Morgunblaðið - 13.12.1987, Blaðsíða 42

42 C MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1987
Einn agnar-
lítill leðurflipi
— Kaflabrot úr bókinni Náttfari,
— sautján íslensk og erlend sakamál
NÁTTFARI nefnist bók, sem
Sigurður Hreiðar Hreiðarsson
hefur tekið saman og er þar
fjallað um sautján íslensk og
erlend sakamál. Almenna bóka-
félagið gefur bókina út að
frumkvæði íþróttasambands
lögreglumanna. Hér á eftir birt-
ist brot úr kafla í bókinni og
nefnist hann „Einn agnarlítill
leðurflipi":
Það var föstudagskvöld og ball
í samkomuhúsinu.
Strákamir notuðu tækifærið til
að detta í það. Helgum fylgir sú
kvöð samfélagsins að þá á að
skemmta sér, sýna sig og sjá aðra.
Helst að hýrga sig með aðstoð
utanaðkomandi efna.
Einkum á þetta við um þá sem
enn eru að þreifa fýrir sér í lífínu.
Skarphéðinn Sveinsson og Sig-
urður Guðmundsson voru báðir
nítján ára í febrúar 1985. Barði
Valgeir Gunnarsson var ári eldri,
og hann átti bíl.
Þeir hófu drykkjuna saman,
Barði og Sigurður, og fengu Jón
Bjarka JónSson til þess að vera
edrú og aka bíl Barða. Jón Bjarki
— oftast bara kallaður Bjarki —
var orðinn tuttugu og fimm ára
og hafði atvinnu af bílaakstri.
Honum fannst meira gaman að aka
bfl heldur en drekka brennivín.
í samkomuhúsinu bættist
Skarphéðinn í hópinn.
Skarphéðni hafði ekki gengið
vel að fóta sig í lífinu. Hann dróst
aftur úr jafnöldrum sínum strax í
bamaskóla; varð óþægur og
hrekkjóttur. Honum var um sinn
komið til náms í fámenni úti á landi
þar sem honum gekk betur, en það
tók enda og þegar hann kom aftur
heim í plássið sitt fór allt aftur á
verri veg. Það endaði með að hann
var rekinn úr skólanum. Þá var
hann sendur í héraðsskóla en tolldi
þar aðeins nokkrar vikur. Þar með
var skólamenntun hans á enda.
Frá þeim tíma hafði hann verið
ærið brokkgengur og þó hann
væri ekki eldri en þetta var hann
búinn að lenda í klandri nokkrum
sinnum og hafði misst rétt til öku-
leyfis tvívegis, samtals í þrjú ár,
hlotið fangelsisdóma upp á sam-
tals sjö mánuði, ýmist skilorðs-
bundið eða ekki, fyrir utan
sektargreiðslur.
Og nú átti hann enn einn dóm
jrfir höfði sér. Milli jóla og nýárs
braust hann snemma morguns,
sem á hans mælikvarða var síðla
nætur, inn í hús þar sem flugelda-
sala fór fram á daginn. Hann stal
þar einhverju smáræði af pening-
um, en kveikti síðan í stórum
flugeldi og Iét hann spóla um hú-
sið. Svo heppilega tókst til að
flugeldurinn kveikti ekki í öðrum
skoteldum, enda hefði þá farið illa
— húsið inn í miðju íbúðahverfi!
Honum var sama. Ekki var það
hann, sem veitti leyfi fyrir skoteld-
um á þessum stað.
Skarphéðinn Sveinsson hafði
ekki náð þeim andlega þroska sem
vænta mátti af manni á hans aldri.
Þar að auki var hann hræddur og
kvíðinn hið innra með sér og hald-
inn vanmáttarkennd. Ytra var
hann töff karl og harður, sýndi af
sér tilbúna kæti og áunnið kæru-
leysi, reiðubúinn og sýna samfélag-
inu í tvo heimana til að ná sér
niðri á ranglæti þess.
Um þrjúleytið um nóttina var
ballið úti. Skömmu áður fóru fjór-
menningamir út að rúnta og líta
á mannlífið. Ekki leið á löngu áður
en þeir óku fram á tvær telpur,
Emu Eiríksdóttur, 14 ára, og 13
ára vinkonu hennar, Lilju Einars-
dóttur. Þær stöllur vom að passa
böm til klukkan tvö, en fóru þá á
rúntinn á eftir í ævintýraleit.
Strákamir urðu þeim holdtekja
ævintýranna þessa nótt. Þeir buðu
telpunum upp í bílinn til sín, sem
þær þáðu. Það var rúntað dálítið
meira, en svo var stansað á bfla-
stæðinu við Höllina.
Strákamir vom í góðu skapi.
Skarphéðinn, Sigurður og Barði
allir vel hífaðir, án þess að vera
fullir, og skemmtu sér við að gant-
ast við telpumar. Þær aftur á
móti rétt að byija að komast á fliss-
aldurínn og því tilvaldir áheyrend-
ur fyrir svona kvalara. Nú bar að
þriðja stúlkubamið, Ösp Sigurð-
ardóttur, 15 ára, sem slóst í
hópinn.
Næturlífið var fjörugt í plássinu.
Það var ákveðið að keyra um
dálítið lengur og líta á meira af
mannlífinu, en nú vildi bíllinn ekki
fara í gang. Þau sjömenningamir
urðu ekki alveg ásatt um það í
frásögnum síðar hvað gerðist
næst. Sum þeirra sögðu að Bjarki
hefði farið gangandi heim til sín
að fínna startkapla. Aðrir að
Skarphéðinn og Sigurður hefðu
farið á lögreglustöðina að hringja
á bílastöðina til að fá start. Ema
vottaði að Skarphéðinn hefði sagst
ætla að fara með Sigurði að redda
rafgeymi hjá ömmu sinni. Frænku
sinni, hélt Lilja. Bíleigandinn Barði
sagðist hafa verið svo fullur að
hann hefði ekki hugmynd um at-
burðarásina.
Bflstjórinn Bjarki sagði við lög-
regluyfirheyrslur á eftir að hann
hefði raunar gmnað að Skarphéð-
inn og Sigurður ætluðu sér að stela
geymi. Hann sagðist hafa beðið
Barða sem eiganda bílsins að koma
í veg fyrir það, en hann ekki viljað
það.
Svo mikið er þó víst að Skarp-
héðinn og Sigurður fóm af bíla-
stæðinu og hurfu fyrir horn. Eftir
einhveija stund komu þeir aftur,
og Sigurður með rafgeymi í fang-
inu. Því næst fóm þeir að skipta
um geymi í bílnum. Fram kom við
vitnaleiðslur að Barði bíleigandi
hefði stigið út úr ökutæki sínu og
borið fram harðorð, munnleg mót-
mæli. Skarphéðinn og Sigurður
nenntu ekki að standa í einhveiju
þrefi. „Haltu kjafti og skiptu þér
ekki af þessu," — og þar með var
Barði afgreiddur.
Bjarki var heldur ekki hrifínn
af þessu framtaki. Hann varð fúll
og hótaði að láta af starfi sem
bílstjóri hópsins. Það var heldur
ekki hlustað á hann.
Geymirinn fór í bílinn og bíllinn
í gang. Skarphéðinn var allt í einu
kominn með þijár segulbands-
kasettur með tónlist, sem hann var
ekki með áður. Nú var fyrst farið
heim til hans. Þar fóm þeir félagar
inn, Skarphéðinn og Sigurður. Sá
síðamefndi sagðist þurfa að þvo
geymasýru af höndum sér. Þegar
þeir komu aftur vom þeir með
brennivín, bland og sígarettur.
Það var orðið stutt í Bjarka,
eftir ævintýrið með rafgeyminn.
Hann ók öllu liðinu í fússi heim
til Barða, tæmdi þar bílinn og læsti
honum; stakk lyklunum í vasann
og fór heim að sofa.
Klukkan var orðin hálf sex.
Afgangurínn af hópnum gekk
til stofu Barða. Kassettumar vom
settar í græjurnar og strákamir
settust að brennivíninu. Ekki er
þess getið að telpunum hafí verið
boðin hressing. Þama sat hópurinn
í röskan klukkutíma. Þá var Sig-
urður sofnaður og svaf fast. Barði
var annaðhvort sofnaður eða fílaði
sándið úr græjunum svo ofsalega
að hann var ekki lengur í sam-
bandi við umheiminn. Skarphéðinn
lék hins vegar á als oddi. Hann
var skrafhreyfinn við stelpumar
og þreytti sjómann við Lilju. Þeim
þótti hann skemmtilegur og alls
ekki fullur svo orð væri á gerandi.
Rétt um klukkan sjö um morg-
uninn trítluðu telpumar heim til
sín.
Skarphéðni tók að leiðast þegar
þær vom famar. Barði og Sigurður
héldu hrotutónleika í samkeppni
við tónflutningstækin. Brennivínið
búið og blandið líka. Klukkan hálf
átta tók hann það sem eftir var
af sígarettum og eldspýtum, stakk
í vasa sinn og rölti af stað.
Ferðalagið var þó að mestu
stefnulaust. Hann hafði ekkert
frekar hug á að fara heim til sín.
Helst datt honum í hug að leita á
náðir frænku sinnar og tók stefnu
á heimili hennar. Leið hans lá fram
hjá bamaskólanum.
Skarphéðinn bar ekki hlýjan hug
til þessarar menntastofnunar.
Þama var honum einu sinni, svo
að segja við upphaf skólagöngu
sinnar, gert að sitja annan vetur
í sama bekk og hann hafði verið
árið áður. Þetta var gert af því
námsárangur hans þótti fjarska
lélegur. Honum fannst þetta ómak-
leg mannvonska. Upp frá þeim
tíma lagði hann fæð á skólann og
allt sem þar fór fram.
Nú flaug honum í hug að ein-
hvem tíma höfðu kunningjar hans
brotist inn í skólahúsið og náð þar
einhveiju af peningum. Peningar
eru eitt af því sem alla vantar
ævinlega meira af en þeir hafa,
ekki síst ef þeir leggja stund á að
vera atvinnulausir, eins og Skarp-
héðinn.
Hann gekk því niður fyrir skóla-
húsið. Þar fann hann góða spýtu
sem hann notaði til að bijóta gler
í kjallarahurð. Það gekk þó ekki
eins auðveldlega og hann bjóst við.
Glerið brotnaði ekki eins og gler.
Það var seigt; það brast og dældað-
ist, en það var ekki fyrr en eftir
allmörg högg að það fór í sundur.
Það var nefnilega tvöfalt og plast-
himna á milli.
Loks var komið gat. Skarphéð-
inn fór með höndina inn og ætlaði
að ljúka upp fyrir sér hurðinni.
En læsingin að innan var ekki með
snerli, heldur þurfti líka lykil þeim
megin. Það var því ekki um annað
að gera en stækka gatið á rúðunni
og skríða þar í gegn.
Skarphéðinn var húsum kunn-
ugur í þessum skóla. Hann fór því
rakleitt upp á loft og sparkaði upp
hurðinni fyrir kennarastofunni.
Hann var enn með spýtuna með
sér og úr því hún var nú þama
við höndina hvort sem var braut
hann með henni gler fyrir skáp
með verðlaunabikurum, .sem skól-
inn hafði hlotið, en þessi skápur
var í vegg við dymar inn á gang-
inn sem kennarastofan er við.
Hann fann enga peninga á kenn-
arastofunni. Hann mddi sér leið
inn á skrifstofu skólastjóra. Þar
var lítill, grænn peningakassi með
tvö hundruð og fimmtíu krónum í
seðlum og einhveiju af skiptimynt,
kannski um þijú hundruð krónum.
Við hliðina á kennarastofunni
er eldhús skólans. Þar var pening-
akssi uppi á kæliskáp og í honum
baukur frá Hjálparstofnun kirkj-
unnar. Er farið var að kanna
heimsókn Skarphéðins í skólann
kom í ljós að þessi baukur hafði
verið rifínn upp. Sömuleiðis var
tóm budda í einni borðskúffunni.
Skarphéðin rak þó ekki minni til
að hafa fundið aðra peninga en
þessa hjá skólastjóranum.
Þegar hann var búinn að vafra
þarna um stjómunarálmu skólans
nokkra hríð án þess að finna nema
nokkur hundruð krónur fór hann
aftur inn á kennarastofu. Þá kom
hann auga á lítið glas á borði, með
einhveijum vökva í. Hann sagðist
strax hafa séð að þetta var hreins-
að bensín. Hann dró upp eldspýtur
og bar að glasinu. Þá gaus upp
mikill eldur, sagði hann, svo honum
brá og þeytti glasinu frá sér. Það
lenti á veggnum og brotnaði, en
logandi bensínið skvettist yfir sófa
og gluggatjöld og breiddi út eld.
Sjálfur mundi hann ekki eftir
að hafa kveikt í á fleiri stöðum en
í kennarastofunni, en viðurkenndi
að hafa borið eld að bréfum „í
innsta herberginu“. Hins vegar var
augljóst við vettvangskönnun síðar
um daginn að kveikt hafði verið í
á tveimur stöðum á skrifstofu yfir-
kennara, þannig að mikið tjón
hlaust af, meðal annars á ljósritun-
arvél. Á kennarastofunni hafði
verið kveikt í sófa, svo og pappír
á hillu og á stól. í eldhúsinu hafði
eldur verið lagður í eldhúsrúllu á
standi og-bréf á borði. Á ganginum
framan við kennarastofuna hafði
verið kveikt í pappír á skiptiborði
fyrir síma og eldurinn náð í
gluggatjöld fyrir ofan borðið. Enn-
fremur hafði bréfabunki verið
lagður á vegg, létt skilrúm úr
timbri, gegnt dyrunum á kennara-
stofunni, og kveikt í honum.
Svo mikið er víst að fljótlega
gerðist þama mjög heitt og reykur
varð til óþæginda. Skarphéðinn
stökk því úr brennunni og kom sér
út sömu leið og hann fór inn. Hann
flýtti sér allnokkurn spöl frá skól-
anum áður en hann leit við.
Eldslogar björmuðu glugga skól-
ans að innan og stöfuðu rauðgulum
ljóma á kalda febrúarmorguninn
úti fyrir.
Plássið lá enn og svaf á laugar-
dagsmorgni.
Skarphéðinn gekk að leigubíla-
stöðinni. Nú átti hann fyrir leigubíl
heim. Hann pantaði bíl en varð að
bíða dálítið, því það var enginn
bfll inni. Hann var farið að svengja
eftir athafnasemina svo hann
keypti sér hamborgara, eitt æði,
eina Marsstöng, poka með lakkrís
og tvær flöskur af malti. Þetta tók
hann með sér heim, því nú var
leigubfllinn kominn. Ferðin er ekki
ýkja löng og kostaði aðeins 120
krónur. Skarphéðinn borgaði akst-
urinn með tólf tíu króna peningum.
Bílstjórinn veitti því ekki athygli
að Skarphéðinn væri drukkinn.
Það hefði eiginlega bara alls ekki
séð á honum, sagði bílstjórinn.
Hann var rólegur og afslappaður.
Skarphéðinn var kominn heim
klukkan hálf níu. Nú var mál að
fara að leggja sig.
Klukkan laust fyrir eitt kom
söngstjóri skólakórsins að skóla-
húsinu. Kórinn hafði verið boðaður
á æfingu klukkan eitt. Söngstjór-
inn .tók strax eftir því að búið var
að bijóta rúðu í lcjallaradyrunum
og grunaði að innbrot hefði verið
framið. Hann flýtti sér upp og fann
reykjarlyktina leggja á móti sér.
Þegar hann opnaði lagði reykjar-
mökkinn á móti honum. Samt
hleypti hann í sig hörku, ruddist
inn að síma, þrátt fyrir kæfandi
brækjuna, til að tilkynna lögreglu
hvemig komið væri. Svo bjargaði
hann sér út til að bíða lögreglunn-
ar og aflýsa söngæfingunni, enda
nokkum veginn ólíft inni fyrir
svælu.
í ljós kom að allnokkur eldur
hafði náð að loga til að byija með,
en síðan dáið út vegna loftleysis.
Hurðin að stjómunarálmu skólans
hafði að vísu verið sprengd upp,
en á henni var öflug hurðarpumpa
svo að hún féll þétt að stöáim og
hindraði loftstreymi að eldinum.
Örlítið sót hafði borist út með
henni, en eldurinn var kafnaður.
Hins vegar var þama allt fullt af
reyk og ólofti, þannig að tæplega
sá handa skil, og varla fært inn
nema með reykköfunargrímur.
Þess vegna varð fyrst að lofta
út áður en hægt var að skoða verk-
summerki. En ljóst var að þama
hafði verið brotist inn og eldurinn
kviknað í sambandi við það, hvort
sem það var óviljaverk eða íkveikja
af ráðnum hug. Hið síðamefnda
varð þó fljótlega ljóst, þegar ber-
sýnilegt var að kveikt hafði verið
í á mörgum stöðum.
Rannsóknarlögreglumaðurinn í
plássinu var kominn á staðinn
klukkan tíu mínútur yfir eitt, nokk-
urn veginn á sanla tíma og menn
frá almennu lögreglunni. Fyrsta
verk hans varð rannsaka hvað leið
brennuvargurinn hefði komið inn.
Leitað var að sporum eða verksum-
merkjum úti og inni. Það mark-
verðasta reyndist vera í glerinu í
hurðinni.
Neðan á glerbrotunum sem
loddu í karminum að ofanverðu
fannst mannshár, og líka ofurlítil
leðurræma. Kannski er það of-
rausn að kalla þennan agnarlitla
flipa leðurræmu. Hann var ekki
nema 12 millimetrar á lengd og
einn millimetri á breidd. En þessi
agnarsmáa tutla var það sem úr-
slitum réð við lausn málsins.
Rannsóknarlögreglumaðurinn
skoðaði leðurflipann í stækkunar-
gleri og þóttist næsta viss um að
hann hefði skorist úr leðuijakka.
Miðað við að tutlan var föst neðan
í glerbroti í efri hluta gluggans í
hurðinni var trúlegast að hún hefði
spænst úr öxl eða kraga, líklega
aftanverðum kraga. Einnig mátti
gera sér allgóða hugmynd um lit-
inn á flíkinni.
Höfðu einhveijar grunsamlegar
mannaferðir verið um nóttina?
Já. Augljóslega vöktu einhveijir
meðan aðrir sváfu, þessa nótt sem
oftast endranær.
Nöfnin eru ekki rétt nöfn
þeirra sem við sögu komu
í þessu máli.