Morgunblaðið - 16.04.1988, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1988
Minning:
Sigmjón Sigurðs-
son bóndi íRaftholti
hugað um allt sem laut að tilrauna-
málum og störfuðum við saman í
Laugardælanefnd frá því að hún
var skipuð árið 1959 og til þess að
Sigurjón lét af störfum árið 1975.
Við unnum líka mikið saman að
málefnum djúpffystingar á nauta-
sæði og mörgum fleiri málum, sem
of langt mál væri upp að telja, en
nú að leiðarlokum vil ég þakka öll
þau samskipti, sem voru allt í senn
mjög gagnleg, þægileg og ekki síst
skemmtileg.
Siguijón hlaut margháttaða við-
urkenningu fyrir gifturík störf á
lífsleiðinni. Þannig hlaut hann
fálkaorðuna 1965 og var gerður að
heiðursfélaga Héraðssambandsins
Skarphéðins, Búnaðarsambands
Suðurlands og Búnaðarfélags Ís-
lands. Þessa æðstu viðurkenningu,
sem félagasamtök bænda og æsku-
manna ráða yfir, átti Siguijón svo
sannarlega skilið að fá, því dyggari
félagsmann var vart að finna. Hann
lærði það strax í æsku, bæði til
sjós og lands, að það verða allir að
toga í sama endann eða róa í sömu
átt ef eitthvað á að miða en slíka
samstöðu var Siguijón laginn við
að skapa og fá menn til að láta sér
lynda.
Eins og áður er getið þá fæddist
Siguijón og ólst upp í Bjálmholti í
Holtum undir grösugri hlíð, með
miklu útsýni til austurs yfír grösuga
sléttuna, næstum óendanlega víða,
en við austur gnæfði sú hin mikla
mynd, sem Jónasi Haligrímssyni
var svo starsýnt á forðum, þar á
meðal Eyjafjallajökul, TindaQala-
jökul og Heklu svo nokkuð sé nefnt.
Hér mættu miklar andstæður aug-
anu, annarsvegar hin ótömdu eyð-
ingaröfl, eldfjöll og öklar, en hins-
vegar víðlend gróin sléttan og grös-
ugar hlíðar, tiltæk veraldargæði til
að skapa velmegun og sanna menn-
ingu. Siguijón kunni, eins og skáld-
ið sagði: „að elska, byggja og
treysta á landið". Hann sagði alla
ævi öllum eyðingaröflum stríð á
hendur, hvort sem það voru öfl
náttúrunnar eða óhappaöfl misvit-
urra manna, en vann langan ævi-
dag, samkvæmt æskuhugsjónum
sínum til að bæta þar mannlífið og
með því treysta menningu sveit-
anna.
Siguijón Iifði það að verða gam-
all maður og sjá margar af sínum
Zr æskuhugsjónum rætast. Hann vissi
þó vel að við mörg vandamál var
enn að stríða, en það flökraði ekki
að honum að bera neinn kvíðboga
fyrir því að láusn fyndist ekki við
hveijum vanda, sem að höndum
bæri.
Að lokum vil ég svo fyrir mína
hönd og konu minnar og margra
samstarfsmanna hans hér hjá Bún-
aðarsambandi Suðurlands færa hér
fram innilegar þakkir fyrir líf og
starf Siguijóns í Raftholti um leið
og við færum bömum hans og öðr-
um aðstandendum innilegar samúð-
arkveðjur. Blessuð veri minning
hans.
Hjalti Gestsson
*•
Það þarf ekki að koma á óvart
þótt maður sem kominn er yfir
nírætt kveðji lífíð á þessari jörð en
með andláti Siguijóns í Raftholti
er fallinn frá stórbrotinn persónu-
leiki sem setti öðrum fremur svip
á það umhverfi sem hann lifði og
starfaði í.
Siguijón Gísli var fæddur 4.
mars 1895 í Bjálmholti í Holtum
og var því á 94. aldursári er hann
lést á Borgarspítalanum 2. apríl sl.
eftir stutta legu. Foreldrar hans
■*>- voru Sigurður Sigurðsson bóndi í
Bjálmholti og kona hans Borghildur
Þórðardóttir frá Sumarliðabæ.
Eftir að bamanámi lauk var Sig-
uijón við nám hjá sr. Ofeigi Vigfús-
syni í Fellsmúla einn vetur og í
Hvítárbakkaskóla 1914—15. Síðan
stundaði hann vinnu jöfnum hönd-
um til sjós og lands. Vann hann á
búi foreldra sinna á sumrin og var
alls 13 vertíðir til sjós, síðast á tog-
umm. Hann hefur í viðtali við sveit-
unga sinn Guðmund Daníelsson,
rithöfund, lýst með eftirminnilegum
hætti togaravist sinni sem honum
þótti ekki góð en þá voru „vökulög-
in“ ekki komin til.
Árið 1922 kvæntist Siguijón
Ágústu Ólafsdóttur frá Austvaðs-
holti í Landsveit. Það vor hófu þau
búskap í Kálfholti í Ásahreppi og
bjuggu þar í sex ár. Þau fluttu að
Raftholti í Holtum árið 1928 og
bjuggu þar til 1966 er synir þeirra
hófu þar búskap en áttu þó áfram
heimili í Raftholti.
Siguijón verður ekki talinn stór-
bóndi.. Hafði oftast gott meðalbú
en umgengni öll og heimilisbragur
var með þeim hætti að augljóst var
að meira en meðalfólk átti þar hlut
að. Langar og tíðar fjarvistir Sigur-
jóns frá búi sínu vegna annarra
starfa hafa heldur tæpast verið til
búsdrýgjinda. Siguijón var þeirrar
gerðar að hann hlaut að verða eft-
irsóttur til að sinna málum sam-
félagsins bæði innan sveitar og utan
enda hljóðust á hann hin margvís-
legustu störf. Hann átti flestum
mönnum betur með að orða hugsan-
ir sínar og koma þeim þannig til
skila að eftir var tekið.
Fór þar saman óvenju fijó hugs-
un og mikil mælska enda var Sigur-
jón svo vel máli farinn að fágætt
er. Breytti engu hvort um var að
ræða viðræður við fáa viðmælendur
eða fjölmenna mannfundi.
Siguijón tileinkaði sér snemma
boðskap ungmennafélaganna og
gerðist þar virkur liðsmaður. Var
hann í stjóm UMF Ingólfs í Holtum
.■1914—1922 og í stjóm Héraðssam-
bandsins Skarphéðins 1920—1942.
Á þessum árum voru samgöngur
með öðrum hætti_ en nú og sam-
göngutæki önnur. í þessi störf hlaut
því að fara mikill tími.
Hann sat í hreppsnefnd Holta-
hrepps í 32 ár 1938—1970 og í
sýslunefnd Rangárvallasýslu fjór:
um árum skemur 1942—1970. í
skólanefnd 1942—1974 og formað-
ur hennar 1946—1958. Einnig var
hann í byggingamefnd Laugalands-
skóla. I skólamálum mátti Siguijón
muna tvenna tíma sem á flestum
öðmm sviðum. Hann annaðist far-
kennslu í sveit sinni um skeið og
þá jafnvel í óupphituðu húsi. Nú er
á Laugalandi risin skólabygging
sem jafnast á við það besta sem
þekkist. Að því máli átti Siguijón
stóran hlut þótt aðrir hafi jafnframt
komið þar við sögu.
I sóknamefnd Marteinstungu-
sóknar sat Siguijón í 33 ár og söng
í kirkjukómum í 78 ár, þegar hann
gat komið því við, og hlýtur það
að vera einsdæmi. Kom oft fram í
máli hans að honum voru málefni
kirkju og kristni kær og hugsaði
hann mikið um þau mál.
Siguijón var í stjóm Kf. Þórs á
Hellu í 30 ár 1946-1976. Auk þess
gegndi hann Qölda annarra starfa
fyrir sveit sína og hérað um lengri
eða skemmri tíma þótt ekki verði
rakið hér frekar.
Óhætt mun að segja að hugstæð-
ust allra mála hafi Siguijóni verið
málefni bænda og landbúnaðarins
enda var hann sjálfur bóndi að
ævistarfi. Hann var óþreytandi að
lýsa því hver nauðsyn það væri að
nýta gæði landsins sem best og
skapa bændum skilyrði til viðun-
andi afkomu. Lét hann málefni
bænda sig miklu skipta. Hann var
einn af aðalhvatamönnum að stofn-
un Stéttarsambands bænda og var
fulltrúi á aðalfundum þess frá
stofnun til 1963. í stjórn stéttar-
sambandsins og Framleiðsluráðs
landbúnaðarins var hann 1945—
1953. Og í „sexmannanefnd“ er
lagði grundvöll að verðlagningu
landbúnaðarvara 1943 og 1947—
1959. Þá sat hann í stjórn Búnaðar-
sambands Suðurlands 1946—1976
og á Búnaðarþingi 1947—1954 og
1958-1966.
í öllum þessum störfum lét Sigur-
jón mjög til sín taka og var ótrauð-
ur að beijast fyrir þann málstað sem
hann taldi réttan.
Þegar sjálfstæðismenn í Rangár-
þingi þurftu að finna frambjóðendur
fyrir alþingiskosningamar 1942 var
þeim vandi á höndum. Þeir biðu
lægri hlut í sýslunni í kosningunum
1937 og þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins náðu ekki kjöri. Annar
þeirra, Jón Ólafsson, var nú látinn
og hinn, Pétur Magnússon, gaf þess
engan kost að heyja kosningabar-
áttu í Rangárþingi. Nýir menn urðu
því að koma til. Niðurstaða þess
máls var sú að Ingólfur á Hellu og
Siguijón í Raftholti tóku þetta að
sér. Eftir kjördæmabreytinguna um
haustið var málum þannig skipað
að Ingólfur var í fyrsta sæti á lista
flokksins og Siguijón í öðru sæti á
listanum. Hélst þessi skipan óbreytt
til 1959 að kjördæmaskipuninni var
enn breytt. Siguijón var því vara-
þingmaður sjálfstæðismanna í
Rangárvallasýslu frá 1942—1959
og sat á Alþingi í október 1955.
Ekki síður þá en nú skipti miklu
máli fyrir frambjóðendur hvemig
þeir komu fyrir sig orði. Mikil
mælska Siguijóns naut sín vel á
þessum vettvangi og er mönnum
enn í minni vaskleg framganga
hans í þeirri orrahríð sem háð var
í kosningunum 1942 og raunar oft
síðan.
Ágústa, kona Siguijóns, var mik-
ilhæf kona og merk og verður minn-
isstæð þeim sem af henni höfðu
kynni. Áuk þess að annast heimili
sitt, þar sem gestakoma var mikil,
þurfti hún að stjóma og vinna að
búi sínu í löngum og tíðum flarvist-
um húsbóndans. Leysti hún hvort
tveggja jafnvel af hendi og með
þeim hætti að athygli vakti og eftir
var tekið.
Þau hjón áttu fjögur böm en þau
em: Sigrún, sjúkraliði í Reykjavík;
Guðrún, gift Ársæli Teitssyni,
byggingameistara á Selfossi og eiga
þau þijú böm; Hermann, bóndi og
oddviti í Raftholti; Hjalti, bóndi f
Raftholti, kvæntur Jónu Valde-
marsdóttur, og eiga þau fjögur
böm.
Með fráfalli Siguijóns í Raftholti
er löngu og merku æviskeiði lokið.
Hann kom víða við, enda var félags-
málaáhugi hans mikill. Ekki gat
hjá því farið að svo sterkur persónu-
leiki hefði mótandi áhrif á um-
hverfi sitt. Það var þó ekki vegna
þess að hann otaði sér fram. Þvert
á móti neitaði hann fjölda trúnaðar-
starfa sem óskað var eftir að hann
tæki að sér. Þekking hans á sam-
félags- og þjóðfélagsmálum var
mikil og áhugamálin mörg, þótt
hagsmunamál sveitanna væm hon-
um tíðast umræðuefni. Hann skyldi
flestum betur að án öflugrar byggð-
ar í sveitum landsins yrði vart hald-
ið uppi því menningar- og velferðar-
þjóðfélagi sem flestir segjast vilja.
Siguijón var stór maður að vall-
arsýn. Hann var einnig meiri en
meðalmaður í störfum sínum og
hann var stór í málflutningi er hann
flutti mál sitt á mannfundum,
stærri en flestir aðrir.
Stærstur var hann þó heima í
Raftholti. Þegar hann lýsti áhuga-
málum sínum naut sín vel hin geysi-
lega orðgnótt og mikla mælska sem
hann bjó yfír. Þessu kynntist höf.
þessara orða oft. Hann á Siguijóni
mikið að þakka fyrir samskipti öll
og ekki síst heimsóknir að Raft-
holti sem stundum yrðu ærið lang-
ar. Þegar komumaður sýndi á sér
fararsnið jafnvel eftir að runninn
var nýr dagur, sagði Siguijón „Ég
fylgi þér upp að hliði.“ Á leiðinni
þangað vakti hann gjaman athygli
á fegurð fjallanna og gróðri jarðar.
Þessari fylgd er nú lokið um sinn
og Holtin eru öðruvísi enn áður.
Við Gerður þökkum samfylgdina.
Bömum Siguijóns og öðrum vanda-
mönnum er send samúðarkveðja.
Jón Þorgilsson
Eg minnist með djúpum söknuði
afa míns, Siguijóns Sigurðssonar í
Raftholti, sem lést 2. apríl síðastlið-
inn. Afí er nátengdur mínum fyrstu
bemskuminningum. Ég fæddist á
heimili hans og ömmu, og naut
ótakmarkaðrar ástar þeirra og
umhyggju. Ég man að ég leitaði
svo ótal oft huggunar og styrks hjá
afa þegar eitthvað bjátaði á. Alltaf
tókst honum að töfra aftur fram
brosið. Ég minnist þeirra fjölmörgu
stunda sem ég sat hjá honum hug-
fangin og hlustaði á allar sögumar,
ævintýrin og kvæðin sem hann fór
með fyrir sig. Ég minnist þess
hversu oft hann söng fyrir mig og
hvað hann kenndi mér mörg falleg
lög og ljóð.
Ég hef alltaf verið mjög stolt af
afa mínum. Hann var allt í senn,
fluggreindur athafnamaður, list-
rænn, tilfínningalega hlýr og þrosk-
aður persónuleiki. Sjálf hef ég vax-
ið og þroskast af kynnum mínum
við hann. Ég er innilega þakklát
fyrir allar þær stundir sem við átt-
um saman.
Kristín Á. Ársælsdóttir
Ungmennafélag, hvaða fyrirbæri
var það nú? mundu forframaðir
poppheimabúar sennilega spyija ef
þeir rækjust einhversstaðar á þetta
framandlega hugtak. Og ef þeim
væri til frekari skýringar sagt að
ungmennafélög hefðu á sínum tíma
verið félagsskapur æskufólks vítt
og breytt um byggð ból landsins
sem hittist til að halda fundi og
ræða hugsjónamál sín sem fólust í
því að leitast við að vinna með óeig-
ingjörnum hætti „íslandi allt,“ þá
er ég hræddur um að ýmsu nútíma-
fólki færi að veitast erfitt að „fatta"
eins og sagt er nú til dags. „Hvað
græddi blessað fólkið á þessu bram-
bolti?" myndu máski einhveijir
spyija ef áhugi þeirra entist til að
vekja upp slíka spurningu, „fékk
það almennilega styrki frá því opin-
bera fyrir að vera í svona púkaleg-
um félagsskap?" og ef upplýst væri
að ungmennafélagamir hefðu sjálf-
ir orðið að byggja sér samkomuhús
af vanefnum fyrir eigið fé og með
eigin höndum, ofurlitla óyndislega
húskofa til að hýrast í við kulda
og trekk, mundi samtíminn bara
yppta öxlum og afskrifa svona fólk.
Hvað þá ef við bættist vitneskja
um að aldrei hefði hvarflað að
æsk'ufólki í ungmennafélögum að
fá styrki frá því opinbera, þvert á
móti taldi það hlutverk sitt að
styrkja af fátækt sinni samfélag
sem líka var fátækt, og ungmenna-
félagar töldu ekki eftir sér að kasta
steini úr götu eða brúa keldu, ef á
þurfti að halda, að ekki sé nú talað
um að girða landspildu og planta
þar tijám. Það var svosem ekki
nema sanngjamt framlag til þess
verkefnis að vinna „íslandi allt“.
Bemskuminning. Lítill snáði hef-
ur smeygt mér milli hurðar og stafs
til að hlera hvað fram fer á ung-
mennafélagsfundi. Þessi fundur var
haldinn í heldur nöturlegu sam-
komuhúsi sem félagar þess höfðu
byggt sér. Fyrir löngu, löngu síðan,
svo löngu að frá þessu fundarhaldi
hafa líklega liðið hartnær sextíu ár.
Ræðumaðurinn sem var að tala
á fundinum hefur greypst þannig
inn í vitund mína að ég gleymi aldr-
ei þessari stund. Hann var föngu-
legur maður og drengilegur í blóma
aldurs síns og talaði viðstöðulaust
án þess að reka í vörðumar eins
og flestir ræðumenn gerðu.
Mælskumaður án mælgi. Hver setn-
ing var hnitmiðuð og öguð af
skarpri hugsun sem braust fram
af þeim hraða, krafti og þunga að
orðlæg tjáning hafði varla undan
að flytja hana yfír í mælt mál. Þó
voru áhrifín jafnvel ennþá sterkari
en orðin sjálf. Hér var eldhugi og
hugsjónamaður að flytja boðskap
með þeim hætti sem aðeins þeim
sem guð hefur úthlutað mælskulist-
inni í vöggugjöf getur nokkru sinni
haft vald á. Hann talaði ekki lengi.
En þannig að eiginlega fannst
manni að allt hefði verið sagt sem
segja þurfti og ekki lengur neinu
við að bæta. Ræðumaðurinn var
Siguijón Sigurðsson bóndi í Raft-
holti.
Um dagana hefí ég hlustað á
marga ræðumenn mér til mismun-
andi ánægju. Stundum hrifíst af
frábærri ræðumennsku. Engan
myndi ég þó fremur hafa kosið mér
að fyrirmynd, ef það hefði verið á
mínu valdi að tileinka mér íþrótt
málsnilldarinnar, fremur en bónd-
ann sem ég í bemsku hlýddi á þá
er hann flutti mál sitt í ungmenna-
félagshúsi í Holtunum.
Ef horfíð er svosem hálfa öld
aftur í tímann gat það verið dálítið
vandamál fyrir ungling í íslenskri
sveit að fínna sér viðmælanda, svo
fremi hann hefði ekki hug á að
tala um tíðarfar og skepnuhöld.
Mér var enginn vandi á höndum.
Bara að heimsækja Siguijón í Raft-
holti.
Hann talaði alltaf við mig einsog
fullorðinn mann þó að aldursmunur
okkar væri næstum aldarfjórðung-
ur. Gat talað um allt. Trú, heim-
speki, bókmenntir, skáldskap. Sam-
an lásum við og ræddum nýjustu
kvæði ljóðskáldanna, efni bók-
menntatímarita, skáldsögur athygl-
isverðustu höfundanna, auk stefna
og strauma í trúmálum og pólitík.
Þessir fundir okkar voru óskipu-
lagðir og óundirbúnir, við töluðum
um það sem okkur datt í hug.
Langskólamenn eru sumir hveijir
vel menntaðir, aðrir miður. Siguijón
átti að baki skamma skólamenntun
umfram bamafræðslu, var þó eitt-
hvað við nám í alþýðuskólanum á
Hvítárbakka. En hann hafði í fullu
tré að tala við hvem sem var um
hvað sem var. Svo mikillar sjálfs-
menntunar hafði hann aflað sér.
Og ekki síður: svo skörp var eðlis-
greind hans og tiltæk honum til
tjáningar. Hveijum sérfræðingi,
sem greindi á við Siguijón í rökræð-
um, var vissast að hjúpa fræði sín
reykskýjum formúla og stofnana-
máls og gera þau þar með óskiljan-
leg og ónæm fyrir gagnrökum heil-
brigðrar skynsemi, ef þeir áttu að
geta bjargað sér nokkumveginn
ósárir útúr málefnalegri hólmgöngu
við Raftholtsbóndann.
Svo fór að straumur tímans bar
mig úrleiðis frá æskustöðvum og
skildu þá leiðir okkar Siguijóns í
Raftholti að mestu um nokkurra
áratuga skeið. Núna síðustu árin
náðum við dálítið saman aftur.
Ræddum stundum fortíðina. Tap
og ávinning. Hvers virði var það
sem keypt var?
Auðvitað gat ekki hjá því farið
að ýmiss konar trúnaðarstörf hlytu
að hlaðast á mann þeirrar gerðar
sem Siguijón var. Hann stóð undir
því sem á hann var lagt. En sóttist
ekki eftir meiru. Allir sem til þekktu
vissu að honum var í lófa lagið að
verða sér úti um aukinn frama og
veraldargengi ef hugur hans hefði
staðið til. Sem ekki var. Hann vildi
fremur una við það sem hann átti,
og það sem hann átti var líka í
mörgum skilningi góð eign.
Svo sem hálfum mánuði áður en
Sigutjón dó var ég gestur hans
heima í Raftholti. Hann var þá rúm-
liggjandi og nokkuð farinn að kröft-
um en málhress og höfðingi heim
að sækja einsog vant var. Við rædd-
um margt. Líf og dauða meðal ann-
ars. Fyrir honum var líf og dauði
ekki sitt hvað, ekki andstæður sem
hægt er að draga markalínu milli.
Heldur vegferð milli tveggja
áfangastaða þar sem komið er til
náttbóls að kvöldi og lagt upp að
morgni til áframhaldandi göngu
yfír næsta leiti þar sem ferðalang-
urinn hverfur sýnum þeim sem eft-
ir gista. „Að deyja, það er einsog
að hafa fataskipti," sagði Siguijón
vinur minn í þetta síðasta sinn sem
við ræddumst við meðan hugur
hans var ennþá leitandi og hugsun-
in eldsnör.
Nú hefur hann haft fataskiptin
og er horfínn fyrir leitið.
Það er ekki aðeins að mannlífíð
í Holtunum hafí orðið fátækara við
brottför hans, mér fínnst landslag-
ið, sjálf sveitin, vera það líka. Þeg-
ar allt kemur til alls eru maðurinn
og moldin eitt. Mannlíf er líf lands.
Og hvoru að öðru missir.
Þá er líklega aðeins eftir að senda
samúðarkveðjur til fjölskyldu og
afkomenda samkvæmt ritúalinu i
hverri sómasamlegri minningar-
grein. Og vissulega geri ég það.
Með þeim eftirþanka þó að Siguijón
í Raftholti var orðinn níutíu og
þriggja ára gamall og hélt til þess
síðasta andlegum kröftum sínum
óskertum og að miklu leyti líkam-
legum. Er slíkt ekki náðargjöf? Eitt
sinn skal hver deyja. Hversu gott
er ekki að hafa lifað góðu lífí og
geta síðan dáið með reisn án varan-
legrar líkamlegrar eða andlegrar
fötlunar. Ég held að ekkert hefði
vinur minn, Siguijón í Raftholti,
fremur kosið sér.