Morgunblaðið - 06.01.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JAJNÚAR 1988
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 1988
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri >
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600Ír. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Ferðaþjónusta og
atvinnuhættir
egar rætt er um starfs-
skiptingu ráðuneyta er að
jafnaði talað um þrjú ráðuneyti
er fari með atvinnumál, land-
búnaðarráðuneyti, sjávarút-
vegsráðuneyti og iðnaðarráðu-
neyti. Að iðnaðurinn sé með í
þessari upptalningu er tiltölu-
lega nýtt af nálinni. I raun er
hefðbundin skoðun okkar sú,
að atvinnugreinamar séu í raun
tvær, landbúnaður og sjávarút-
vegur. Miðast aðgerðir stjóm-
valda að minnsta kosti að
verulegu leyti við að halda þeim
á floti. Breytingamar á atvinnu-
háttum hin síðari ár hafa verið
á þann veg, að færri hendur
þarf til að afla þeirra verð-
mæta, sem sjávarútvegur og
landbúnaður skapa. Þær grein-
ar, sem krefjast sívaxandi
vinnuafls, em þjónustugreinar.
Fjölmennustu vinnustaðir
landsins em skólar, sjúkrahús,
peningastofnanir og trygging-
ar.
Á ráðuneytin sem stjóma
skólum og sjúkrahúsum er ekki
litið sem atvinnumálaráðuneyti
og ekki heldur viðskiptaráðu-
neytið, sem fer með yfirstjórn
bankamála. Sömu sögu er að
segja um samgönguráðuneytið,
en undir það heyra ferðamál í
landinu. Ferðaþjónusta er þó sú
atvinnugrein, sem hefur verið í
ömstum vexti á undanfömum
ámm. Fjárfesting í nýjum hótel-
utn og skemmtistöðum er aðeins
sambærileg við fjárfestingu í
togumm og fiskiskipum. í ára-
mótagrein Birgis Þorgilssonar,
ferðamálastjóra, hér í Morgun-
blaðinu á gamlársdag kemur
fram, að á sl. fimm ámm hefur
erlendum ferðamönnum fjölgað1
um 66,5%. Gjaldeyristekjur
þjóðarbúsins vegna ferðaþjón-
ustunnar hafa vaxið hlutfalls-
lega meira en sem nemur
þessari Qölgun ferðafólksins og
losuðu þær 5 milljarða íslenskra
króna á árinu 1987. Á þessum
sömu fímm ámm hefur ferðum
íslendinga til annarra landa
fjölgað um 75%; 141.000 lands-
manna eða 58% fóm til útlanda
á síðasta ári, sem er ótvírætt
heimsmet. Segir Birgir Þorgils-
son, að íslensk ferðaþjónusta
hafi um það bil 6.000 einstakl-
inga við heilsársstörf.
Gjaldeyristekjumar af ferða-
mönnum eiga langt í land með
að nálgast útflutningsverðmæti
sjávarafurða, sem var um 42
milljarðar króna á árinu 1987.
Þegar ársverk em talin, veitir
ferðaþjónustan fleimm atvinnu
en fiskveiðar og slagar upp í
fiskiðnaðinn og landbúnaðinn.
Er ljóst, að æ fleiri búa sig
undir að starfa við ferðaþjón-
ustuna, fyrir utan fjárfestingu
hér heimafyrir er sókn Islend-
inga í nám í hótel- og ferðafræð-
um til marks um það.
Hér er ekki mælt með •því að
ríkisvaldið eða opinberir aðilar
aðrir auki afskipti sín af ferða-
þjónustunni. Hún hefur dafnað
fyrir fmmkvæði einstaklinga.
Opinber afskipti í því skyni að
tryggja að gæðakröfum sé full-
nægt og öryggi samhliða
umhyggju fyrir náttúmnni sé í
heiðri höfð eiga rétt á sér, að
öðm leyti þarf ekki annað en
skapa þessari atvinnugrein al-
menn skilyrði, er gera henni
kleift að stunda samkeppni á
hörðum og miskunnarlausum
alþjóðlegum markaði.
Hættulegar
bombur
Nú hefur komið í ljós, að
yfirvöld telja sig hafa gert
ráðstafanir til að banna al-
menna sölu á einni tegund
þeirra bomba, sem ollu líkam-
legu tjóni á gamlárskvöld. Þfátt
fyrir þessar ráðstafanir var
bomban til sölu. í Morgunblaðs-
frétt í gær kemur fram, að
lögregla og eldvamareftirlit em
ekki sammála um það, hvemig
að eftirliti með sölu á flugeldum
skuli staðið.
Guðmundur Oddsson augn-
læknir minnir á það í Morgun-
blaðssamtali, að á sínum tíma
vom „kínverjar" gerðir útlægir
vegna þess hve margir urðu
fyrir heymarskemmdum vegna
þeirra. Og hann segir einnig:
„Nú þegar þessar tívolíbombur
hafa valdið þremur fullorðnum
mönnum, sem em auk þess
þekktir að vandvirkni og ráð-
vendni í hvívetna, varanlegu
heilsutjóni, þá er tímabært að
velta því fyrir sér hvort ekki sé
rétt að stöðva sölu þeirra og
fínna áramótagleðinni annan og
hættuminni farveg, þétta er
greinilega hættuleg vara sem
almenningi getur stafað hætta
af.“ Morgunblaðið tekur undir
þessi orð Guðmundar Oddsson-
ar og hvetur rétt yfirvöld til
skjótra ákvarðana, sem enginn
vafi ríki um hver á að fram-
kvæma.
Tveir myndarmenn úr flugsveitum Konunglega flotans, lautinantamir Lugard og Anthonijs, við eina af
Orion-flugvélunum á Valkenberg-flugvelli.
Hollendingar leita að kafbátum við Island:
„Hvergi í heimi eins lík-
legt að rekast á kafbát“
FLESTUM mun fullkunn-
ugt um veru bandarískra
varnarliðsmanna í varn-
arstöð Atlantshafsbandalagsins
á Keflavikurflugvelli. Menn tala
um „Kanann“, þegar rætt er um
varnarliðið og margir líta svo á
að eingöngu sé um bandaríska
herstöð að ræða. Hitt munu
færri vita, að auk bandarískra
eftirlits- og varnarsveita hefur
Konunglegi hollenski flotinn
fasta bækistöð á Keflavikur-
flugvelli og stundar þaðan
eftirlit með kafbátum í' kring
um landið í samvinnu við kaf-
bátaleitarsveitir Bandaríkja-
manna, enda er varnarstöðin í
Keflavík á vegum NATO-ríkj-
anna í sameiningu, en ekki
bandaríska hersins sem slíks.
Hollensku flugliðamir í Keflavík
hafa eina Lockheed Orion P-3c-II
kafbátaleitarflugvél til umráða.
Hún er ein af þrettán slíkum í eigu
hollenska flotans. Þær hafa bæki-
stöð í Valkenberg-flotastöðinni,
sem er við Hollandsstrendur
skammt frá Amsterdam. í bytjun
desember heimsótti blaðamaður
Morgunblaðsins flotastöðina ásamt
fleiri íslendingum, sem ferðuðust
til Brússel og Amsterdam að kynna
sér starfsemi NATO, og var frædd-
ur um starfsemi eftirlitssveita
hollenska flotans og athafnir þeirra
við Island.
í Valkenberg varð fyrstur fyrir
svörum lautinant G. Platje, glaðleg-
ur maður um fimmtugt, sem var
nýbúinn að vera á íslandi og hafði
hrifíst mjög af landi og þjóð, ekki
síst fegurð höfuðborgarinnar.
Platje sagði hlutverk flugsveita
hollenska flotans vera tvíþætt. Ann-
ars vegar að sjá Konunglega flotan-
um fyrir eftirliti og vernd á
höfunum, og hins vegar björgunar-
störf. Eftirlitssveitimar eru þtjár.
Ein þeirra sér eingöngu um að
þjálfa áhafnir á Orion-flugvélamar
á jörðu niðri, en hinar tvær hafa
yfir flugvélum að ráða og fara í
regluleg eftirlitsflug yfír Norðursjó
og Norður-Atlantshaf.
Viðbúnir allan sólar-
hringinn
„Við sjáum til þess að allan sólar-
hringinn séu flugvélar og áhafnir
viðbúnar því að fara í loftið með
stuttum fyrirvara til eftirlits eða
björgunarflugs," sagði Platje. „Ori-
on-vélamar gegna bæði því hlut-
verki að leita uppi kafbáta og einnig
að sýna fánann gagnvart öðrum
skipum úr flota Varsjárbandalags-
ins og að safna um þau öllum
mögulegum upplýsingum. Við tök-
um af þeim ljósmyndir og tökum
upp hljóðmerki frá þeim. Það er
sérstaklega mikilvægt að safna
hljóðmerkjum frá kafbátum Var-
sjárbandalagsins. Við tölvugreinum
þau, og tölvur um borð í eftirlitsvél-
unum em svo mataðar á upplýsing-
unum. Þannig getum við þekkt
einstakar kafbátategundir á hljóð-
inu og gert okkur grein fyrir því,
hvort þar sé vinur eða óvinur á
ferð.a
Orion-vélar flotans em búnar
afar fullkomnum búnaði til þess að
leita að kafbátum. Vélarnar geta
varpað hlustunarbaujum búnum
radíósendi í sjóinn og numið þannig
vélarhljóð kafbátanna. Einnig em
þær búnar segulmælingarbúnaði,
sem greint getur breytingar þær,
sem kafbátar valda á segulsviði
Jarðar. Fullkominn ratsjárbúnaður
leitar uppi kafbáta á yfírborði hafs-
ins. Allar upplýsingar koma fram á
tölvuskjám um borð í vélunum, og
hægt er að senda þær rakleiðis til
samsvarandi tækja í skipum eða
öðmm flugvélum. Þannig geta Ori-
on-vélamar leiðbeint skipum eða
kafbátum að skotmarki sínu, og
sjálfar bera þær tundurskeyti til að
granda kafbátum.
Island í miðjum kaf-
bátasveim
■ Lautinant Platje sagðist telja
gildi þess að hafa bækistöð fyrir
kafbátaleitarvélar í Keflavík ómet-
anlegt. „Út frá sjónarmiði kafbáta-
hemaðar er ísland afar mikilvægt.
Flestir kafbátar Sovétmanna hafa
bækistöðvar í Murmansk eða ann-
ars staðar við Kola-skaga og til
þess að komast suður á Atlantshaf
verða þeir að fara um svokallaðar
Ein af Orion-flugvélum Konunglega hollenska flotans á flugi yfir söndum Suðurlands. í trjónunni, sem
stendur aftur úr vélinni, eru tæki til segulmælinga, og undir miðjum flugvélarbolnum má sjá búnaðinn,
sem notaður er til að varpa sónarbaujum í sjóinn.
kafbátarennur, þar sem hafsbotns-
skilyrði eru með þeim hætti að
kafbátar komast hindmnarlaust
um. ísland liggur einmitt mitt á
milli slíkra kafbátarenna, og frá
Keflavík er aðeins hálfrar til einnar
stundar flug að þessum rennum,"
sagði Platje.
„Við leitum uppi um það bil
hundrað kafbáta á ári í hafinu
umhverfis ísland. Það er raunar
gróf tala, og hugsanlegt er að sum-
ir séu tvítaldir, en hvergi í heiminum
er eins líklegt að rekast á kafbát
og við ísland. Oft höfum við fundið
þá aðeins 150 kílómetra undan suð-
urströnd landsins. Ef eftirlitsstöðv-
arinnar á íslandi nyti ekki við
þyrftum við að notast við stöðvar
Norður-Skotlandi, en það myndi
stórlega draga úr öryggi siglinga-
leiðanna yfír Atlantshaf, því að
þaðan er-erfíðara að athafna sig
og við þyrftum að fljúga miklu
lengri leið.“
Aðspurður sagði Platje að raunar
hefðu hollenskar flugsveitir haft
tímabundnar bækistöðvar víðar en
á íslandi, til dæmis á Suður-Spáni,
Azoreyjum í Norður-Noregi og
Skotlandi. „Ég jafna því hins vegar
ekki saman, hvað áhafnir okkar fá
miklu betri þjálfun á íslandi. Við
verðum oft að fara í löng flug, á
ólíklegustu tímum og við erfíð veð-
urskilyrði. Nánast í hverju flugi við
Lautinant Platje útskýrir legu kafbátarenna sitt hvoru megin við
ísland.
ísland koma upp einhver óvænt
vandamáj, sem reyna mjög á áhöfn-
ina. Við ísland er mikið að gerast,“
sagði lautinantinn.
Hljóðlátari kafbátar
Sovétmanna - öflug-ra
eftirlit nauðsynlegt
Platje sagði að það væri farið
að segja til sín á seinni árum að
tækni Sovétmanna í gerð kafbáta-
hreyfla hefði fleygt fram. Það hefði
svo bæst við að sovéska flotanum
hefði áskotnast tækniþekking og
tæki frá norskum og japönskum
fyrirtækjum, sem áttu óleyfileg við-
skipti við Sovétmenn. Það væri því
orðið erfiðara en fyrr fyrir eftirlits-
sveitir Atlantshafsbandalagsins að
finna kafbáta Varsjárbandalags-
ríkja, og mikilvægara en nokkru
sinni fyrr að halda uppi öflugu eftir-
liti.
„Það er raunar hægt að týna
kafbáti, jafnvel þótt menn hafi yfír
fullkomnustu tækni að ráða,“ sagði
Platje. „Góður kafbátsforingi getur
villt um fyrir okkur með því að
skjóta sér milli hitalaga í sjónum
eða fela sig innan um ójöfnur á
hafsbotninum. Það kemur nokkrum
sinnum fyrir að við missum sjónar
á þeím.“ Platje sagði hins vegar að
Atlantshafsbandalagið væri. sífellt
að þróa nýja kafbátaleitartækni, og
bráðlega væri væntanleg ný kyn-
slóð sónarbauja, sem myndi breyta
stöðunni á ný, NATO í hag.
Aðspurður sagðist Platje ekki
telja það einleikið, hversu illa
sænska flotanum gengi að hafa upp
á óþekktum kafbátum í sænska
skeijagarðinum. „Það er persónu-
leg skoðun mín að oftar en einu
sinni hefðu Sviar getað eytt ókunn-
um kafbáti, sagði hann. „Hins
vegar stóðu þeir þá frammi fyrir
því að þurfa að drepa áttatíu
manns, sem ekki hefði bætLtengsl
þeirra við ríkið, sem kafbáturinn
kom frá. Þess vegna held ég að
stundum hafi verið tekin pólitísk
ákvörðun um að láta kafbát
sleppa.“
Áhersla lögð á góða
þjálfun
Að loknu erindi Platjes var farið
með íslensku gestina í skoðunarferð
um Valkenberg-flotastöðina. Fyrst
var farið um borð í svokallaðan
flughermi, en það er eftirlíking af
flugstjórnarklefa Orion-flugvélar,
sem getur á jörðu niðri líkt eftir
hreyfingum flugvélar og á „glugg-
um“ stjórnklefans birtist mynd af
umhverfinu. Þar má velja hvort sem
er Keflavíkurflugvöll eða Hollands-
strönd, og á þar til gerðu stjómborði
má velja um þrumuveður, ísingu,
sviptivinda og fleiri náttúmfyrir-
bæri, sem oft gera flugmönnum
erfítt fyrir. „Við leggjum gífurlega
áherslu á að menn okkar séu í góðri
þjálfun," sagði lautinant De Jong,
sem sýndi gestunum flugherminn.
„Hingað til höfum við þurft að
senda menn til Bandaríkjanna til
þjálfunar, en tilkoma þessa tækis
og annars nýs búnaðar, sem við
fáum bráðlega, gerir okkur kleift
að þjálfa áhafnir okkar án þess að
þurfa að fljúga eina mílu.“
Gestirnir fengu síðan að reyna
eftirlíkingu af lendingu á Kefla-
víkurflugvelli, og ekki var laust við
að suma sundlaði við, enda engu
líkara en að vera staddur í háloftun-
um. Hollensku gestgjafarnir
skemmtu sér vel yfir þessu, og laut-
inant A. Lugard upplýsti okkur um
að stundum væm lætin í flug-
herminum slík, að nemendurnir
yrðu hreinlega flugveikir.
Er menn höfðu náð sér eftir sína
fyrstu flugferð á Jörðu niðri, var
farið um verkstæði og flugskýli
stöðvarinnar, og að lokum skoðuð
ein Orion-vélanna. Meðan á heim-
sókninni stóð, vom eftirlitsvélarnar
sífellt að hefja sig til flugs eða koma
inn til lendingar á Valkenberg-
flugvellinum. Lautinant Platje
upplýsti okkur um að vélarnar og
áhafnir þeirra skiptust á um að
halda uppi eftirliti frá Keflavík.
Annan hvern fimmtudag er skipt
um áhöfn, en hópur flugvirkja, sem
sér um viðhald á hollensku vélinni,
dvelur einn mánuð í senn á íslandi.
„Framlag íslendinga til vama
Vesturlanda er ómetanlegt," sagði
Platje er hann kvaddi okkur. „Meg-
inhluti ógnunarinnar af langdræg-
um eldflaugum Sovétmanna er frá
kafbátum. Nýju Typhoon-kafbát-
amir geta borið allt að 20 SS-N-20
eldflaugar, og þeir geta falið sig
undir heimskautaísnum, sem eldri
gerðir gátu ekki. ísland er og verð-
ur besti staðurinn til að fylgjast
með ferðum kafbátanna, og við
höfum hreinlega ekki efni á að vita
ekki hvar þeir em.“
Textí: ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
Menntaskólinn
við Hamrahlíð:
74 stúdent-
ar braut-
skráðir
74 STÚDENTAR brautskráðust
frá Menntaskólanum við
Hamrahlíð laugardaginn 19.
desember sl.
Við brautskráninguna söng kór
skólans undir stjórn Þorgerðar
Ingólfsdóttur og strokkvartett fé-
laga í kórnum flutti jólalög, en
kórinn átti tuttugu ára afmæli nú
í haust og minntist þess með veg-
legum tónleikum í skólanum 22.
nóvember sl.
Hæsta einkunn á stúdentsprófi
hlaut Ragnheiður Þórarinsdóttir,
stúdent af náttúrufræðibraut.
I ræðu sinni minnti rektor á
að ekki hefur enn' verið reist
íþróttahús við skólann. Einnig
minnti hann á vanda fatlaðra
nemenda í hjólastól, sem alltaf em
nokkrir við skólann, en þeir kom-
ast ekki leiðar sinnar um allan
skólann, m.a. á bókasafn, skrif-
stofu og kennarastofu.
(Fréttatilkynning)
Loðnu-
skipin
aftur á
miðin
FLEST loðnuskipanna eru nú
komin á miðin eftir fri um jól
og áramót. Ekkert þeirra hafði
tilkynnt um afla síðdegis í gær.
Skipin byrjuðu að fara út að-
faranótt síðastliðins sunnudags og
hafa verið að reyna fyrir sér víða
út af Norðurlandi. Lítillar sem
engrar loðnu hefur enn orðið vart.
Auk þess hefur mikið tunglskin
komið í veg fyrir að loðan grynni
á sér. Fyrir jólafrí var Börkur NK
aflahæstur loðnuskipanna og Jón
Finnsson RE næstur.
Jeppabif-
reið valt
en enginn
slasaðist
Stað, Hrútafirði.
JEPPABIFREIÐ á leið til Akur-
eyrar valt skammt fyrir sunnan
Brú í Hrútafirði í gær og endaði
á toppnum. Engin slys urðu á
fólki.
Bifreiðin skemmdist ekki mikið
og gat haldið áfram ferðinni norður
eftir að honum hafði verið komið á
hjólin aftur. Full ástæða er til þess
að vekja athygli fólks á því að á
þjóðveginum yfir Holtavörðuheiði
em víða hættulegir hálkublettir, þó
vegurinn sé að mestu auður.
I gær var hér blíðskaparveður,
en mikið frost. Það mældist 18 stig
í gærmorgun, en heldur dró úr því
með deginum, enda þá aðeins farið
að þykkna í lofti. Jörð er að mestu
auð, en snjór til fjalla.
MG