Morgunblaðið - 13.12.1987, Qupperneq 34

34 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1987
/\A
Blaðamannafélag íslands ZJU ára
líka fremur en blaðamaður. Einar
Benediktsson, skáldið, athafnamað-
urinn og pólitíkusinn, reyndi að
gefa út dagblað rétt fyrir aldamót
og kom fyrsta tölublað af Dagskrá
hans út 18. júní 1897. Tilraunin fór
út um þúfur innan árs. Tími dag-
blaðs var ekki kominn.
Jón Ólafsson ritstjóri áleit hins
vegar að tíminn væri kominn þegar
ritsímasamband var komið á við
útlönd. Hánn gaf út Dagblaðið sem
kom út alla 7 daga vikunnar frá
2. október 1906 til 9. janúar 1907.
Fyrirtækið bar sig ekki og varð því
að hætta.
Þróun blaðamennsku var ákaf-
lega hæg og langt á eftir því sem
gerðist erlendis. Fréttaviðtöl voru
t.d. afar fátíð allt fram á 4. áratug
20. aldar. Elsta dæmið sem ég hef
rekist á um slíkt er viðtal á forsíðu
ísafoldar 5. júlí 1898 þar sem rætt
er við nokkra útgerðarmenn og einn
bankastjóra um hvort íslendingar
eigi að nota seglskip eða gufuskip
til fiskveiða. Vettvangsferðir blaða-
manna voru álíka fátíðar. Líklega
eru ferðir Bjöms Jónssonar, rit-
stjóra ísafoldar, um jarðskjálftá-
svæðin á Suðurlandi árið 1896 eitt
fyrsta dæmið um slíkt.
Árið 1913 markaði
þáttaskil
Árið 1913 urðu straumhvörf í
fslenskri blaðamennsku. Þá hófu
göngu sína tvö dagblöð sem héldu
áfram að koma út. Þau voru Vísir
og Morgunblaðið. Vísir hafði að
vísu verið stofnaður árið 1910 en
varð ekki að dagblaði fyrr en 1913.
Með þessari dagblaðaútgáfu var
kominn grundvöllur að atarfsstétt
blaðamanna sem líta á sig sem fag-
menn fyrst og fremst.
Fyrsti blaðamaðurinn á íslandi
var Árni óla sem hóf störf við
Morgunblaðið í upphafi og var þar
sfðan með hléum meðan honum
entist þrek og aldur. Hann segir
sjálfur um þetta:
„Um þessar mundir voru engir
blaðamenn til hér á íslandi, heldur
eingöngu ritstjórar. ísiensku viku-
blöðin voru þá ekki viðameiri en
svo, að einn maður gat séð um út-
gáfu þeirra. Kæmi það fyrir, að
tveir menn væru við sama blað, þá
hétu þeir báðir ritstjórar. Og eina
dagblaðið, sem hér var þá, Vísir,
var enn eigi svo úr grasi vaxið að
ritstjórinn gæti haft aðstoðarmann.
Ritstjórar vikublaðanna tóku sér
Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmaaon
í myndavélafrumskóginui
Blaða\jósmyndarar voru ekkl
teknir í Blaðamannafélag ts-
lands fyrr en árið 1961 en þá
var lögum félagsins breytt þar
að lútandi. Hlutur Ijósmyndar-
við fréttaöflun hefur
sfðan farið ört stækkandi með
árinum. Þessi mynd er ef til
vill ekki táknræn fyrir starf
ijósmyndaranna en hún sýnir
Gunnar Andrésson ijósmynd-
ara DV f myndavélafrumskóg-
inum fyrir utan Höfða meðan
á leiðtogafundinum stóð á
sfðasta ári.
hið sameiginlega nafn blaðamenn
fyrir aldamótin, en þegar talað var
um hvem einstakan, hét hann rit-
stjóri, eins og rétt var.
Ég er fyrsti aðstoðarmaður í rit-
stjómarskrifstofu, og þar bar mér
ekki annað nafn en blaðamaður."
Og Ámi óla starfaði eins og
sannkallaður blaðamaður. Hann
þeyttist út og suður og fylgdist með
viðburðum en sat ekki bara við
skrifborðið sitt. Hann smeygði sér
líka undan því að skrifa um stjóm-
mál.
Vilhjálmur Finsen, fyrsti ritstjór-
inn, vildi að Morgunblaðið væri
fyrst og fremst fréttablað. Semna
varð blaðið þrælpólitískt en Ámi
Óla var trúr köllun sinni og var
aldrei flokksbundinn.
Um svipað leyti og Ámi Óla hóf
störf á Morgunblaðinu var annar
raunverulegur blaðamaður ráðinn
að Vísi. Hann hét Magnús Gíslason
og var fyrsta verkefni hans að fara
austur í sveitir á reiðhjóli að hafa
tal af bændum og afla frétta. Hann
hvarf fljótlega úr stéttinni en hér
verður gerður að umtalsefni blaða-
maður sem kom til starfa að Vísi
árið 1924 og helgaði síðan starfs-
ævi sína blaðamennsku. Það var
AxeJ Thorsteinsson. Hann var ólík-
ur Áma Óla að því leyti að hann
var heimsmaður og hafði meðal
annars barist með Kanadamönnum
í fyrri heimsstyijöldinni en Ámi var
mnninn úr sveit. Erlendar fréttir
vora því aðalviðfangsefni Axels og
frá 1924 veitti hann forstöðu
Fréttastofu Blaðamannafélagsins
en aðaltilgangur hennar var að út-
vega blöðum efni og fréttir frá
útlöndum. Líklega má telja Axel
fyrsta blaðamann útlendra frétta á
íslandi. Síðustu störf hans sem
blaðamanns vora að annast morg-
unfréttir ríkisútvarpsins og bar þar
Buckingham Palace í Lundúnum
oft á góma. Axel byijaði að sjálf-
sögðu daginn með því að hlusta á
BBC.
Bréfdúfur og
fréttamyndir
Eins og áður sagði vora fram-
farir í fréttamennsku hægar. Meðan
ekki var farið að gefa út dagblöð
var stundum bætt upp í skarðið þá
daga sem blöðin komu ekki út með
fregnmiðum — ef mikið lá við.
Fregnmiðamir vora miklu hressi-
legri en sjálf blöðin og á þeim oft
risastórar fyrirsagnir, nánast í æsi-
Finnbogi Rútur Valdemarsson
ritstjóri Alþýðublaðsins.
Árni' Óla var fyrstí óbreyttí
blaðamaðurinn á íslandi en fram
að þvi höfðu allir blaðamenn
verið ritstjórar.
Axel Thorsteinsson var braut-
riðjandi í flutningi erlendra
frétta.
EFTIRFARANDI grein birtist
í afmælishefti Blaðamannsins
og er hún um upphaf blaða-
mennsku á íslandi. Greinin er
birt hér með leyfi höfundar,
Guðjóns Friðrikssonar.
Hér verður sagt frá fréttamönn-
um í Reykjavík, allt frá Sæfínni
með sextán skó og Jóni smala, sem
bára fréttimar munnlega t húsin,
til Finnboga Rúts Valdimarssonar
sem líklega er hægt að kalla foður
nútímablaðamennsku. Einkum er
þó greinin skrifuð til heiðurs fyrstu
faglegu blaðampnnunum sem helg-
uðu ævi sína starfinu og engu öðra.
Og jafnframt er notað tækifærið
til að stikla á nokkrum framfara-
steinum í blaðamennsku.
Fyrstu fréttamennimir í
Reykjavík vora vatnsberamir, karl-
ar og kerlingar. Þeir söfnuðust
eldsnemma á morgnana við vatns-
bólin, bára saman bækur sínar,
sögðu nýjustu kjaftasögumar og
fóra síðan hver til síns heima með
vatnsfötur — og fréttir. Stærsta
fréttastofa ' bæjarins var Prent-
smiðjupósturinn í Aðalstræti en
þegar líða tók á daginn mynduðust
aðrar smærri fréttastofur svo sem
á Kjaftaklöpp við Skólavörðustíg,
við homið á Bryggjuhúsinu og búð-
arborðin í helstu verslunum bæjar-
ins.
Prentuð blöð höfðu lítið frétta-
gildi innanbæjar enda komu þau í
mesta lagi vikulega út og ritstjór-
amir höfðu oftast nær meiri áhuga
á öðra en fréttum. Þeir vildu frekar
blása í herlúðra hver gegn öðram
á hinum pólitfska vettvangi eða
hengja Dani. Þó vora sumir áhuga-
samir um tíðindi úr hinum stóra
heimi, sem bárast hingað seint og
um síðir með seglskipum eða gufu-
skipum, eða úr öðram landsfjórð-
ungum sem bárast í bréfum með
landpóstum.
Faðir íslenskrar
blaðamennsku —
engar fyrirsagnir
Jón Guðmundsson gaf út Þjóðólf
í meira en aldarfjórðung og hefur
stundum verið kallaður faðir
íslenskrar blaðamennsku. Oft vora
ágætar fréttir og greinar í blaði
hans en hætt er við að tölvuvæddum
nútfma þyki lítið til koma. í blaðinu
vora engar fyrirsagnir heldur kom
allt i belg og biðu, kannski f mesta
lagi línubil á milli greina. Engar
myndir voru heldur í blaðinu á dög-
um Jóns. Það þætti heldur snautlegt
nú til dags. Jón var ekki bara rit-
stjóri Þjóðólfs heldur kannski fyrst
og fremst þingmaður, bæjarfulltrúi
og lögmaður. Þjóðólfur var mál-
Fyrstu innlendu fréttamyndiraar sem birtíst í íslensku blaði voru í
Morgunblaðinu árið 1913 f tengslum við morð í Dúkskotí. Þetta
vora dúkristur og sýnir þessi mynd herbergið sem sá myrtí bjó i. í
texta undir myndinni segir að hún hafi verið teknuð á staðnum af
teiknara Morgunblaðsin.
gagn hans í pólitískri baráttu og
þannig var um flest íslensk blöð á
sfðustu öld og fram á þessa. Þau
voru eins manns blöð og sá maður
var stjómmálamaður. Auk þess sem
hann skrifaði sjálfur var blaðið fyllt
upp með aðsendum greinum, neðan-
málssögum og auglýsingum.
Framfarir urðu engu að síður.
Smám saman fara að sjást fyrir-
sagnir á greinum sem vora þó lítið
stærri en meginmálið fyrst í stað.
Einstaka sinnum sáust jafnvel
myndir en myndamótin komu þó
jafnan erlendis frá. Fyrsta myndin
í Þjóðólfi var teiknuð mynd af segl-
skipi sem birtist með auglýsingu frá
Henderson Brothers um Ameríku-
ferðir. Það var í apríl 1977. Fyrsta
ljósmyndin f íslensku fréttablaði
mun vera mynd af verslunarhúsi
Thomsensmagasíns f auglýsingu í
ísafold 3. júlí 1895. Auglýsingamar
vora framsæknari en fréttimar.
Pólitíkusar fremur
en blaðamenn
Gullöld blaðamennsku f Evrópu
var á áranum 1870—1914. Þá juk-
ust mjög auglýsingar f blöðum, sem
þýddi auknar tekjur, og til sögu
komu hraðpressur og setjaravélar.
Einnig tókst að búa til ódýran
pappír úr tijákvoðu, samgöngur
bötnuðu mjög og læsi jókst. Allt
þetta kom Islendingum hægt og
rólega til góða. Fyrsta hraðpressan
kom til landsins 1879 og böðin urðu
smám saman stærri og læsilegri.
ísafold fór að koma út tvisvar f
viku 1890 og Bjöm Jónsson rit-
stjóri vann allt að 18 tfma á sólar-
hring skv. þeirri reglu að einn
maður annaðist eitt blað. Á endan-
um gafst hann upp og tók sér
aðstoðarmenn. Einar _ Hjörleifsson
var t.d. meðritstjóri ísafoldar um
árabil en hann var stjómmálamaður
Fyrstu blaðamenn
á fslandi