Morgunblaðið - 16.04.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1988
Rætt við sellóleikarann Mischa Maisky, sem leikur á tónleikum Tónlistarfélagsins í dag
Fullkomnun
í tónlist
er blekking...
Tónlistarflutningur snýst um þetta mannlega
í æf intýrum birtast seið-
karlar gjarnan í gjörninga-
veðri og hann dundi yf ir okk-
ur, eins og seiðkarl, þó það
tækju kannski ekki margir
eftir komu hans ... Veðrið,
sem bar flugvél hans hingað
aðfaranótt miðvikudags, var
að minnsta kosti mikilúðlegt.
En villimannlegt seiðkarlaút-
litið er bara við fyrstu sýn,
því þegar betur er að gáð, þá
er sítt hárið vendilega skorið
í vöngunum, skeggið snyrti-
lega klippt, klæðnaðurinn
stællegur, án þess þó að vera
yf irborðskenndur. Og ein-
hvern veginn á þetta við hann
allan og líka hvernig hann
spilar ... á yfirborðinu allur
í innblástri og hugljómun, en
byggir á djúpstæðri fágun,
íhygli og virðingu fyrir hefð-
um og venjum.
Sellóleikarinn Mischa Maisky
fæddist í Riga í Lettlandi, svo hann
var Sovétborgari. Faðir hans var eld-
heitur kommúnisti, sem dó ungur
vegna þess að hann var ekki á réttu
línunni, en alltaf jafn sannfærður um
kenninguna. Maisky er af gyðinga-
ættum, en ekki alinn upp sem slíkur,
þó í sovéska vegabréfinu stæði gyð-
ingur í dálknum um þjóðemi. Hluti
af tvískinnungi valdhafanna, segir
Maisky, allt gert til að þurrka út
gyðingamenningu þar eystra, eins
og menningu annarra þjóðarbrota,
en fólk þó stimplað sem gyðingar í
vegabréfið, ef við á. Fannst hann
samt kominn heim, þegar hann kom
fyrst til fsrael, brottfluttur frá Sov-
étríkjunum . .. en áður en það gekk
eftir, gerðist ýmislegt og meira um
það hér á eftir. Fyrst, af hvetju í
tónlistina?
„Auðvitað fór ég tónlist... Alveg
eðlilegt, því eldri systkini mín voru
í tónlistarnámi, og ég umvafinn tón-
list frá fæðingu, þó foreldrar mínir
væru ekki tónlistarfólk. En þegar að
mér kom, vildi mamma eiga eitt eðli-
legt bam, sem ekki yrði sett í sér-
skóla fyrir böm með tónlistargáfu,
svo eiginlega átti ég alls ekki að fara
í tónlist. En ári eftir að ég byijaði í
venjulegum bamaskóla, heimtaiði ég
selló. Það tók enginn mikið mark á
því að ég vildi setjast við, því ég var
líflegur krakki, alltaf á fleygiferð í
fótbolta og öðru, sem hressir strákar
stunda. En ég lét mig ekki, svo pabbi
keypti selló handa mér þegar ég var
átta ára og þá byijaði ég að Iæra.
Það er seint á rússneskan mæli-
kvarða, því þar setjast böm venju-
lega við fimm, sex ára og jafnvel
fyrr. Það er erfítt að þurfa að byija
svo snemma og gefa í raun frá sér
eðlilega æsku, því þegar aðrir krakk-
ar þyrpast út í leik, þá verður bam
í tónlistamámi að snúa sér að hljóð-
færinu. Dugir ekki annað en að æfa
sig og það reglulega, ekki bara end-
rum og sinnum.
Þegar ég var fjórtán ára fór ég í
tónlistarskólann í Leníngrad, því sá
sem ég var í reyndi ekki nóg á mig.
Fór einn og var í heimavist. Eftir
fjögur ár fór ég í skólann í Moskvu,
sem er enn betri. Þar kenndi
Rostropovitsj, sem hafði lengi verið
mín mikla fyrirmynd, og ég var svo
lánsamur að komast að hjá honum.
Hann bauð mér að koma til sín, hafði
heyrt í mér áður. Ég var hjá honum
1966-1970.“
í tónlistar-
háskólanum í Moskvu
Hvemig var andrúmsloftið í skól-
anum?
„Það er vægt til orða tekið, að
samkeppnin hafi verið gríðarleg. Það
er oft talað um með aðdáun hvað
þetta kerfi skili mörgum góðum
kröftum, en þegar betur er að gáð
er það ekki undarlegt. Landið er risa-
stórt, fáir góðir tónlistarskólar og
aðeins einn frábær, tónlistarháskól-
inn í Moskvu. Leníngradskólinn er
góður, en ekki eins góður. Allir, sem
mögulega geta streyma til Moskvu.
Eina leiðin til að lifa bærilegu lífí
í Sovétrílqunum er að ná langt sem
vísindamaður, íþróttamaður eða
listamaður, því aðeins þetta fólk og
svo háttsettir flokksmenn njóta for-
réttinda eins og að geta ferðast,
búið skikkanlega og fleira í þeim
dúr, hlutir, sem þykja sjálfsagðir á
Vesturlöndum. Þetta hvetur ungt
fólk til að spreyta sig og leggja sig
allt fram. Það segir sig sjálft að
þeir fáu bestu em auðvitað mjög
góðir. Þegar ég var í skólanum vom
stórkostlegir kennarar þama, nægir
að nefna menn eins og Rostropovitsj
og Gilels. Kennaravalið er síðra núna,
held ég. Allt þetta samanlagt skilar
út góðu fólki, ekki kerfið sem slíkt.
Tónlistarkennslukerfið er ekki sér-
lega gott að mínu mati. Það er fast
njörvað niður, sem er ekki heppilegt
í listum. Lítið svigrúm fyrir ólíka
einstaklinga, þyrfti að vera persónu-
legra og einstaklingsbundnara, en
þessi tvö hugtök em ekki efst á blaði
þar eystra. Manngerðin skiptir svo
miklu máli í tónlistinni, ekki bara
að geta spilað, heldur þarf kröftugan
karakter til að haldast við í þessari
grein eins og öðmm og þessir eigin-
leikar era lítils metnir, ef þeir falla
ekki inn í sovéska kerfið."
Þú hafði þá einstöku möguleika
að stunda nám hjá Rostropovitsj í
Moskvu og Piatigorsky í Los Angeles
og það leiðir hugann að mikilvægi
kennslu.
„Kennsla skiptir öllu máli, öllu
máli. En ég er svolítið á skjön við
þetta, því þó ég hafi haft þessa M-
bæm kennara, þá var það ekki fyrr
en seint, hafði ekkert sérstaka kenn-
ara framan af. Mér finnst ég ekki
vita mikið um kennslu eða hvemíg
á að snúa sér f henni. Hugsa sjálfur
lítið um bogabeitingu og önnur
tæknileg atriði, nota bara innsæið."
Góður kennari kennir nemendun-
um að vera eigin dómarar.
„Þessir tveir kennarar vom mér
andlegir leiðbeinendur, opnuðu eym
mín, huga og hugmyndaflug, sem á
endanum er það sem skiptir máli.
Ég trúi ekki á neitt, sem heitir full-
komnun í tónlist. Þetta hugták er
aðeins blekking. ohöndlanlegt villu-
Ijós, sem afvegaleiðir. Ef fuilkomnun
er takmarkið, þá er eins hægt að
dunda sér við að smíða tölvu, sem
aldrei bregst og spilar alltaf eins.
Það er nefnilega allt annað og mikil-
vægara, sem tónlistarflutningur
snýst um, snýst um þetta mannlega,
Mischa Maisky.
Ur
tónlistarlífinu
Sigrún Davíðsdóttir
sveiflur milli flytjenda og áheyr-
enda. .. Og þá er það ekki fingra-
fimi og tæknikunnátta, sem skiptir
sköpum, heldur manngerð og segul-
magn flytjandans.
Það skiptir öllu máli fyrir ungt
tónlistarfólk að hafa einhvem sem
getur leiðbeint þeim uni af langri
reynslu um þessa stigu, sýnt þeim
hvað það em fjölmargir fletir á spiia-
mennskunni og lífinu yfirleitt.
Það er sama hvað maður er hepp-
inn með kennara að á endanum
stendur maður einn og verður að
vera sinn eiginn kennari. Og bestu
kennaramir em þeir, sem kenna
nemendum sínum að vera sjálfir eig-
in dómarar."
Þú vinnur af innsæi, segirðu.
Hvemig lærðirðu ný verk?
„Ég vil ekki gera lítið úr nauðsyn
þess að sitja við hljóðfærið og vinna
sig í gegnum verkin, en ég fer líka
ýmsar aðrar leiðir, les nótumar, spila
verkið á píanó, hlusta á upptökur og
þá ekki aðeins á þetta tiltekna verk,
sem ég er að læra. Fyrir mér er tón-
listin lifíbrauð, en hún er líka helsta
áhugamál mitt. Ég reyni að fara eins
mikið á tónleika og ég get, hlusta
mikið, en kannski meira á önnur
hljóðfæri en mitt eigið, fiðlu, píanó,
en einkum söng. Þannig er hægt að
þroska heym og smekk, sem er á
endanum best leiðarljósið."
Tónlistin er megin markmiðið
— spilakunnáttan farartækið
„Þess vegna legg ég ekki ofur-
áherslu á að vera eingöngu yfir hljóð-
færinu. Það er auðvelt að koma sér
upp spilakækljum, þar sem spila-
mennskan hvílir á að geta leyst ein-
staka tæknilega þætti. En það má
ekki gleymast að tónlistin sjálf er
megintakmarkið, og spilakunnáttan
er aðeins farartæki, til að flytja
mann í áttina. Ég hef oft á tilfinning-
unni að margir tónlistarmenn snúi
þessu við; tónlistin verður þeim tæki
til að sýna hvað þeir geta. Þetta er
mesta hættan, því þá tapast allt skyn
á hlutföll.
Það hafa allir sínar hugmyndir um
hvemig eigi að spila. Þær verða að
vera gmndvallaðar á góðum smekk,
sem þroskast við líta á fleira en sitt
eigið hljóðfæri. Þetta gildir ekki síst
fyrir sellóleikara, því verksvið okkar
er takmarkað. Ég leita mikið yfir í
kammertónlist, hef hana sem tóm-
stundagaman.
Auk þess legg ég eyrun við alls
kyns tónlist, svo lengi sem hún er
góð, án þess ég ætli að fara út í,
hvað góð tónlist er. Ég elska jazz
og þar finnst mér margt hægt að
læra. Jazz er náttúmleg aðferð til
að leiða Mm tónlist. Margir jazz-
leikarar lesa ekki einu sinni nótur,
hafa enga hefðbundna tónlistar-
menntun, spila af innblæstri, en samt
-er spilamennska þeirra fáguð. Jazz
lfkist klassískri tónlist í því að hann
er flókinn, enda hvergi nærri eins
vinsæll og rokktónlist til dæmis,
krefst mikils af áheyrendum, líkt og
klassíkin.
Tónlist er tungumál og til að ná
fegurð hennar, þarf að skilja málið.
Klassísk tónlist er flókið tungumál
miðað við popp og rokk og hún hræð-
ir marga M þess vegna, einkum
ungt fólk, því það þarf að leggja sig
Mm, einkum Mman af. En því
meira sem lærist, því meira gefur
hún.“
Áttu þér einhver uppáhalds tíma-
bil og hvað með samtímatónlist?
„Ég spila alls konar tónlist, trúi
ekki á gildi sérhæfingarinnar og vil
vera víðsýnn. Get aldrei svarað
spumingum um uppáhaldstónskáld
eða -verk, finnst ég alltaf vera með
það besta í takinu hveiju sinn', hef
djúpa ánægju og áhuga á því, sem
ég fæst við í hvert sinn og vona að
þetta smiti af mér. Mér finnst ég
vera alls staðar heima, nema helst í
samtímatónlist, sem ég spila lítið.
Mest er það vegna tímaskorts, en
líka vegna þess að ég er oftast beð-
inn um að spila ákveðin verk og þá
sjaldan um glæný verk.“
Að hafa ekki tima
til að flýta sér
„Samtimatónlist er annað tungu-
mál, en klassísk tónlist, eða að
minnsta kosti mállýska, er líka oft
skrifuð öðmvísi. Það þarf tíma, vinnu
og reynslu að komast til botns í
henni, bæði fyrir flytjendur og áheyr-
endur. Ég er enn reynslulaus, svo
það em margir betri en ég í að flytja
hana. Mér fínnst ég enn vera svo
ungur og vonast til að geta bætt úr
þessu reynsluleysi mínu, þó seinna
verði. Vildi geta sagt eins og Stravin-
sky sagði, þegar hann var orðinn
hundgamall, að hann hefði engan
tíma lengur til að flýta sér . . .
í samtfmatónlist eins og annars
staðar em nokkrir góðir, en lfka fullt
af öðmm, sem sumir hveijir nota sér
að samtímatónlistin er flókið tungu-
mál. En ég trúi því að á endanum
sé einhver, kannski þama uppi, sem
vinsi úr. Sagan sýnir að stórbrotin
tónskáld komast alltaf upp á yfir-
borðið á endanum, þó þeir hafí verið
lítils metnir í lifanda lífi.“
Mynddiskar framtíðin?
„Hlutskipti flytjenda hefur alla tíð
verið dapurlegt, því þeir skilja ekkert
eftir sig, fyrr en nú með tilkomu
upptökutækninnar. í Japan em
Morgunblaðið/Þorkell
mynddiskar orðnir nokkuð útbreidd-
ir, em að stinga sér niður í Banda-
ríkjunum og rétt að koma til Evr-
ópu. Ég vona að þeir breiði klassík-
ina út, rétt eins og poppið. Þegar
ég hef tekið upp undanfarið, hafa
verið gerðar mynddiskaupptökur
samtímis og þeim verður dreift, ef
það sýnist vera áhugi. Framleiðendur
hafa líka verið nógu skynsamir til
að það er hægt að spila venjulega
hljómdiska í mynddiskatækjunum.
Mynddiskamir em með efni á báðum
hliðum, svo þar fæst allt að tveggja
tíma efni. Þama fer saman sjónefni
og gæðahljóð. Bara vonandi að verð-
ið lækki. Einhver spyr kannski hvað
sé gaman við að horfa á gamlan
mann svitna við píanóið yfir „Appa-
sjónötunni" en mannskepnan er nú
einu sinni innstillt á sjónskynið og
það er heilmikil viðbót að sjá tónlist-
ina verða til.“
Þú talar um tónskáld og flytjend-
ur. Hefur það plagað þig, að þú ert
upp á aðra komin með efnivið?
„Áður hugsaði ég um þetta að
vera háður annarra manna verkum,
sem em áþreifanleg, meðan mín
vinna fykur bara út í bláinn í hvert
sinn. Flytjendum dugir heldur ekki
að vinna bara heima, þurfa áheyr-
endur og sveiflur M þeim. Það þurfa
tónskáldin líka og þar komum við
inn. Með nýrri upptökutækni, eins
og ég nefndi áðan, er hlutskipti flytj-
enda breytt. Ég er að vísu ekki al-
sæll með stúdíóupptökur, en það er
farið að gera meira og meira af því
að taka upp tónleika, þá kannski
nokkmm sinnum og velja úr, svo það
fæst eitthvað í átt við „fullkomnar"
stúdíóupptökur. Plötufyrirtækin em
treg, en sem betur fer em ýmsir lista-
menn í aðstöðu til að fara fram á
slíkar upptökur.
Sumir gera margt og geta það,
aðrir gera margt án þess að geta.
Ætli ég verði ekki bara að vera
hæverskur og halda mig við mitt.
Er nefnilega kominn að þeirri niður-
stöðu að það skipti ekki máli hvað
gert er, svo lengi sem það er gert
af natni og alúð og veitir gleði..."
Einleikaraf eríll
— djúp ánægja —
þreytandi ferðalög
Þú hefur valið einleikaraferil.
Hvers vegna?
„Það stórfenglega við tónlistina
er hve hún gefur mörgum gleði. Það
veitir mér djúpa ánægju að fá að
miðla tónlist, því ég veit að hún gleð-
ur svo marga, spuming um að gefa
og fá til baka. Það vill svo til að ég
hef hæfileika til að spila og sem
nýtast mér betur sem einleikari en
í hljómsveit eða kammersveit ein-
göngu. Mér finnst það mikil forrétt-
indi að geta unnið við og fundið
ánægju í því sama, þegar flestir
vinna eitt en leita ánægju í öðm.
En þetta er ekki auðvelt lff. Ferða-
lögin em slítandi, þreytandi að sjá
ekkert nema hótel, flugstöðvar og
tónleikasali. En ég nýt tónlistarinnar
og vildi ekki skipta. Konan mín hef-
ur verið dyggur fömnautur minn í