör
blaða, afstýring prettvísi í viðskipt-
um o.s.frv.
í lögunum er einnig tekið fram
að með því að félagið telur núgild-
andi sakalög um prentmál að mörgu
leyti óréttvís, óhagfeld og illa viðun-
andi, þá vilji félagið styðja af
fremsta megni að því, að fá æðri
og réttvísari mælistiku fyrir réttum
takmörkum blaðamálfrelsis eða
prentfrelsis yfír höfuð. í þessu skyni
skuldbinda félagsmenn sig til þess,
að leita aldrei úrslita dómstólanna
um ágreining, er milli þeirra rís af
móðgunar-ummælum þeirra hvers
um annan, meðan þeir eru í félag-
inu, heldur skipar félagið kjördóm,
er dæmir öll slík mál milli félags-
manna. Skal dómur sá ekki dæma
slík mál eftir landslögum, heldur
eftir reglum er félagið sjálft sam-
þykkir í aukalögum um það efni.
Aukalög
-siðareglur
Ekki leið langur tími þar til sam-
þykkt voru aukalög félagsins. Fjalla
þau um skipan kjördóms í meið-
yrðamálum og eru lögin fyrstu
siðareglur félagsins. Kemur þessi
lagasetning til af því að mörgum
þótti nóg um orðfæri blaða á þess-
um tíma en þar gengu á milli manna
vægðarlitlar skammir er reynt
skyldi að spoma við. Eru í lögunum
talin upp ýmis atriði er saknæm
voru talin og greint hvemig reka
skal mál fyrir dómi þessum.
Óvandað mál hef-
ur spillandi áhrif
Meðferð íslensks máls í fjöl-
miðlum hefur verið nokkuð til
umræðu undanfarið. Hefur
mönnum sýnst málkennd og mál-
fara hrakandi og þótt illa farið
með ástkæra ylhýra málið. Þegar
skoðuð eru gömul skjöl Blaða-
mannafélagsins kemur í ljós að
þetta hefur áður verið áhyggju-
efni. Hér fer á eftir bréf út-
varpsráðs til Blaðamannafélags-
ins skrifað hinn 14. október 1940:
Um mál á fréttum
Á fundi útvarpsráðs 8. þ.m. var
um það rætt, að nauðsyn bæri til
að bæta úr þeim göllum á íslenzku
máli, sem oft og einatt gerðu vart
við sig í fréttum útvarpsins. Voru
þessar umræður studdar ákveðnum
dæmum, sem þeir málfræðingamir
Bjöm Guðfínnsson og Sveinbjöm
Siguijónsson höfðu tekið úr frétta-
handritum frá yfírstandandi ári.
Þá var á það bent, að svipaðir
stflgallar kæmu oft fyrir í fréttum
blaðanna og að hætt væri við að
óvandað mál á fréttum í blöðum og
útvarpi hefði almennt spillandi áhrif
á málsmekk fólks í landinu. Fátt er
jafnalmennt lesið eða hlustað á sem
fréttir, ekki sízt um þessar mundir.
Að þessu athuguðu var talið rétt
að bjóða Blaðamannafélaginu sam-
vinnu um þetta efni og eftirfarandi
ályktun samþykkt einróma af út-
varpsráði:
Útvarpsráð ályktar að leita sam-
vinnu við dagblöðin í Reykjavík um
sameiginlegt námskeið í íslenzku
fyrir starfsmenn útvarps og blaða.
Það eru því vinsamleg tilmæli
útvarpsráðs að Blaðamannafélagið
taki þetta mál til athugunar sem
fyrst og kjósi fulltrúa til þess að
ræða nánar við útvarpsráð um
möguleika .fyrir samstarfi og ef til
kæmi, hvemig því yrði haganlegast
skipað fyrir alla aðila.
Virðingarfyllst,
Jón Eyþórsson, formaður.
Málhreinsunar-
nefnd
Skúli Skúlason blaðamaður, sem
var lengi ritstjóri Fálkans, starfaði
um áratugaskeið í Noregi og var
heiðursfélagi BÍ, sendi félaginu árið
1955 tillögu um málhreinsunamefnd
ásamt greinargerð. Þar leggur hann
til að málhreinsunamefndinni verði
falið að vinna gegn ýmiss konar
röngum venjum svo sem rangri notk-
un þágufalls, að styðja myndun
góðra nýyrða og að samræma rit-
hátt erlendra staðamafna.
Ennfremur leggur hann til að
nefndin sendi blöðunum mánaðar-
lega bendingar um algengustu
málvillur, sem hún hefur rekist á í
blaðaskrifum, að blaðamenn birti
einu sinni í viku skrá yfír 5-10 út-
lend orð og óski eftir nýyrði og
„mætti gjama heita dálitlum verð-
launum fyrir. Þetta mundi og hafa
í for með sér, að „týnd“ orð mundu
koma í leitimar," segir Skúli í bréfi
sínu.
í greinargerð sinni segir Skúli
Skúlason meðal annars:
„Það er orðið talsvert algengt, að
íslensk blöð riti nöfn útlendra staða
og manna eftir framburði og beygi
erlend staðanöfn, svo sem „Jövu“
og „Möltu". Persónulega fínnst mér
réttast að beygja ekki staðanöfn og
rita þau sem næst sinni réttu mynd,
og stafar það líklega af því að mér
sámar alltaf þegar ég sé útlend blöð
skrifa „Rögevig" eða „Röykenvik",
„Örebak" eða „Vaapehfjord". En
aðalatriðið er að blöðin noti sams
konar reglur hvað þetta snertir,“
segir Skúli að lokum og minnir á
að þessi tillaga sé sett fram til að
vekja máls á þessu efni.
Þannig hafa menn- gegnum árin
haft áhyggjur af málfari í fjölmiðlum
og er vissulega ástæða til að brýna
menn stöðugt til að vanda mál sitt.
Blaðamenn vita það gjörla að slæmt
málfar er ekki til fyrirmyndar og
þetta kemur glögglega fram í af-
mælisriti félagsins. I viðtölum við
nokkra félaga BÍ minnast þeir flest-
ir á íslenskukunnáttuna. Hvetja þeir
til málvöndunar enda ættu blaða-
menn að snúa sér að annarri atvinnu
ef þeir kunna ekki að fara með
starfstækið, íslenska tungu.