Morgunblaðið - 13.09.1988, Blaðsíða 16

16________________MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 1988_
Akstur er dauðans alvara
eftir Ragnheiði
Davíðsdóttur
Jóns þáttur Jónssonar
Mánudagur:
Klukkan er að verða níu að
morgni. Jón Jónsson lýkur við
morgunmatinn, gjóar augunum á
klukkuna og sér að tíminn er að
renna frá honum. Stimpilklukkan
bíður. Hann kastar kveðju á konu
sína og böm og hleypur út í bílinn
— nítímafarskjótann sem aldrei
bregst. Haustsólin varpar ljóma á
borgina sem skartar sínu fegursta.
Jón kveikir á útvarpinu og heyrir
að ljósvíkingurinn talar um um-
ferðina á götum borgarinnar.
„Stillið hraðanum í hóf og takið
tillit hvert til annars í umferðinni,"
hljómar á öldum ljósvakans um það
bil sem vísirinn á hraðamælinum á
Lödunni hans Jóns færir sig upp á
90 kílómetrana. Hann nálgast nú
miðborgina og sér að hann er að
verða of seinn í vinnuna. Um leið
og hann bíður eftir að komast inn
á Miklatorgið minnist hann þess að
seinna um daginn ætlar hann að
fylgja sex ára dóttur sinn í fyrsta
sinn í skólann. Hann ekur áfram
og sér lítil böm í litríkum fötum á
leið í skólann. Hann beygir vestur
Eiríksgötuna og áttar sig skyndi-
lega á því að klukkan er að verða
níu. Hann stígur fastar á bensín-
gjöfina og hugsar til þéttskrifaðrar
dagbókar sinnar sem geymir óleyst
verkefni dagsins. Allt í einu verður
hann var við bam sem skýst út á
milli tveggja kyrrstæðra bfla. Sker-
andi hemlahljóð — högg — hræðileg
þögn. Óttinn heltekur Jón sem get-
ur hvorki hreyft legg né lið. Hann
sér aðvífandi vegfarendur stumra
yfír litlum Kflausum líkama sem
íiggur á götunni. „Þetta getur ekki
verið satt,“ hugsar Jón og fellur
fram á stýrið yfírkominn af harmi.
„Af hveiju ég,“ spyr hann sjálfan
sig aftur og heyrir skerandi sírenu-
væl. Um leið og hann stígur út úr
Lödunni sér hann umferðarskilti
sem gefur til kynna 30 kflómetra
hámarkshraða.
Morgunblaðið daginn eftir:
„Banaslys varð í umferðinni í gær.
Ekið var á sex ára gamalt bam
með þeim afleiðingum að það lést
skömmu síðar.“
Dæmið um Jón Jónsson er sett
á svið en staðfært úr raunveruleik-
anum. Það gæti rétt eins verið hel-
köld staðreynd. í umferðinni í
Reykjavík eru því miður allt of
margir „Jónar" sem gætu fallið
undir þessa lýsingu. Ert þú einn
af þeim? Nei, sú hugsun er fjarri
sanni. Það kemur nefnilega aldrei
neitt fyrir þig — það eru hinir sem
valda slysunum.
Ekki ég — bara hinir
Þriðjudagur:
Þúsundir ökumanna setjast undir
Rúna Gísla-
dóttir sýnir
á Blönduósi
RÚNA Gísladóttir, listmálari, hef-
ur opnað sýningu á Hótel Blöndu-
ósi, þar sem hún sýnir verk frá
siðastliðnum 2—3 árum bæði mál-
verk og „collage1* eða samfellu-
myndir. Þetta er önnur einkasýn-
ing Rúnu, þá fyrri hélt hún á
Kjarvaisstöðum i nóvember siðast-
liðnum.
Rúna hefur einnig tekið þátt f
nokkrum samsýningum, þar af tveim
FÍM-sýningum 1981 og 1983,
Kirkjulistarsýningunni á Kjarvals-
stöðum 1983 og sýningunni
„Reykjavík í myndlist" á Kjarvals-
stöðum 1986.
Rúna nam við Myndlista- og hand-
fðaskóla íslands í 4 ár og útskrifað-
ist frá málaradeild 1982. Hún stund-
stýri og renna áfram á æðandi
blikkbeljum um götur borgarinnar.
SSrenuhljóð í fjarska. „Enn eitt
umferðarslysið,“ hugsum við með
okkur og hristum höfuðið. En hvað
varðar mig um það — ég ek eins
og maður. En er það svo í raun og
veru? Jón Jónsson hugsaði ná-
kvæmlega það sama áður en hann
varð fyrir þeirri skelfílegu
lífsreynslu að verða valdur að dauða
bams. Ert þú einn af Jónunum?
Veistu hvað þú ert að gera þegar
þú ekur á 60 kflómetra hraða um
íbúðarhverfí? Veistu hvað getur
leynst á milli kyrrstæðra bíla?
Hveijir eru mögleikar þínir á að
stöðva ef bam hleypur skyndilega
í veg fyrir bflinn? Svarið er einfalt?
Þú átt enga möguleika. Hvemig
ætlast þú til þess að aðrir aki um
þitt hverfí? Eða er þér hjartanlega
sama? Nei, varla. Nú átt þú ef til
vill lítil böm sem nýlega eru farin
að feta sfn fyrstu spor úti í um-
ferðinni. Sem ábyrgt foreldri brýnir
þú fyrir bami þínu að gæta sín á
umferðinni. En er það nóg? Hvflir
ekki skyldan fyrst og fremst á okk-
ur sem eigum að heita fullorðnar
og viti bomar manneskjur? Okkur
ber skylda til þess að vemda bömin
í umferðinni og gera allt sem í okk-
ar valdi stendur til þess að tryggja
öryggi þeirra. En það eru ekki bara
hinir sem eiga að aka eins og
menn — þú verður líka að gera
það. „Ég myndi gefa aleiguna ef
ég gæti snúið tímanum við og feng-
ið tækifæri til þess að bregðast
öðruvísi við,“ sagði harmi sleginn
ökumaður eftir að hafa stórslasað
bam f umferðinni með gáleysisleg-
um akstri. „Ég óska engum manni
svo ills að lenda í slíkri lífsreynslu,“
bætti hann við.
Veist þú að árlega deyja og slas-
ast fjölmörg böm í umferðarslys-
um? Veist þú að til eru verri stað-
reyndir en dauðinn sjálfur? Veist
þú að fjölmörg böm og unglingar
hafa hlotið varanleg örkuml af völd-
um umferðarslysa? Veist þú að á
hinum ýmsu stofnunum fyrir
þroskahefta dvelja nú m.a. fóm-
arlömb umferðarslysa? „Bamið var
flutt á slysadeild og líður eftir atvik-
um,“ er oftar en ekki niðurlag frétta
af umferðarslysum í dagblöðunum.
Við lesum þessar fréttir yfír morg-
unkaffínu og gleymum þeim síðan
í amstri hversdagsleikans — þangað
til eitthvað hendir okkur sjálf. En
það er of seint að vera vitur eftir
á. Látum ekki hraðann og stressið
stjóma gerðum okkar í umferðinni.
Gefum okkur tíma til þess að kom-
ast á milli staða — það gæti skipt
sköpum um líf og heilsu samferða-
manna okkar.
Snúum vöm í sókn — ökum eins
og menn!
Þáttur hins opinbera
Eins og flestum er kunnugt er
nú í gangi mikil áróður fyrir bættri
umferðarmenningu. Lengst af hef-
aði einnig myndlistamám í Noregi
um tíma. Siðan hefur hún starfað
við myndlist í eigin vinnustofu á
Seltjamamesi og kennt myndlist.
ur sá áróður hvílt á Umferðarráði
sem unnið hefur ágætt starf ef
miðað er við þann þrönga stakk sem
þeirri stofnun er sniðinn fjárhags-
lega. En því miður hefur árangurinn
af þvi mikilvæga starfí verði lítill
enn sem komið er. Um það vitnar
flölgun árekstra og slysa í umferð-
inni undanfarin ár. Auk hins hefð-
bundna áróðurs Umferðarráðs hef-
ur lögreglan í æ ríkari mæli beitt
sér fyrir ýmiss konar áróðri og
fræðslustarfsemi og er vonandi að
áframhald verði á þeirri þróun. En
hvers vegna lætur árangurinn af
öllu þessu starfí á sér standa? Gæti
hugsast að ekki sé lögð næg áhersla
á rétta þætti í áróðrinum? Það er
vissulega góðra gjalda vert að brýna
fyrir vegfarendum tillitssemi og
náungakærleik í umferðinni. En
hefur slfkur áróður skilað sér f
fækkun á slysum? Varla. Það er
einnig umdeilt hvort aðgerðir lög-
reglunnar til þess að ná niður öku-
hraða skili þeim árangri sem til er
ætlast. Þar er einnig umhugsunar-
vert hvort umferðarlöggæslan bein-
ist að réttum áhersluþáttum. Hing-
að til hefur eftirlit lögreglunnar
með hraðakstri aðallega beinst að
radarmælingu á þeim götum og
vegum þar sem gangandi umferð
er lftil sem engin. Oftar en ekki
mælir lögreglan hraða ökutækja á
Kringlumýrarbraut, Elliðavogi og
fleiri götum en ekki að sama skapi
þar sem þörfín er mest — þ.e. í
íbúðarhverfunum.
Daglega verðum við vitni að
glannaakstri um þær götur sem 30
kflómetra hámarkshraði gildir. Þeir
sem til þekkja vita að fæstir virða
hraðatakmarkanir í þessum hverf-
um og ef tekið er mið af þeim flölda
gangandi vegfarenda sem þar eiga
leið um er hraðakstur beinlínis
lífshættulegur. Ökumaður sem ekur
á 60 kflómetra hraða um götur þar
sem hámarkshraði er 30 er mun
sekari en sá sem ekur á 120 kíló-
metra hraða um götur þar sem
hámarkshraði er 60 kílómetrar. í
seinna tilfellinu er ökumaðurinn
sviptur ökuréttindum. Við getum
því rétt ímyndað okkur hvers konar
glæfraakstur á sér stað í íbúða-
hverfum borgarinnar — án þess að
við ökumönnum sé blakað af lög-
reglunni — utan örfárra undantekn-
inga. En það eru fleiri leiðir en
radarmælingar sem haldið geta
ökuhraða í skefjum. Á undanföm-
um árum hafa verið settar niður
hraðahindranir (öldur) sem þegar
hafa sannað gildi sitt f minnkandi
umferðarhraða og þar með fækk-
andi slysum á gangandi vegfarend-
um. Ef skoðaðar eru slysatölur frá
götum innan íbúðahverfa í
Reykjavík þar sem settar hafa ver-
ið niður hraðahindranir má sjá að
slysum á bömum hefur fækkað um
allt að helming á aðeins örfáum
árum. Auk þess var gerð könnun á
ökuhraða þeirra bfla sem ekið er
yfír þessar öldur og kom þá m.a. í
Sýningin er sölusýning og mun
standa í þijár vikur eða fram til 1.
október. Hún verður opin alla daga
á opnunartíma Hótels Blönduóss.
ljós að mesti hraði yfír u.þ.b. 11
cm háa öldu var 35 kílómetrar en
þess má jafnframt geta að hraðinn
fór stighækkandi eftir því sem öld-
umar vom lægri. í seinni tíð virð-
ast umferðaryfírvöld Reykjavíkur
hafa bmgðið á það óheillaráð að
lækka og lengja öldumar en með
hliðsjón af framangreindu eykst þá
hraðinn í jöfnu hlutfalli. Ef tekið
er mið af þeim samfélagslega kostn-
aði sem umferðaróhöpp og slys
hafa í för með sér er ljóst að spara
má umtalsverðar upphæðir með því
að fjölga hraðahindmnum til muna.
Til marks um það má geta þess að
kostnaður við eina öldu er u.þ.b.
70.000 krónur. Á sama tíma og
meðalkostnaður við eitt umferðar-
óhapp án slyss er um 200.000 krón-
ur. Og ef við höldum áfram að leika
okkur með tölur má einnig koma
fram að umferðaróhapp og minni-
háttar slys kostar samfélagið að
meðaltali 600.000 krónur og um-
ferðaróhapp með meiriháttar slysi
kostar að meðaltali litlar 6 milljón-
ir! Það þarf því ekki glöggan mann
til þess að sjá hagkvæmni og mikil-
vægi hraðahindrana. Höfum við
efni á að horfa framhjá þessum
staðreyndum?
Smuga í kerfinu
Með gildistöku nýrra umferðar-
laga þann 1. mars sl. komu fram
ýmsar markverðar breytingar til
batnaðar og þarf varla að fara
mörgum orðum um þær. Heldur
minna hefur hins vegar borið á
skuggahliðum þessara nýju laga.
Ein þeirra er fyrirkomulag skýrslu-
gerðar á árekstursstað. Nú gefst
ökumönnum kostur á að skrifa
sjálfír skýrslu um áreksturinn án
afskipta lögreglunnar. Slflrt fyrir-
komulag gefur ökumönnum tilefni
til þess að sniðganga lögin á ýmsan
hátt. Það er t.d. alkunn staðreynd
að fjölmargir ökumenn gerast sekir
um ölvun við akstur og oft kemst
ekki upp um brotið fyrr en lögregl-
an kemur á vettvang. Auk þess er
algengt að ýmiss ákvæði umferðar-
laganna eru brotin þegar árekstur
verður, t.d. akstur á rauðu ljósi og
stöðvunar- eða biðskyldubrot svo
dæmi séu tekin. Nú hefur sú skylda
verið lögð á árekstursaðila að kalla
til lögreglu í slíkum tilfellum — jafn-
vel þó málsatvik árekstursins liggi
ljós fyrir. En hvað gerir ökumaður
sem lendir í árekstri í „rétti" og fær
undirskrift mótaðilans á sekt sinni
í árekstrinum? Hringir hann á lög-
regluna ef hann finnur áfengislykt
af hinum ökumanninum? Hann hef-
ur jú sitt á hreinu og því skyldi
hann klekkja á náunganum. Hvað
með alla þá sem lenda í smávægi-
legum árekstri og aka ökuréttinda-
lausir eða á óskoðuðum eða van-
búnum bflum? Er hægt að ætlast
til þess að allir þeir sem kjósa að
rita sína eigin skýrslu á áreksturs-
stað gerist í leiðinni sjálfskipaðir
lögreglumenn? Vissulega væri það
ákjósanlegt ef hinn almenni borgari
hefði svo ríka réttlætiskennd — en
við vitum betur og í því felst hættan.
Falskar forsendur?
Nú virðist gæta ákveðinnar við-
leitni hjá borgaryfirvöldum að
skipuleggja gömul íbúðahverfí upp
á nýtt með tilliti til umferðarþunga.
í því sambandi hafa verið gerðar
tillögur á tillögur ofan en minna
hefur verið um framkvæmdir. Það
er vissulega staðreynd að umferðar-
þungi hefur aukist í gömlu hverfun-
um auk þess sem bömum hefur að
sama skapi fjölgað meðal íbúa.
Þefear skoðuð eru þau rök sem
liggja að baki þeim tillögum sem
koma frá borgaryfirvöldum, má sjá
að slysatölur eru m.a. lagðar til
grundvallar. Það gleymist hins veg-
ar að einungis er farið eftir skrifuð-
um lögregluskýrslum, þ.e. þeim
óhöppum og slysum sem lögreglan
skrifar skýrslur um. Staðreyndin
er hins vegar sú að á undanfömum
árum hefur aðeins verið skrifuð lög-
regluskýrsla á helming allra um-
ferðaróhappa. Hinn helmingurinn
Ragnheiður Davíðsdóttir
„Veist þú að árlega
deyja o g slasast fjöl-
mörg börn í umferðar-
slysum? Veist þú að til
eru verri staðreyndir
en dauðinn sjálfur?
Veist þú að fjölmörg
börn og unglingar hafa
hlotið varanleg örkumi
af völdum umferðar-
slysa? Veist þú að á hin-
um ýmsu stofnunum
fyrir þroskahefta
dvelja nú m.a. fórn-
arlömb umferðarslysa?
„Barnið var flutt á
slysadeild og líður eftir
atvikum,“ er oftar en
ekki niðurlag frétta af
umferðarslysum í dag-
blöðunum. Við lesum
þessar fréttir yfir
morgunkaffinu og
gleymum þeim síðan í
amstri hversdagsleik-
ans — þangað til eitt-
hvað hendir okkur
sjálf.“
kemst aldrei á skýrslu þar sem'
aðilar kjósa að snúa sér beint till
tryggingafélaganna eða gera uppi
sín mál á annan hátt. Þetta verða
skipulagsyfirvöld að gera sér grein
fyrir þegar skipulögð eru eldri
hverfí með tilliti til umferðarþunga.
Að öðrum kosti verða vinnubrögðin
aldrei annað en hálfkák og eru því
í engu samræmi við raunveruleik-
ann. Það er því mikið hagsmuna-
mál fyrir alla þá sem búa í gömlu
hverfunum að vel takist til um
breytt skipulag og að það þjóni því
hlutverki sem því er ætlað — að
tryggja öryggi íbúanna f reynd.
Ófagleg vinnubrögð í þessum efn-
um geta verið verri en engin.
Það er ekkert launungamál að
við sem beijumst fyrir bættri um-
ferðarmenningu ætlum okkur gott
samstarf við alla þá aðila sem vinna
beint eða óbeint að umferðarmál-
um. Við erum rétt að byija og ætl-
um okkur stóra hluti. En við getum
ekki barist án þín — og allra hinna.
Árangur næst ekki fyrr en allir —
lærðir og leikir — taka höndum
saman um að spoma við þeirri
óheillaþróun sem umferðarmálin
virðast vera að snúast til. Þar gild-
ir því engin tvískinnungsháttur eða
undanbrögð. Við verðum öll að við-
urkenna mistök okkar og læra af
þeim. Verum minnug þess að akst-
ur er dauðans alvara.
Höfuadur er blaðamaður ogþátt-
takandi í áhugahópi um bætta
umferðarmenningu.