Morgunblaðið - 16.04.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1988
3K**0i Útgefandi imfrlafeife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuðl innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakiö.
Vandamál skreiðar-
framleiðenda
Nýlega hafa verið birtar
niðurstöður nefndar, sem
skipuð var til þess að kanna
stöðu skreiðarviðskipta okkar
íslendinga. Mat nefndarinnar
er, að skreiðarseljendur eigi
útistandandi um 825 milljónir
króna í Nígeríu fyrir skreið,
sem seld hefur verið þangað
en ekki fengizt greidd. Talið
er, að um helmingur þessarar
upphæðar eða tæpar 440 millj-
ónir króna sé tapaður.
Upplýsingar um eðli þessara
skreiðarviðskipta hafa ekki
legið á lausu undanfarin ár.
Nú hafa flestir, ef ekki allir
þættir í skýrslu nefndarinnar
verið birtir opinberlega og fer
ekki á milli mála, að þeir, sem
staðið hafa í þessum viðskipt-
um, eru komnir út í meira kvik-
syndi, en nokkum gat órað
fyrir. Auðvitað er ljóst, að við-
skiptahættir eru aðrir í Afríku
en hér á Islandi eða á Vesturl-
öndum yfírleitt. En tæpast
verður um það deilt, að við-
skipti við Nígeríu hafa verið
óvenjulega áhættusöm, a.m.k.
hin síðari ár.
í skýrslu nefndarinnar er
lögð til sú sérstæða fjáröflun-
araðferð, að Seðlabankinn
leggi út fé fyrir skreiðarfram-
leiðendur til þess að kaupa
skuldabréf, sem Seðlabanki
Nígeríu hefur gefíð út, fyrir
brot af nafnverði þeirra, en
Seðlabanki íslands kaupi bréf-
in síðan á nafnverði. Mismun-
urinn verði notaður til þéss að
bæta tap framleiðenda. Jó-
hannes Nordal, bankastjóri
Seðlabankans, hefur lýst því
yfír, að þessi viðskipti komi
ekki til greina af hálfu Seðla-
bankans. Þau jafngilda því að
sjálfsögðu, að íslenzkir skatt-
greiðendur taki á sig tap
skreiðarframleiðenda af þess-
um viðskiptum.
Þegar hagnaður hefur verið
af sölu skreiðar til Nígeríu,
hefur sá hagnaður runnið í
vasa skreiðarframleiðenda og
seljenda en ekki skattgreið-
enda. Það er auðvitað ljóst, að
þegar tap verður á slíkum við-
skiptum verða framleiðendur
og seljendur að bera tapið —
ekki skattgreiðendur. Það eru
nákvæmlega engin rök fyrir
því, að skattgreiðendur á ís-
landi eigi að taka á sig tap af
skreiðarsölu en framleiðendur
og seljendur að taka hagnað-
inn, þegar hann verður. Fram-
leiðendur og seljendur skreiðar
standa í þessari atvinnustarf-
semi á eigin ábyrgð og vita það
fyrir, að áhættan er þeirra.
Þessum aðilum var fullljóst,
að viðskiptin við Nígeríu voru
áhættusöm. Þeir vissu að
hveiju þeir gengu að þessu
leyti. Þess vegna hljóta þeir
sjálfír að vera ábyrgir fyrir
þessum viðskiptum og geta
ekki ætlazt til þess að aðrir
taki þessi skakkaföll á sig.
Það er svo annað mál, að
eftir þá reynslu, sem fengizt
hefur af viðskiptum við
Nígeríumenn síðustu árin,
hljóta menn að hugsa sig um
tvisvar áður en þeir hætta sér
út í annað eins kviksyndi á ný
og þau viðskipti eru.
Aðstæður í viðskipta- og
athafnalífí eru breyttar. Hugs-
unarháttur fólks hefur breytzt.
Sú var tíðin, að það þótti sjálf-
sagt, að opinberir aðilar kæmu
til sögunnar til þess að bjarga
taprekstri fyrirtækja, ekki sízt,
ef um fyrirtæki í sjávarútvegi
var að ræða. Þetta er ekki
lengur sjálfsagt. Þjóðin hefur
einfaldlega ekki lengur efni á
slíkri björgunarstarfsemi.
Kannski má segja, að hún hafi
aldrei haft það og hluti af
þeirri miklu skuldasúpu, sem
við sitjum uppi með erlendis,
stafí af því, að skattgreiðendur
hafa verið látnir hlaupa undir
bagga með fyrirtækjum, sem
komin hafa verið í erfíðleika.
Ný viðhorf og breyttar að-
stæður í fjármálum krefjast
þess að menn standi og falli
með þeim ákvörðunum, sem
þeir sjálfír taka. Það er þáttur
í þeirri sjálfsögun, sem ai>
vinnu- og viðskiptalífíð þarf að
tileinka sér. Þeir framleiðendur
og seljendur skreiðar, sem nú
standa frammi fyrir því að tapa
um 440 milljónum króna geta
hins vegar með réttu gert kröfu
til þess, að þeir sitji við sama
borð og aðrir í þessum efnum,
að skattgreiðendur verði ekki
látnir greiða taprekstur í öðr-
um atvinnugreinum, hvort sem
um er að tefla sjávarútveg,
landbúnað, iðnað eða þjónustu-
greinar. Það dugar ekki að
mismuna mönnum í þessum
eftium, hvorki eftir atvinnu-
greinum né búsetu.
Staða hafbeitar;
Fjármagn skorti
rekstrar og rantií
- sögðu framsögumenn á hafbeitarráðstefnu
ALLT of lítið er vitað um laxinn
eftir að hann kemur í sjó og því
brýn nauðsyn á að rannsaka það.
Fjármagn til rannsókná og
rekstrarlán til hafbeitar- og fisk-
eldisstöðva eru af skornum
skammti. Gönguseiði eru of dýr
til að hafbeit geti skilað arði og
stjórnvöld virðast vera áhugalaus
um málið. Þessi dapurlega mynd
af ástandinu í hafbeitarmálum
kom fram í erindum þeirra
Snorra Tómassonar hjá Fram-
kvæmdasjóði íslands og Valdi-
mars Gunnarssonar hjá Veiði-
málastofnun á hafbeitarráðstefnu
Veiðimálastofnunar í liðinni viku.
Snorri Tómasson ræddi um lána-
möguleika til hafbeitar. Hann sagði
frá því, að frá 1984 til og með 1987
hafa alls verið lánaðar rúmlega 873
milljónir króna til fiskeldis úr Fram-
kvæmdasjóði. Hann sagði þann hluta
lánanna sem runnið hefur til haf-
beitar vera næsta rýran og yfirleitt
í tengslum við seiðastöðvar sem
standa við sjó. Sá hluti framkvæmda
sem snertir hafbeitaraðstöðu hefur
í þeim tilvikum verið hverfandi liður
í heildarkostnaði við þessar stöðvar.
Hann sagði þó þessa hafbeitarað-
stöðu vera sérstaklega mikilvæga
hjá seiðaeldisstöðvum sem standa
við sjó, þar sem þær hljóti þá að
skoðast sem verðmætari eign, þar
af leiðandi veð, heldur en aðrar. Því
Laxeldi á tímamótum:
Gífurleg framleiðsluai
krefst nýrra vinnubr
Hafbeitarlax fangaður. Menn frá Kollafjarðarstöðinni í einni hafbeil
væri fyllilega réttlætanlegt að veita
ijárfestingarlán til byggingar þeirra.
Norðmenn veita
50% ríkisábyrgð
Snorri sagði að í Noregi og Skot-
landi hefðu bankar verið tregir til
að veita rekstrarlán í fyrstu og hafi
málin þar verið leyst þannig, að
bankamir fá ríkisábyrgð fyrir hluta
af rekstrarlánum til fiskeldis. Til
dæmis mun norski Byggðasjóðurinn
veita 50% ábyrgð á rekstrarlánum.
Snorri sagði þetta ekki fráleita hug-
mynd. Hann sagði stjómvöld hér
hafa skotið sér undan, miðað við það
sem gerist í samkeppnislöndum okk-
ar. Ríkisábyrgðarsjóður gæti komið
hér inn í til þess að tryggja íslensk-
um fískeldisfyrirtækjum sambæri-
lega samkeppnisaðstöðu og keppi-
nautamir búa við.
Mismunandi eldisaðferðir
Friðrik sagði það einkum ein-
kenna laxeldi helstu samkeppnisað-
ila okkar hve eldisaðferðir þeirra eru
einhæfar. Þeir byggja sína fram-
leiðslu að langmestu leyti á eldi í
sjókvíum. Hér á landi er framleiðsl-
an, sem reyndar er frekar lítil enn
Frá hafbeitarráðstefnu Veiðimálastofnunar á Hótel Loftleiðum fyrir
strandeldi og hafbeit. í fyrra skiptist
framleiðslan þannig, að sjókvíaeldi
skilaði 266,5 tonnum, strandeldi 223
tonnum og hafbeit 40,5 tonnum,
alls nam þetta 530 tonnum. Á ráð-
stefnunni kom fram í máli þeirra sem
tjáðu sig um þetta, að stefna bæri
að viðhaldi þessara fíölbreyttu eldis-
aðferða og nýta þær í samræmi við
aðstæður á hveijum stað. Þær em
mismunandi og hentar því ekki sama
aðferð allsstaðar.
Harðnandi samkeppni
„Það er ekki nóg að framleiða,
LAXELDI er ört vaxandi atvinnugrein hér á landi og í nágrannalöndun-
um. Áætlað er að heimsframleiðslan verði um 254 þúsund tonn árið
1990. í fyrra nam hún um 92 þúsund tonnum. Norðmenn framleiða
mest, eða um helming heimsframleiðslunnar. Á íslandi mun framleiðsl-
an aukast úr 530 tonnum 1987 í um 3 þúsund 1990. Þessar upplýsing-
ar komu fram á hafbeitarráðstefnu Veiðimálastofnunar sem haldin
var á Hótel Loftleiðum dagana 7. - 9. april s.l. Þar kom einnig fram
að hin mikla aukning framboðs af Iaxi krefst nýrra vinnubragða við
markaðssetningu. Fram til þessa hefur laxinn einkum verið settur
óunninn á markað, ferskur eða frosinn, nokkur hluti hans hefur ver-
ið reyktur. Hin mikla framleiðsluaukning kallar á aukið vöruval og
fjölbreyttari söluleiðir til þess að eftirspurn geti aukist í sama mæli
og framboð.
Friðrik Sigurðsson framkvæmda-
stjóri Landssambands fískeldis- og
hafbeitarstöðva sagði frá stöðu lax-
eldis hér og í helstu samkeppnislönd-
unum. Það sem öðru fremur ein-
kennir þessa atvinnugrein er' hinn
öri vöxtur hennar á þessum áratug.
Mest er aukningin, samkvæmt áætl-
unum, á þessu ári og næstu tveimur
árum. 1987 var heimsframleiðslan
92.000 tonn, í ár er hún áætluð
137.000 tonn, 204.000 tonn á næsta
ári og 1990 er gert ráð fyrir 254.000
tonna framleiðslu. Norðmenn eru
langstærstu framleiðendumir. Árið
1980 var framleiðsla þeirra 4.000
tonn og jókst jafnt og þétt. Á þessu
ári gera þeir ráð fyrir að framleiða
77.000 tonn og 1990 er framleiðsla
þeirra áætluð á bilinu 100 til 120
þúsund tonn.
sem komið er, byggð á þremur meg-
inaðferðum við eldi, þ.e. sjókvíaeldi,