Morgunblaðið - 29.12.1987, Blaðsíða 50

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1987
50
Minning:
Arnheiður Jóns-
dóttirfv. námsstjóri
Fædd 10. janúar 1894
Dáin 15. desember 1987
Það verður ekki héraðsbrestur né
veldur það straumhvörfum í lífi þjóð-
ar, þó að ellimóð kona ljúki jarðvist
sinni, sem er eðlilegur gangur lífsins.
Við slík vegamót leiðir það hins
vegar hugann að því, hversu mikil-
vægt það er litlu samfélagi, eins og
íslandi, að eignast sem flesta nýta
þegna.
Hún Amheiður var góðum mann-
kostum búin. Líf hennar og starf
einkenndist öðru fremur af því að
leiðbeina og verða samferðafólkinu
að liði.
Víst er, að hún vann landi sínu
og þjóð mikið gagn um ævina. Hún
var fyrir löngu orðin landskunn fyrir
löng og heillarík störf sín að
kennslu-, uppeldis- og félagsmálum.
Fyrir brautryðjandastörf að merkum
menningar- og mannúðarmálum
vann hún sér traust og virðingu og
hlaut að verðleikum opinberar viður-
kenningar á mörgum sviðum.
Amheiður var góðum gáfum
gædd, margfróð og víðlesin. Hún var
hreinskiptin, gat orðið skapheit og
talað tæpitungulaust. Henni var líka
lagið á að slá á létta strengi. En
umfram allt tryggur og góður vinur
vina sinna.
Við þessi vegamót koma í hugann
persónulegar minningar frá heimili
hennar, Guðjóns og sonarins Harald-
ar, á Tjamargötu lOc.
Þakklátar tilfinningar fyrir að
opna velbúið, listrænt heimili sitt
ókunnum skólapilti að vestan tíl að
geta notið aðstöðu til náms f
Reykjavík.
Við þessi vistaskipti er því margs
að minnast og mikið að þakka. Hún
Amheiður varð fyrir þungum sorgum
er bæði böm hennar létust á besta
æviskeiði, einkadóttirin, Guðrún, og
einkasonurinn, Haraldur. Hann bar
nafn Haraldar Níelssonar, prófess-
ors, er þau hjón höfðu miklar mætur
á.
Bæði voru systkinin einkar mann-
vænlegt fólk. Haraldur hafði
skömmu fyrir andlát sitt varið dokt-
orsritgerð í sérgrein sinni í læknis-
fræði með mjög góðum vitnisburði.
Æðruleysi Amheiðar við þessi erfíðu
og óaðgengilegu áföll var aðdáunar-
vert, og mun trúarvissan hafa orðið
henni til halds og trausts. Hún var
einlæg trúkona og trúrækin og mat
mikils andleg verðmæti.
Hún Amheiður kvaddi þennan
heim í svartasta skammdeginu, þeg-
ar hillti undir skin jólaljósanna. Innan
tíðar hefst líka gangan mót hækk-
andi sól á ný, sigri ljóssins yfir
myrkrinu. Megi það Ijós nú lýsa sálu
hennar fram á veginn.
Nánustu ástvinum votta ég hlut-
tekningu mína og Hildar, konu
minnar.
Benedikt Bjamason
Látin er í Hveragerði frú Am-
heiður Jónsdóttir, f.v. námsstjóri og
handavinnukennari. Hún var um ára-
bil formaður Heimilisiðnaðarfélags
íslands eða frá 1948—1966. í for-
mannstíð hennar reis félagið úr lægð
stríðsáranna og kom m.a. á fót versl-
uninni íslenskum heimilisiðnaði,
fyrst á Laufásvegi 2 og síðar jafn-
fe.mt í Hafnarstræti 3 og er sú
verslun starfrækt enn. Einnig var
hafin útgáfa á ritinu „Hugur og
hönd“, félagsmönnum og áskrifend-
um til fróðleiks.
En trúlega var þáttur Amheiðar
mestur varðandi norrænt samstarf
félagsins. Hún sótti mörg norræn
heimilisiðnaðarþing og einnig for-
mannafundi, sem eru haldnir milli
þinga, og trúi ég að hún hafi farið
ferðir þessar að mestu á eigin kostn-
að, því fremur var félagið nú fátækt.
Einnig opnaði hún heimili sitt fyrir
stjómarfundi bæði almenna og nor-
ræna og tók á móti ertendum gestum
á heimiii sínu í þágu félagsins.
Eftir að hún lét af formennsku
var hún um skeið varaformaður og
þá jafnframt formaður í verslunar-
stjóminni og bar hag hennar mjög
fyrir bijósti. Að loknu starfi í félag-
inu var hún gerð að heiðursfélaga
þess.
Með þessum orðum vil ég þakka
fyrir störf hennar í þágu félagsins
og votta aðstandendum samúð mína.
Hildur Sigurðardóttir,
formaður Heimilisiðnaðar-
félags íslands.
Frú Amheiður Jónsdóttir, fyrrver-
andi forseti NLFÍ, andaðist þann 15.
þessa mánaðar á Heilsuhæli NLFÍ í
Hveragerði, nær níutíu og fjögurra
ára að aldri. Þar hafði hún dvalist
nær óslitið síðustu árin sem hún lifði,
enda var það eindregin ósk hennar
að fá að njóta hjúkrunar sitt ævi-
kvöld á þessari stofnun, sem var
henni svo kær. Hún átti einnig svo
mikinn þátt í að koma henni á fót á
sínum tíma og var þar í forsvari sem
forseti NLFI um langt árabil svo og
síðar sem formaður rekstrarstjómar
heilsuhælisins.
Varðandi æviágrip Amheiðar
verður hér stuttlega vitnað í grein,
er Zóphónías Pétursson, þáverandi
forseti NLFÍ, skrifaði um Amheiði
níræða 1. janúar 1984 og birtist I
Morgunblaðinu:
„Hún fæddist þann 10. janúar
1894 á Hæringsstöðum í Stokks-
eyrarhreppi. Foreldrar hennar voru
Jón Sigurðsson, verslunarmaður og
kennari á Stokkseyri, og kona hans,
Guðrún Magnúsdóttir.
Snemma komu í ljós hæfíleikar
hennar til kennslu og líktist hún þar
föður sínum. Aðrir hæfileikar Am-
heiðar komu hins vegar áberandi í
ljós strax í æsku, en það var hversu
allt lék í höndum hennar og öll
handíð var henni ásköpuð. Enda lagði
hún ótrauð út á þá braut og sigldi
til Kaupmannahafnar 1921. Þar inn-
ritaðist hún á Kunstflidskolen
1921—1922. Sama ár nam hún einn-
ig við Kunstindustriskolen í Kaup-
mannahöfn.
Amheiður giftist 6. júní 1916
Guðjóni Helga, húsasmíðameistara í
Reykjavík. Hann fæddist 11. ágúst
1883 á Nikulásarhúsum í Fljótshlíð,
sonur Sæmundar bónda í Nikulásar-
húsum Guðmundssonar og konu
hans, Þórunnar Gunnlaugsdóttur.
Hann lést 26. október 1960. Þau
hjón eignuðust tvö böm: Guðrúnu
og Harald lækni, er bæði dóu í blóma
lífsins. Haraldur átti 4 mannvænleg
böm. Þau em: Gunnar, Guðrún,
Haraldur Magnús og Kristín. Am-
heiður bar þessi áföll og sorg með
reisn, því hún er sem fomhetjur vor-
ar og ber ekki harm sinn á torg.“
Amheiður var einn af stofnendum
NLFÍ og verða störf hennar í þágu
félagsins seint fullmetin, svo stórt
var framlag hennar. Hún átti sæti í
fyrstu fjáröflunamefnd félagsins og
síðar í stjóm heilsuhælissjóðs og va_r
hún varaforseti í stjóm NLFI. Á
þann hátt lagði hún sitt ómælda
framlag til stuðnings því einstæða
brautryðjendaverki Jónasar Kristj-
ánssonar læknis, sem var uppbygg-
ing fyrsta áfanga Heilsuhælis NLFÍ
í Hveragerði, með yfir 30 sjúkrarúm-
um. En þetta stórmerka framtak
varð vísir að því sem í dag telst
stærsta endurhæfingarstofnun
landsins hvað §ölda sjúkrarúma
áhrærir, en þau nálgast nú að vera
nær 180 talsins.
Amheiður lagði einnig persónuleg-
ar eigur sínar til uppbyggingar
hælisins, en ein íbúð á lóð hælisins
var kostuð af henni svo og minning-
arherbergi í hælisbyggingunni.
Síðar kom I hlut Amheiðar eftir
fráfall Jónasar læknis að taka við
forsetastörfum NLFÍ, en hún var
einróma kjörin á landsþingi sam-
bandsins 1961. Mikil ábyrgð fylgdi
því að taka við forystu félagsins og
heilsuhælisins og tii þess þurfti óbil-
andi trú á málstaðinn. Mikinn
baráttuhug þurfti til þess til að ráða
fram úr margvíslegum vandamálum,
sem leysa varð við mjög erfið fjár-
hagsleg skilyrði við áframhald
uppbyggingar þessarar ungu heil-
brigðisstofnunar.
Það reynir mjög á stjómvisku og
samstarfshæfni einstaklinga, sem
veljast til forystu í félagssamtökum
áhugamanna, sem NLFÍ vissulega
eru. Ólíkum sjónarmiðum hættir af
og til að skjóta upp kollinum og
vandasamt getur verið að miðla
málum.
Amheiður hafði til að bera í ríkum
mæli alla þá kosti, er gerðu henni
fært að axla ábyrgð þessa vanda-
sama félagslega forystuhlutverks, er
hún gegndi óslitið í 18 ár, frá 1961
til 1979.
Amheiður má teljast einn af braut-
ryðjendum úr hópi kvenna í félags-
málum á þessari öld, en hún var í
forystuhlutverki í ýmsum öðrum fé-
lögum. Þótt viðhorf hafi nú breyst,
má telja víst, að mikið hugrekki og
frumkvæði hafi þurft til að synda
gegn straumi fordóma og viðtekinna
venja. Það er stolt NLFÍ að hafa
fengið að njóta starfsorku þessa
frumkvöðuls kvenna í félagsmálum.
Við, félagsmenn NLFÍ, eigum allir
frú Amheiði mikið að þakka fyrir
allt það óeigingjama starf, er hún
lagði af mörkum í þágu þessa félags-
skapar um langa ævi. Einnig hafa
ótaldir vistmenn Heilsuhælis NLFÍ
notið starfs hennar, þótt ekki sé öll-
um það fullljóst.
Frú Amheiður var heiðursfélagi
NLFÍ og var hún heiðruð með ridd-
arakrossi Fálkaorðunnar árið 1976.
Öllu starfsfolki heilsuhælisins,
sem hlúði að og annaðist Amheiði í
erfiðum veikindum hennar, er hér
með fært sérstakt þakklæti frá
stjómendum NLFÍ og heilsuhælisins.
í því sambandi ber sérstaklega að
geta starfsfólks hjúkrunardeildar.
Við vottum öllum aðstandendum
okkar dýpstu samúð og virðingu.
Blessuð sé minning mætrar konu.
Jónas Bjarnason, forseti NLFÍ,
Friðgeir Ingimundarson, fyrr-
verandi framkvæmdastjóri
Heilsuhælis NLFÍ.
Amheiði Jónsdóttur kynntist ég
vegna starfa hennar hjá Náttúrlækn-
ingafélagi íslands fyrir rúmum 30
árum. Var þá verið að reisa heilsu-
hæli NLFÍ í Hveragerði. Hún var
kjörin af félaginu til þess að sjá um
fjármál félagsins meðan á byggingu
stóð. Væri það efni í langa sögu að
segja frá því hvemig Náttúrulækn-
ingafélaginu tókst að reisa fyrsta
áfanga hælisins, hvemig aflað var
Qár og hvemig byggingunni miðaði
áfram í þau tæp 2 ár sem fram-
kvæmdir stóðu yfir.
Það var lærdómsríkt að kynnast
þessu áhugasama fólki sem að fram-
kvæmdunum stóðu. Þar reyndi ekki
sýst á Amheiði sem átti að sjá um
Qáröflunarhliðina. Hún lét ekki
standa á liði sínu enda þurfti þess
með, því sjóðir voru litlir þegar haf-
ist var handa. Oft var sent eftir
bílförmum af byggingarefni til
Reykjavíkur, sem Ámheiður varð að
leysa út með greiðslum eða samning-
um. Oft varð hún að ganga sjálf í
ábyrgð með víxlatöku eða á annan
hátt. Eins og hún sagði sjálf: „Ég
varð að reyna allt til að tefj'a ekki
framkvæmdir." Til að flýta fyrir að
sérþjálfað starfsfólk gæti unnið við
stofnunina, byggði hún starfsmanna-
íbúð á eigin kostnað og af félaginu.
Þessi félagsskapur sem Jónas
Kristjánsson læknir stofnaði 1937
var ekki í neinum vafa um að rétt
mataræði væri lykillinn að góðri
heilsu. Hann kom á framfæri þekk-
ingu sinni og reynslu með útgáfu
tímarits, þýðingu bóka og með fyrir-
lestrum og blaðagreinum. Að breyta
matarvenjum fólks var ekki gert í
einu vetfangi. Það kostaði langa
baráttu og stranga.
Jónas taldi að besta aðferðin til
að kynna fólki sín áhugamál, væri
að byggja heilsuhæli. Þar væri hægt
að kynna þá fæðu sem gæti verið
vöm gegn sjúkdómum, dregið úr
lyfjagjöfum lækna, fækkað legudög-
um á spítölum og aukið á alhliða
vellíðan.
Það var ekki fyrr en eftir að heilsu-
hælið hafði starfað í 22 ár að ég
kynntist Amheiði mjög vel eða árið
1977. Hafði hún þá verið forseti sam-
takanna á annan áratug. Tók hún
við stjóminni að Jónasi Kristjánssyni
látnum. Því hagaði svo til að ég var
kosin í stjóm félagsins það ár og
sátum við saman í stjóm í eitt
kjörtímabil eða tvö ár. Þótt Am-
heiður væri komin á níræðis aldur,
sýndi hún mikla stjómvisku og rök-
festu við að afgreiða mál farsællega.
Árið 1979 hætti hún öllum afskiptum
af stjóm félagsins. Hafði hún þá
starfað í félaginu frá stofnun þess
eða í 44 ár. Eg lagði hart að henni
að vera áfram eitt kjörtímabil til við-
bótar, því hún var vel em og stál-
minnug. Mér fannst hún nauðsynleg-
ur tengiliður þess liðna og þeirra
yngri manna er sátu í stjóm.
Nú er síðasti hlekkurinn hrokkinn
af 1.700 manna keðju, sem Jónas
Kristjánsson strengdi um landið
þvert og endilangt til að vísa þjóð
sinni til betra mannlífs.
Amheiði kveð ég með miklu þakk-
læti fyrir þá þekkingu sem hún
miðlaði mér. Ég veit að hún reis
upp, frá sínum hijáða líkama, stór
og sterk eins og þegar hún var til
forsvars fyrir félagið okkar hér fyrr
á ámm.
Oddgeir Ottesen,
starfsmaður á Heilsuhæli
NLFÍ, Hveragerði.
sækjumst svo ákaft eftir voru honum
ekki áhugaverð.
Þegar ég kveð Kidda frænda í dag
og þakka honum fyrir samfylgdina
er hugur minn fylltur hlýju og þakk-
læti. Þakklæti í garð manns sem
með hjartahlýju sinni og góðsemi var
mér sannur vinur og ég er sannfærð-
ur um að ég mæli þessi orð einnig
fyrir munn systkina minna.
Hann þráir æskudalinn
og gamlan sveitasið
og göng og lækjamið.
Svo ásækir hann eitthvað,
sem engum kemur við,
sem rí'fur upp með rótum
hans ró og sálarfrið.
Það finnur margur bezt,
hve hann átti mikinn auð,
þegar ánægjan er dauð,
þó sumir eigi silfur,
getur sálin verið snauð.
Hjartað heimtar meira
en húsnæði og brauð.
Með þessum tveimur erindum úr
Ijóðinu „Dalabóndi" eftir Davíð Stef-
ánsson læt ég þessum fáu orðum
Iokið og sendi systkinum Kristjáns
og öðrum skyldmennum mínar innile-
gustu samúðarkveðjur.
Brynjar Harðarson,
Lundi, Svíþjóð.
Kristján Benedikts-
son—Minningarorð
Fæddur 26. mars 1913
Dáinn 18. desember 1987
í dag verður jarðsunginn frændi
minn og vinur, Kristján Benedikts-
son. Mig langar í nokkrum orðum
að minnast Kidda frænda, eins og
ég og systkini mín ætíð kölluðum
hann.
Kristján var fæddur að Árbót í
Aðaldal 26. mars 1913, en fluttist
ungur með fjölskyldu sinni til Skaga-
Qarðar, nánar tiltekið í Efra Haganes
í Fljótum.
Foreldrar hans voru Una Krist-
jánsdóttir og Benédikt Halldór
Kristjánsson, var Kristján einn af
átta bömum þeirra og er sá þriðji í
hópnum sem kveður þetta líf.
Eftir að hann flutti til Reykjavíkur
árið 1950 bjó hann lengst af hjá
foreldrum mínum, Herði Hjartarsyni
og Kristbjörgu Benediktsdóttur syst-
ur sinni, eða þar til hann flutti á
Hrafnistu 1984.
Ég og systkini mín urðum því
þeirrar gæfti aðnjótandi að fá að
alast upp með Kidda frænda. Gæfu
sem hefur orðið mér allt ljósari með
árunum. Líf okkar mótast og þrosk-
ast af því umhverfi og því fólki sem
við ólumst upp með. Þar var Kiddi
frændi alltaf til staðar, hann hafði
alltaf tíma, hann setti engar kröfur
og til hans gátum við systkinin alltaf
leitað. Hann leysti ekki vandann fyr-
ir okkur, en hann var okkur alltaf
einlægur og góður. Hann sagði okk-
ur engar hetjusögur eða gaf okkur
stórar gjafir, en okkur þótti alltaf
vænt um hann, um persónu hans og
blíðleika. Fyrir mig og systkini mín
fyllti hann kannski það rúm sem
böm og unglingar í dag tala svo oft
um að þau sakni; þ.e.a.s. einhvem
sem hefur tíma og hlustar.
Jafnvel þótt Kiddi hafi snemma
flust á mölina, held ég að hjarta
hans hafi alla tíð átt bólstað á þeim
stað sem hann ólst upp á og var
honum svo kær, Efra-Haganesi í
Fljótum. Til marks um þetta, átti
hann alla tíð sitt lögheimili í Haga-
nesi. Eftir að jörðin fór í eyði, var
íbúðarhúsinu viðhaldið sem sumar-
húsi. Á hveiju sumri meðan aldur
og heilsa leyfðu fór Kristján í sumar-
frium sínum norður og dvaldi í
Haganesi. Það kom aldrei neitt ann-
að til greina en að fara þangað og
ég held að hann hafi alltaf líkt og
bam sem bíður jóla, beðið þess með
óþreyju að komast norður.
Þegar ég var 11 ára gamall fór
ég eitt sumar norður í Haganes með
Kidda frænda. Þama vorum við tveir
einir saman í nærri sex vikur. Við
veiddum silung í Miklavatni, sand-
kola í Haganesvíkinni, tíndum
æðardún og fórum í langa göngu-
túra. Þvílík umbylting fyrir mig
borgarbamið sem hafði aldrei gert
annað á sumrin en spila fótbolta.
Ég man að mér leiddist stundum í
þeirri kyrrð sem þama ríkti. En í
dag er þessi ferð með tærustu minn-
ingum barnæsku minnar, langt fram
yfir utanlandsferðir og ýmsa íþrótta-
sigra. Þegar ég komst til meira vits
og þroska og hugsaði um samveru
okkar þetta sumar, varð mér allt ljós-
ara hversu vænt honum þótti um
þennan stað og hversu djúpar rætur
hann átti ! sveitinni sinni.
Kristján vann allan sinn starfsald-
ur eftir að hann kom suður hjá
Flugleiðum sem þjónustumaður við
flugvélar félagsins á Keflavíkurflug-
velli. Hann stundaði vinnu sína af
kostgæfni eins og fólki af hans kyn-
slóð var tamt, var alltaf stundvís og
sjaldan misdægurt. Hann var mikið
ljúfmenni og skapgóður maður. Hann
gerði ekki miklar kröfur til annarra
eins og okkur er svo tamt. Hann
undi glaður við sitt, var stakur bind-
indismaður og gerði alla hluti af ró
og yfirvegun. Hann var sparsamur
og þau veraldlegu gæði sem við