Morgunblaðið - 13.08.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. ÁGÚST 1988

A nokkrum stöðum, t.d. í Heklusveit, eru skógar enn að eyðast.
Stöndum langt að
baki öðrum þjóðum
nú í kjölfar almennari umræðu um
gróðurvemdarmál sem fer að hilla
undir það að sumar af þessum sjálf-
sögðu vemdaraðgerðum fái hljóm-
gmnn hjá stjómvöldum. Nú eru
Bandaríkjamenn reyndar að ganga
enn lengra. Þeir hafa nýverið sam-
þykkt lög um það að eftir árið 1990
verði bændur að geta sannað að
búskapur þeirra valdi ekki jarðveg-
seyðingu ef þeir eiga að fá fjár-
muni úr opinbemm sjóðum, t.d.
styrki til framkvæmda, stofnlán
o.s.frv. Það hlýtur að koma að slíku
einnig hér fyrr en síðar.
Þá má nefna ábyrgð og vörslu-
skyldu búfjáreigenda. Við emm
eina þjóðin á Vesturlöndum þar sem
A mesta uppbyggingar-
skeiði ís lensks land-
búnaðar áttu sérstað
veruleg skipulagsmis-
t°k. ^
lausaganga búfjár er ekki takmörk-
uð eða bönnuð og menn bera ekki
fulla ábyrgð á fénaði sínum. Þeir
sem vilja standa að ræktun og upp-
græðslu verða hér að girða sig af.
I því sambandi er vert að geta þess
að á mesta uppbyggingarskeiði
íslensks landbúnaðar áttu sér stað
veruleg skipulagsmistök. Þá gætti
oft á tíðum lítils skilnings á því hjá
bændum hvað jarðir þeirra gátu
með réttu borið af búfénaði og
stjómvöld skorti skilning á nauðsyn
þess að skipa búfjáreign í samræmi
við landkosti. Afleiðing þessa er sú
að beitarbúskapur er meiri en skyldi
á sumum viðkvæmust svæðunum
og víða má finna jarðir með bú-
stofn sem er langt umfram beitar-
þol. Framleiðsluréttur sá sem
stjórnvöld hafa úthlutað slíkum
býlum byggist því að nokkru leyti
á beit á aðrar jarðir og meiri sókn
en þeim ber í sameiginleg beitilönd.
Ég hef orðið þess var að bændum,
sem vilja nýta land sitt hóflega eða
jafnvel friða, gremst að sæta slíkum
átroðningi. Hér er einnig um af-
komuspursmál að ræða, því ágang-
Spjall við Andrés
Arnalds fulltrúa
landgræðslu-
stjóra um land-
græðslu og gróð-
urvernd
Landgræðsla og endurheimt
landgæða á íslandi eru ofarlega
á baugi um þessar mundir og
mikill hluti landsmanna fylgist
af áhuga með framvindu mála á
þessu sviði. Reyndar má segja
að varla láti nokkur maður þau
mál með öllu fram hjá sér fara.
Mörgum finnst seint miða —
finnst lítið verða ágengt í þeirri
viðleitni að þoka þessum málum
áleiðis, en áhuginn er almennur
og ef tU viU aldrei meiri en nú.
Leitað var álits Andrésar Arn-
alds fulltrúa landgræðslustjóra á
stöðunni eins og hún kemur hon-
um fyrir sjónir en fagsvið hans
innan Landgræðslunnar er ein-
mitt gróðurvemd og umsjón
gróðurlenda.
Andrés er doktor frá Col-
orado-háskóla í Bandaríkjunum
í landgræðslu og beitarfræðum.
Hann starfaði sem sérfræðingur
í nýtingu beitilanda hjá Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
1975—81 en hefur síðan starfað
hjá Landgræðslunni.
„Þess er fyrst að geta,“ sagði
Andrés, „að landgræðsla og gróður-
vemd hljóta jafnan að haldast í
hendur og meðal þjóða, sem lengra
eru komnar í þessum efnum en við,
er stjóm á nýtingu landsins notuð
sem meginleiðin til að vemda og
efla gróður. Mikið hefur vissulega
áunnist hér á landi frá því er skipu-
lögð landgræðsla hófst árið 1907,
þrátt fyrir takmarkaða fjármuni
alla tíð, og það ber að meta. Segja
má að starfíð sé þó aðeins rétt að
hefjast og verkefnin eru mörg og
voru stjómvöld á sama tíma á góðri
leið með að ná tökum á nýtingu
beitilanda, sem víða voru í hættu
vegna örtraðar og skipulagsleysis.
Gífurleg landflæmi heyra undir
skógræktaryfírvöld í Bandaríkjun-
um og þau höfðu þá þegar sett
strangar reglur um fjöldatakamark-
anir og beitartíma sauðfjár og naut-
gripa, hvenær upprekstur má hefj-
ast og hve lengi má beita á hvetjum
stað. Viðkvæmustu svæðunum var
lokað fyrir búíjárbeit og afréttum
var einnig skipt upp, því að sameig-
inleg nýting lands til beitar þótti
leiða til ábyrgðarleysis og ófarnað-
ar. Gripið var til svipaðra aðgerða
á Nýja-Sjálandi fyrir um 40 árum
og þá var t.d. land ofan tiltekinna
hæðarmarka friðað fyrir beit ásamt
öðrum viðkvæmum eða illa fömum
svæðum. Hér á landi er það fyrst
Áhrif beitarstjórnar og/eða friðunar eru ótvíræð.
Andrés Amalds
beitarþolsf ræðingur
Landgræðslunnar.
stór sem kalla að.
Landgræðslan hefur m.a. umsjón
með vemdun gróðurlenda í umboði
stjómvalda. Fyrstu áratugina fóru
starfskraftamir fyrst og fremst í
að stöðva þá hamslausu jarðvegs-
eyðingu sem ógnaði mörgum
byggðarlögum. Það gafst blátt
áfram ekki svigrúm til að sinna
gróðurvemd í víðtækari merkingu
utan friðaðra landgræðslusvæða. Á
þessu hefur hins vegar orðið breyt-
ing á síustu ámm og Landgræðslan
er nú að efla gróðurvemdarstarfíð.
Eg held að menn geri sér al-
mennt ekki grein fyrir því hve langt
við stöndum að baki öðrum þjóðum
á Vesturlöndum í gróðurvemdar-
málum. Á því sviði emm við á al-
gem fmmbýlingsstigi. Árið 1907,
þegar lög vom sett hér fyrst um
skógrækt og sandgræðslu, vom
Danir komnir vel á veg með að
stöðva gróðureyðingu vegna sand-
foks á Jótlandi. í Bandaríkjunum
ur i’orsmorK. tier a eKKi ao beita.