Morgunblaðið - 16.04.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1988
33
rtll
>ókna
arstöðinni.
Seiðin eru of dýr
Valdimar Gunnarsson sagði góðar
aðstæður vera til hafbeitar hér á
landi, þar sem laxveiðar í sjó eru
bannaðar. Hins vegar væru aðrir
þættir ráðandi um hagkvæmni haf-
beitarinnar. Fyrst og fremst mark-
aðsverð á laxi, seiðaverð og endur-
heimtur. Ekki eru til öruggir út-
reikningar um seiðaverð hér á landi,
en Valdimar áætlaði meðalfram-
leiðslukostnað gönguseiða 55 krónur
á stykkið. Miðað við markaðsverð
200 kr/kg fyrir laxinn, þarf endur-
heimtuhlutfall hafbeitarstöðva að
vera 12 - 13 %. Hann gerði ráð fyr-
ir að seiðaverð geti farið niður í 35
krónur hjá vel reknum stöðvum, þá
þarf endurheimtuhlutfallið að vera
9% til þess að standa undir seiða-
verðinu. í báðum dæmunum er end-
urheimtuhlutfallið hærra en núver-
andi meðaltal fyrir íslenskar haf-
beitarstöðvar. Endurheimtur þurfa
því að hækka um 3 - 6% ef miðað
er við áætlaðan meðalframleiðslu-
kostnað íslenskra seiðaeldisstöðva.
Valdimar sagði ástæðuna fyrir þessu
háa seiðaverði fyrst og fremst vera
of dýrar seiðaeldisstöðvar.
Fjársvelti
Gera má ráð fyrir að útflutningur
gönguseiða stöðvist fljótlega, þar
sem stefna þeirra landa sem keypt
hafa er, að banna allan innflutning
seiðanna. Framleiðslugeta seiðaeld-
isstöðvanna hér er áætluð 15-20
milljónir seiða á ári. Valdimar sagði
mjög litlu íjármagni varið til físk-
eldis hér á landi. Ef 10 mílljónir
gönguseiða færu í áframeldi, þarf
átta milljarða króna til að fjármagna
það dæmi. Ef sama magn færi í
hafbeit þarf vel innan við einn millj-
arð í framkvæmdir, „það er alla
vega átta sinnum minna fjármagn
sem þarf í hafbeit," sagði hann.
Þessar tölur segja einungis hve mik-
ið fjármagn þarf í þetta, þær segja
ekkert um arðsemina. Valdimar
sagði mega búast við því að megnið
af seiðunum fari í hafbeit. „Þar sem
við höfum mjög lítið fjármagn til
fískeldis, áframeldis, þá má eigin-
lega reikna með því að megnið af
seiðunum fari í hafbeit. Nema ein-
hverjar stórkostlegar breytingar
komi til,“ sagði hann. Úr þessum tíu
milljónum seiða geta komið 20 þús-
und tonn af laxi í áframeldi, að verð-
mæti um fimm milljarðar króna ár-
lega, miðað við núverandi markaðs-
aðstæður.
Valdimar benti á, að tími sé nú
kominn til að menn setjist niður og
geri sér grein fyrir stöðu fiskeldis
og hafbeitar hér á landi, hvert stefnir
og hver óskum við að þróunin verði
á næstu árum. Hann lagði til eftir-
farandi aðgerðir: Auka rannsóknir,
einkum í sjó, til að hækka endur-
heimtuhlutfall, aðgerðir þarf til að
lækka framleiðslukostnað göngu-
seiða og auka þarf fræðslu og miðl-
un, sem þegar væri byrjað á með
þessari ráðstefnu.
Vantar rekstrarlán
„Það er takmarkað fjármagn sem
er að drepa alla,“ sagði Valdimar
Gunnarsson í samtali við Morgun-
blaðið. „Boltanum hefur alltaf verið
velt á undan þannig að skellurinn
verður stærri eftir því sem við bíðum
lengur með að leysa vandann. Það
eru: rekstrarlán sem fískeldisstöðv-
amar vantar. Þar er flöskuhálsinn.
Það vantar aðallega rekstrarlán í
matfískeldið, vantar peninga til þess
að halda áfram. Það virðist enginn
í þessu okkar ágæta ríkiskerfi hafa
áhuga á því að koma því í gegn.
Það voru engar fyrirspumir á Al-
þingi um fískeldi eftir því sem ég
best veit. Samkvæmt lögum á land-
búnaðarráðuneytið að vera með
þetta, en forsætisráðuneytið skipaði
nefnd, fískeldisnefnd, til þess að
koma með tillögur um fiskeldi og
hún er ennþá með þetta, hún er
raunverulega óvirk. Það gerist ekki
neitt. Það vill enginn taka á málun-
um. Þessi ráðstefna sýnir að þörf
er á auknum rannsóknum í sjó. Það
kom sérstaklega fram hvað við vitum
lítið um hegðun laxins í sjó, fæðuval
og fleira. Stóru vandamálin eru
skortur á fjármagni til rannsókna
og rekstrar. Það þarf að gera úttekt
á því, hvemig hægt er að lækka
seiðakostnað og auka rannsóknir til
þess að hækka endurheimtuhlutfall.
Þetta verður að gera til þess að
hafbeit geti orðið ábatasöm. Það em
nokkrar stöðvar sem skila arði, en
að jafnaði em þær í erfiðleikum,"
sagði Valdimar Gunnarsson.
iikning
agða
það þarf að selja líka og þá mætum
við helstu samkeppnisaðilum okkar
á erlendum mörkuðum," sagði Friðr-
ik Sigurðsson og greindi frá því
hverju þar er að mæta. Fyrr var
sagt frá framleiðslu Norðmanna.
Þeirra eldisstöðvar em 757 talsins,
sem hafa framleiðsluleyfi nú. Fram-
leiðslugeta þeirra er nú þegar 100
til 110 þúsund tonn á ári. 660 seiða-
eldisstöðvar em starfræktar þar og
þær geta framleitt 205 milljónir
gönguseiða. Þar af er gert ráð fyrir
að 55 milljónum verði sleppt í sjó.
Skotar áætla að framleiða liðlega
20.000 tonn í ár og 50.000 tonn á
næsta ári. Þeirra sérstaða á mark-
aði er, að þeir selja stóran hluta
framleiðslunnar á innanlandsmark-
aði, þ.e. í Stóra-Bretlandi. 113 fisk-
ræktarfyrirtæki em starfrækt í
Skotlandi. Þá senda Skotar um
10.000 tonn af villilaxi á markað
árlega. Sá lax selst á hærra verði
en skoskur eldislax og er munurinn
allt að þrefaldur.
Á írlandi hefur fiskeldi vaxið
hröðum skrefum, þeir áætla 5.000
tonna framleiðslu á þessu ári, 7.500
tonn næsta árog allt að 15.000 tonn-
um 1990. Þeirra helstu markaðir em
Frakkland, Bretland og Bandaríkin.
í Færeyjum vom framleidd 3.500
tonn 1987. Þeir framleiða mun
stærri lax en flestir aðrir. Þeirra
framleiðsla verður minni í ár, en
gert er ráð fyrir að hún muni vaxa
sem hjá öðmm á næstu ámm, upp
í allt að 15.000 tonnum.
Framleiðsla íslendinga á þessu ári
er um 2% heimsframleiðslunnar og
getur orðið um 3.000 tonn 1990.
Það er innan við eitt prósent áf
áætlaðri heimsframleiðslu. Af því
leiðir að íslendingar em mjög smáir
á markaðinum og þurfa að haga
sölu og markaðssetningu í samræmi
við það.
Aristokratinn í haf inu
Vilhjálmur Guðmundsson fram-
kvæmdastjóri Vogalax hf ræddi
markaðsmál á ráðstefnunni. Hann
lagði áherslu á gæðamál og arðsemi
framleiðslunnar auk þess sem við
Islendingar þurfum að starfa saman
að markaðssetningu afurða laxeldis-
stöðvanna. Hér er framleiddur lax
af Atlantshafsstofni, sem Vilhjálmur
sagði gæðameiri en Kyrrahafslax,
sem er í miklum mæli á Ameríku-
markaði og einnig í Evrópu. „Atl-
antshaflaxinn er jú aristókrartinn í
hafínu samanborið við aðrar laxa-
tegundir. Ég fullyrði það að eftir-
spum mun aukast samhliða auknu
framboði í framtíðinni, það em fáir
vöruflokkar í dag en munu verða
fleiri í framtíðinni," sagði Vilhjálm-
ur. Hann sagði að fram til þessa
hefði laxinn einkum verið seldur
óunninn, ferskur eða frosinn og lítið
eitt af reyktum laxi. Með meiri vöm-
þróun ýkist úrvalið. Vilhjálmur
nefndi sem dæmi laxahamborgara
og laxasteikur og lagði áherslu á
meiri gæði framleiðslunnar. Hann
sagði villilax, þar með talinn haf-
beitarlax, verðmeiri vöm og eftir-
sóttari en kvíalax og því bæri að
leggja meiri áherslu á hafbeit. Hann
sagði okkur líka standa á tímamót-
um í sölumálum. Leggja verði
áherslu á markvissa markaðssetn-
ingu og að nýta fjölmargar söluleið-
ir, allt frá milliliðalausum viðskiptum
til hinna flóknustu. Vilhjálmur sagði
höfuðnauðsyn vera á samstarfi
framleiðenda í sölumálum. Hann
vildi þó ekki tala fyrir einokunarsam-
tökum, en sagði þörf fyrir samstarf
og skipulagningu í sölumálunum til
þess að tryggja hagsmuni okkar sem
seljenda.
Þegar hanskarnir voru dregnir upp úr, hafði leysiefnið gegnsýrt
gúmmíið, þannig að það þandist út og hanskarnir stækkuðu um
mörg númer. Sá danski stóð sig hins vegar með prýði. Það er Bjarni
Bjarnason hjá Olíufélaginu hf., sem heldur á tólúnvættum gúmmí-
hanska og öðrum óbleyttum til samanburðar.
Hlífðarhanskar með nýja eiginleika
komnir á markað:
Þola saltsýru
í fjóratíma
DANSKIR vísindamenn hafa
framleitt nýja tegund hlífðar-
hanska, sem standa eiga eldri
gerðum framar. Hanskinn, sem
kallaður er 4Hf, var settur á
markað í Evrópu og Banda-
ríkjunum nú um áramótin að
loknum sex ára stöðugum rann-
sóknum og prófunum. Ole Evan,
læknir og framkvæmdastjóri
danska fyrirtækisins Safety 4,
sem framleiðir hanskann, er nú
í kynningarferð hér á landi á
vegum hins íslenska innflytj-
anda, Olíufélagsins hf. -
Evan sagði að rannsóknir á
húðexemi og ofnæmi af völdum
kemískra efna, sem til dæmis væru
nú notuð í síauknum mæli í iðnaði,
hefðu leitt í ljós að þær gerðir
hlífðarhanska, sem hefðu verið not-
aðar, væru allsendis ófullnægjandi.
Allar gerðir gúmmíhanska hleyptu
í gegn um sig hinum kemísku efn-
um, oft á nokkrum mínútum. í besta
falli dygðu gúmmíhanskar í tuttugu
og fimm mínútur gegn sterkum
uppleysiefnum. Efnin settust síðan
innan í hanskana, og væru þeir
notaðir aftur, yrðu áhrifin á húðina
nánast þau sömu og ef engir hansk-
ar væru notaðir; hættuleg efni
bærust inn í svitakirtla og þaðan
inn í blóðrásina.
Evan sagði þess mörg dæmi að
stöðug snerting við hættuleg upp-
leysiefni ylli því að menn fengju
oftiæmi fyrir þeim. Efni á borð við
epoxín, sem mikið er notað í iðn-
aði, væru líka stundum krabba-
meinsvaldandi. Evan nefndi dæmi
af sænskri stúlku, sem vann með
sterk leysiefni og lamaðist á hand-
legg vegna þess að efnin komust í
blóðið, þrátt fyrir að hún notaði
hlífðarhanska.
Þessar staðreyndir urðu til þess
að Danski vinnuverndarsjóðurinn
veitti efnafræðingnum Henning
Risvig Henriksen styrk til þess að
reyna að finna upp efni, sem þyldi
áhrif kemískra efna lengur. Arið
1982 tókst Henriksen að framleiða
efnið EVOH, sem síðan hefur verið
rannsakað og prófað á allan hugs-
anlegan hátt. 4H-hanskinn er gerð-
ur úr pólýetýleni og EVOH, og þol-
ir öll algengustu lífræn leysiefni,
Morgunblaðið/BAR
Ole Evan sýndi hvemig áhrif
leysiefnið tólún, sem notað er í
marga algenga þynna, fer með
venjulega gúmmíhanska. Tveir
gúmmíhanskar og einn 4H-
hanski lágu í bleyti í efninu í
tólf mínútur.
jafnvel saltsýru, í að minnsta kosti
fjórar klukkustundir, og dregur
nafn sitt af því.
Hanskamir eru ekkert sérlega
traustvekjandi við fyrstu sýn, virð-
ast þunnir og veiklulegir. Evan
sagði hins vegar að við hönnun
þeirra hefði geimöldin eiginlega
hafíð innreið sína í framleiðslu
hlífðarfata. Fram til þessa hefðu
menn álitið að því þykkra, sem efn-
ið væri, því betri vöm hlyti það að
veita. Efnið í 4H-hanskanum er
hins vegar aðeins 0,065 millimetra
þykkt, samanborið við allt að milli-
metraþykkt gúmmíhanskaefni.
Það, hversu þunnir og þjálir
hanskarnir em, gerir nánast öllum
starfstéttum, sem þurfa á hlífðar-
fatnaði að halda, kleift að nota þá
að sögn Evans. „Bæði skurðlæknar
sem vilja forðast ofnæmi, geta not-
að þá, húsmæður, sem hafa ofnæmi
fyrir þvottalegi, rafeindaiðnaðar-
menn, málarar, tannlæknar og bif-
vélavirkjar," sagði Evan.