Morgunblaðið - 29.12.1987, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1987
52
Minning:
*
Asgeir Bjarnþórs■
son listmálari
Ásgeir listmálari Bjamþórsson
var hreinræktaður Mýramaður,
fæddur á Grenjum við Langá.
Snemma kom í ljós, að sjónræn
athyglisgáfa hans var óvenjulega
mikil, samfara meðfæddri leikni í
því að móta myndir af því, sem
fyrir augu bar. Húsdýr föðurbús
urðu honum fyrstu fyrirmyndir.
Neisti listar bjó með ungum dreng.
Sjálfsagt þótti því að glæða sjald-
gæfa hæfileika.
Hann naut tilsagnar í dráttlist
hjá mörgum ágætis kennurum,
bæði hérlendis og erlendis (Rík-
harður Jónsson, Ásgrímur Jónsson,
Viggo Brant í Kaupmannahöfn,
próf. Schwegerle í Miinchen, Peter
Nodka í Lúxemborg ö.m.fl.).
Árangur erfðra eiginleika og glíma
við fýrirsett verkefni lærifeðra, til
þess að öðlast tækni í handverks-
legri og síðan listrænni kunnáttu,
sýndi sig brátt bæði í teikningum
og olíumyndum, sem Ásgeir sýndi
á fjölmörgum útstillingum.
Tveir stefjaþættir voru aðaluppi-
staða í æviverki Ásgeirs; landslags-
myndir og mannamyndir. Hann
hélt jafnan mikilli tryggð við
bemskustöðvar sínar; og þaðan, á
Mýrum og í Borgarfirði, eru sótt
mörg mótíf mynda hans; frá afrétti
Mýramanna, þar sem hann á sumr-
um iðulega málaði og bjó í fjall-
húsinu við Lambafell, svo og líka
úr Norðurárdal. Kvígindisdalur,
með stórskomum hraunbreiðum,
vikurrauðum fjallkúlum, grænum
grasvinjum og leiftrandi, móbrún-
um leirflögum og moldarbörðum,
var honum einkar kærkomið við-
fangsefni.
Þekktastur mun þó Ásgeir vera
fyrir mannamyndir sínar. Til þeirra
vandleystu verka var hann eftirsótt-
ur sköpuður. Portrett-list gerir háar
kröfur til líkingar, handbragðs og
innsæis. Margir geta kostgæfilega
dregið upp ytri útlínur, en fáum er
sú gáfa gefin að geta málað sálina,'
endurspeglun hennar í augum og
andlitsdráttum (sbr. tvær ólíkar
sjálfsmyndir eftir van Gogh). Næst
þessu takmarki komst Ásgeir er
hann málaði frábæra mynd af móð-
ur sinni, Sesselju Níelsdóttur frá
Grímsstöðum. Þá er og stórgóð
mynd hans af Níelsi Dungal.
Margt var Ásgeiri til lista lagt,
utan pentlistar. Hann var
músíkalskur með afbrigðum, lék á
píanó og tignaði Bach. Hann var
og skáldmæltur, þótt hann ekki
flíkaði því. Veiðikló var hann svo
slungin, að þar sem hann út kast-
aði sínum öngli, þar skyldi og fisk
að fá. Það brást ekki. Þar með
varð hann með veiðilegri útsjónar-
semi sinni sannur lærimeistari
okkar bræðranna fjögurra í fiski-
brögðum.
Asgeir kom oft í heimsókn að
Grímsstöðum til móðurbróður síns,
afa míns, Hallgríms. Gamli maður-
inn var vinnusamur bóndi og
verkleg iðja var hans fýrsta lífsskil-
yrði. Hann hafði samt gaman af
að ræða við Ásgeir, er ávallt var
fjörmikill í samræðum og kunni
kynstrin öll af fræðandi frásögnum,
var í rauninni heill hafsjór af heill-
andi umræðuefnum. Við bræðurnir
drukkum af vörum hans með
áfergju mergjað mál hans, oft
kryddað gamansemi, eins og væri
það líknarlind. Hinsvegar lét sér
afi minna um finnast og sveigði að
því, að þetta væri nú hálfgert iðju-
leysis-dútl að spranga svona um
fjöll og flóa með pentkúst og lita-
spjald; annars væri hann Geiri svo
sem bezti drengur, en það fitnuðu
nú víst fæstir af þessari svokölluðu
fegurð. Þannig hugsaði í þann tíð
hygginn búandmaður, sem sjálfur
var ekkert nema iðjusemin og ær-
legheitin. Ekki hvarflaði þó að
Ásgeiri að taka þetta óstinnt upp,
enda kannaðist hann við þess konar
hugsunarhátt og var sjálfur sonur
fátæks bónda.
Nú er fallinn frá myndmeistarinn
góði frá Grenjum. En eftir lifa
málverk og teikningar, er sýna list-
rænan hagleik hans-, töfra pensils
í vandvirkri hendi, næmt litaskyn
og trausta formtilfinningu í beztu
myndverkum hans. Ásgeir sá feg-
urðina sem samræmi milli hlutfalla.
Pensildrættir ákvörðuðu þessi hlut-
föll skynjaðs hlutveruleika sem
sannindi. Þannig varð honum feg-
urðin sem ljómi sanninda.
Að endingu vil ég, og bræður
mínir, þakka Ásgeiri frænda ótölu-
legar ánægjustundir, hvort sem það
var uppi á reginfjöllum, í borg eða
á sveitabæ. Alls staðar var hann
örlátur á sína andans auðlegð, hug-
myndaríkur, glaðsinna, félagslynd-
ur og jákvæður. Þótt hann, eins og
málara er tamt, skynjaði heiminn
að verulegu leyti með sjón sinni,
þá átti hann sér einnig innri heym
og hljómandi sál. Kemur það glöggt
fram í frumsömdu erindi hans, sem
hann kenndi mér komungum. Með
því vil ég ljúka þessari hinztu þakk-
lætiskveðju minni:
Mánasilfur strengi stillir
stiilt og heiðrík vetramótt.
Létt hún rökkurbogann bærir,
brestur hvorki mýkt né þrótt.
Tónar líða töfrafriðir,
titra víða í rúmsins gnótt,
fylla heima hljómi, draumum,
hjörtun gleyma, sofa rótt.
Dr. Hallgrímur Helgason
Fallinn er frá einn okkar ágætu
listamanna og sérlega litríkur per-
sónuleiki, frændi minn Ásgeir
Bjarnþórsson listmálari, mikill og
fjölhæfur fræðasjór og fagurkeri,
einn þeirra manna, sem krydduðu
hversdagslega tilveru með listrænu
skrúði samofnu úr þáttum mynda
og máls, lags og ljóða.
Það gustaði að vísu af honum,
þegar hann tjáði sig, hispurslaus í
fasi sneyddur allri tilgerð og sýni-
mennsku, en annað veifið lék hann
á þýða strengi og naut sín við að
svelgja í sig fegurð og unaðssemdir
umhverfisins eða ausa úr gnægtar-
brunni fróðleiks til þess að veita
öðrum innsýn á eitthvert leiksvið
þeirra ævintýraheima, sem honum
hafði tekist að lyfta hulunni af með
sínum skyggnu augum skoðarans.
Með glaðvært stef á vörum og
ævinlega með skoplegt og nýstár-
legt viðhorf til lífsins gekk hann
bjartsýnn og áhyggjulítill fram um
veg, frábitinn því að leggja lag sitt
við hefðbundnar venjur kerfisins,
setjast í fastar skorður embætta
og skoðana eða ánetjast gróða-
hyggju og taka þátt í kapphlaupi
um veraldargæði eða auðs- og
eignasöfnun. Lífshlaup hans var
ekki að hefðbundnum hætti íslensks
svejtadrengs.
Ásgeir Bjarnþórsson var fæddur
á Grenjum í Mýrasýslu 1. apríl
1899. Faðir hans var Bjarnþór son-
ur Bjarna frá Knarramesi Bene-
diktssonar frá Hítardal og Ólafar
Jónsdóttur frá Álftanesi. Móðir
Ásgeirs var Sesselja Soffía dóttir
Níelsar Eyjólfssonar frá Helgustöð-
um og Sigríðar, en hún var dóttir
Sveins Níelssonar prófasts á Stað-
arst^ð og Guðnýjar skáldkonu
Jónsdóttur frá Grenjaðarstað. Að
Ásgeiri stóðu því ættir af suðvest-
an- og norðaustanverðu landi,
bændur og bústýrur, prestar og
maddömur. Ættmenn, sem voru
meðal annars kunnir fyrir verk-
lagni, listasmíðar, sagnaritun og
skáldskaparhneigð.
Ásgeir sleit bamsskónum í sveit
og vandist á æskuámm venjulegum
búskaparstörfum hjá foreldrum
sínum á Grenjum í Mýrasýslu.
Systkinin á Grenjum vom sjö. Ás-
geir minntist uppvaxtaráranna með
hlýju enda tileinkaði hann sér þá
haldgóða undirstöðufræðslu og nam
ógrynni sagna og ljóða á mann-
mörgu fræðaheimili. Ungur gekk
hann í skóla í Reykjavík og hneigð-
ist hugur hans þá brátt til íista.
Hóf hann listnám sitt hér hjá þeim
Sigríði Björnsdóttur og Laufeyju
Vilhjálmsdóttur og síðar hjá
Ríkharði Jónssyni myndhöggvara.
Héðan fór Ásgeir til Danmerkur til
náms í málaralist og höggmynda-
gerð. Var hann í Kaupmannahöfn
hjá Viggo Brant og Aagaard og
dvaldist í Munchen í Þýzkalandi við
nám hjá Schwegerle og Heimann.
Hann var um skeið hjá Benedikts-
munkum í Clervaux-klaustri í
Luxemborg og vann þar við kirkju-
skreytingu undir fyrirsögn Nodka
munks í því klaustri. Á þeim ámm
ferðaðist hann nokkuð um sunnan-
verða Evrópu og dvaldist um tím'a
í Frakklandi og Italíu, heimsótti þar
listasöfn, umgekkst starfsbræður
sína og kynnti sér listastefnur í
þeim miklu borgum Róm og París.
Ásgeir lauk þessari námsdvöl
sinni erlendis árið 1932 og kom þá
hingað heim og hóf að mála mynd-
ir, sem hann sýndi nokkmm sinnum
í listasölum hér og erlendis. Honum
var unun að mála landslagsmyndir,
haustliti, hraun og hríslur, en
mannamyndir urðu honum ábata-
samari. Náði Ásgeir mikilli leikni í
þeirri listgrein og varð einn færasti
portrett-málari síns tíma. Fjöldi
mannamynda eftir Ásgeir prýðir
nú veggi einkaheimila og opinberra
stofnana og stuðlar að því að gera
þá menn eftirminnilega.
Á námsámnum erlendis kynntist
Ásgeir hópi manna, sem vom á líku
reki og samtíma honum við nám í
listgreinum og bókmenntum. Varð
honum tíðrætt um þennan félags-
skap og hafði frá mörgu að segja
úr þeirra hópi og þeirra samskiptum
og vom þeir þættir settir fram með
gamansömum frásagnarmáta.
Sumt af því var fært í letur í bók-
inni „Af lífí og sál“, sem Andrés
Kristjánsson ritstjóri skráði eftir
honum.
Þeir íslendingar, sem leitað
höfðu utan eftir' lok fyrri heims-
styrjaldar og flestir vom fæddir um
síðustu aldamót bám til landsins
menningarstrauma í greinum, sem
vom nær óþekktar áður hér á landi.
Þeir urðu brautryðjendur á sviði
lista, heimspeki og nýrra bók-
mennta, og áttu sinn þátt, líkt og
Fjölnismenn forðum, í að gera
íslenskt mannlíf litríkara og al-
þjóðlegra. í þeim hópi var Asgeir
þó fremur boðberi hinnar sígildu
listar, sem heillaði hann, en hann
átti ekki samleið með nýsköpunar-
mönnum og abstrakt-málumm
þessa sama tímabils. Eða eins og
hann sagði: „Tískulist er eins og
hrímið, sem myndast á einni nóttu
eða degi, en hjaðnar síðan fyrir
þeirri sól sem eilíflega skín.“ Þá
sólarsýn leitaðist hann við að birta
þjóð sinni. Ásgeir var mikið nátt-
úmbarn og dvaldist oft löngum
stundum einn í tjaldi eða fjallakofa
við að mála myndir og skoða um-
hverfið og lifði þ_á mest á veiðiskap
og villigrösum. Ásgeir sagðist ung-
ur helst hefði viljað verða jarð-
fræðingur ef fjárráð hefðu leyft og
var talsvert vel að sér í steina-
fræði. En honum var margt til lista
lagt. Hann var unnandi lags og
Ijóða, var söngelskur og spilaði all-
vel á píanó, ljóðelskur var hann
með afburðum og kunni ógrynni
kvæða, enda minnið gott. Sjálfur
fékkst hann alltaf nokkuð við ljóða-
gerð og birtust ljóð eftir hann öðm
hvom, oft í anda þeirra meistaranna
Heine eða Schillers.
Sumar vor og vetur,
var ég á leið til þín.
Hvort sem hún lá yfir Langavatnsdal
eða löndin suður við Rin.
Svo segir hann í kvæði, sem birt-
ist í „Borgfirskum ljóðum" 1947.
Á miðjum aldri gekk Ásgeir að
eiga unga konu ættaða frá Eist-
landi, Ingeborg Lorensson að nafni.
Gengu þau í hjónaband 1950. Sú
ráðstöfun veitti honum meiri stað-
festu en oft hafði verið í lífi hans
áður, en nægði þó ekki til að halda
þeim böndum tryggum til lengdar,
því þau slitu samvistir tíu ámm
síðar. Samt horfði Ásgeir ekki á
farinn veg fneð trega eða harmaði
misvel notaðan tíma. Hann beið
þess sem var framundan með eftir-
væntingu, naut líðandi stundar og
dáðist að litbrigðum umhverfisins,
leik ljóss og skugga sem hann tjáði
í myndum sínum og sem einnig
mótuðu líf hans.
Ásgeir skrifaði öðm hvoru grein-
ar í blöð um myndlist og húsagerð
og var ekkert ragur við að láta í
ljós skoðanir sínar á því, sem honum
þótti miður fara í byggingarlist og
skipulagi. Eins var hann óvæginn
í dómum um listsköpun margra
seinni tíma málara og var því jafn-
an sjálfur nokkuð1 útundan í hópi
samtaka íslenskra listamanna.
Honum . þótti hins vegar til þess
koma þegar hann var kjörinn félagi
í The Chelsea Artist Club, sem er
í tengslum við the Royal Academy
of Art í Bretlandi,
Þegar Ásgeir leit yfir langan
æviferil sem var orðinn 88 ár, taldi
hann sig vera mikinn gæfumann,
enda þótt fjárhagur hans væri oft-
ast þröngur. Hann trúði á framhald
lífsins og jafnvel endurfæðingu, en
eitt er víst, að mörg góð listaverk
Ásgeirs halda áfram að endur-
spegla skoðanir hans og sjónarmið
og lýsa viðhorfi hans til þeirra þátta
í ríki náttúmnnar, sem hann hafði
TOLLAKERFI FYRIR S/36
Nýtt tollakerfi sem tekur mið af
hreyttum tollalögum
Sjálfstætt kerfi með fjölþætta möguleika og það er hægt að tengja það
óskyldum kerfum.
Byggt á áratuga reynslu í hönnun, viðhaldi og rekstri tollakerfa.
Bjóðum einnig forrit sem færir upplýsingar úr eldri tollskrá yfir í þá nýju.
Sparar mikla handavinnu, fækkar villum og eykur öryggi við breytingarnar.
Hafið samband við Ragnar Guðmundsson eða Sigurð jónasson.

FRlsJITI
TOLLSTJÓfíN
/0
S^ÓA

Tölvu-, skrifstofu-, banka- og tollaþjónusta.
Sundaborg 1-104 Reykjavík - Símar 681888 og 681837.

Wirlýsi,
m