Morgunblaðið - 13.09.1988, Blaðsíða 62

aaw
62
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 1988
I
9
Ei
•i
I ÞINGHLEI
Stefán Friðbjarnarson
Danskennarar á
dansnámskeiði
DANSKENNARAR frá frá öllum
dansskólum á landinu voru á
föstudagf saman komnir í Tónabæ
en þar hélt þýskur danskennari,
Gerd Hádrick, námskeið fyrir
danskennara í samkvæmisdöns-
um.
Það er Dansráð íslands sem
stendur að námskeiðinu, en að því
standa Danskennarasamband ís-
land og Félag fslenskra danskenn-
ara. Dansráðið var stofnað árið
1986, en það ár hélt sænskur dans-
kennari námskeið fyrir danskenn-
ara á vegum þess hér á landi.
Gerd Hádrick hefur upp á sfðkas-
tið ferðast um allan heim á vegum
ICBD, alþjóðasamtaka danskenn-
ara, en hingað kom hann frá Taiw-
an.
Frá námskeiðinu
Staðgreiðsla
sauðfjárafurða
Mynda fjallalömbin lambafjall?
Fimmti þingmaður Austfirð-
inga, Egill Jónsson, flutti á
síðasta þingi frumvarp til
breytinga á gildandi lögum um
framleiðslu, verðlagningu og
sölu á búvörum. Frumvarpi
hans, sem fól i sér áréttingu á
ákvæðum búvörulaga um stað-
greiðslu sauðfjárafurða, var
vísað til rfkisstjóraarinnar að
tillögu Þorsteins Pálssonar for-
sætisráðherra.
Tillaga forsætisráðherra var
svohljóðandi:
„Frumvarp þetta felur í sér
staðfestingu á markmiðum bú-
vörulaganna um staðgreiðslu
sauðfjárafurða, hliðstætt þvf
sem gildir f mjólkurfram-
leiðslu. Þessi breyting ætti að
vera auðveld f framkvæmd og
ætti tæpast að leiða til umtals-
verðs kostnaðarauka vegna
minni lánsþarfar (staðgreiðsl-
ulána) milli áranna 1988 og
1989. Hér er því um mál að
ræða sem ríkisstjórain mun
beita sér fyrir að komi til fram-
kvæmda fyrir næstu sláturtfð.
Þar sem ríkisstjómin hefur
f athugun fleiri breytingar á
tilhögun á greiðslum fyrir
sauðfjárafurðir sem munu
tryggja enn frekar afkomu
sauðfjárbænda er lagt til að
málinu verði vfsað til rfkis-
stjórnarinnar."
I
„Það er búið að taka margar
stórar og erfíðar ákvarðanir í
málefnum landbúnaðarins á
síðustu árum og landbúnaðurinn
er með undraverðum hætti búinn
að aðlaga sig að þeim breyttu
aðstæðum," sagði Egill Jónsson í
framsögu fyrir frumvarpi sínu.
Egill sagði að Qárfesting í land-
búnaði væri aðeins fjórðungur
þess sem verið hafi fyrir einum
áratug — á sama verðlagi mælt.
Sauðfjárstofninn, sem fyrir fáum
árum hafí spannað langleiðina í
eina milljón Qár á fóðrum, væri
kominn niður í um 640 þúsund.
Innlendur kindakjötsmarkaður
hafí dregizt saman um nálægt
1.000 tonn — og erlendir markað-
ir væru tæpast lengur fyrir hendi.
Á framleiðsluárunum 1979-
1980 til 1982-1983 námu greiðsl-
ur fyrir kindakjöt til bænda um
flórum milljörðum króna. Sam-
bærileg tala fyrir síðustu fjögur
ár er um þrír milljarðar. Árlegar
greiðslur til bænda fyrir þessa
framleiðslu hafa því minnkað um
Qórðung eða þúsund milljónir
króna.
Búvörulögin 1985 lögðu bænd-
um ýmsar kvaðir og skyldur á
herðar. Þau tryggðu þeim hins-
vegar nokkur réttindi. Þau mikil-
vægustu vóru þau, að sauðfjára-
furðir, sem heimilt er að framleiða
innan fullvirðisréttar, skyldu stað-
greiddar bændum, svipað og gild-
ir um mjólkurframleiðslu. Stað-
greiðsla skiptir bændur miklu
máli, ekki sízt á tímum verðbólgu
og hárra vaxta. Framkvæmdin
varð á hinn bóginn önnur en von-
ir stóðu til. Frumvarp Egils var
þvf flutt sem árétting á þessum
staðgreiðslumarkmiðum búvöru-
laganna.
II
í umræðum um frumvarpið
komu fram efasemdir, þess efnis,
að sláturleyfíshafar og afurða-
stöðvar hefðu ekki peningalega
burði til að standa við stað-
greiðsluákvæði búvörulaganna
gagnvart sauðfjárbændum. Það
vóru einkum þingmenn Fram-
sóknarflokks sem létu þær efa-
semdir í ljós.
Valgerður Sverrisdóttir, fímmti
þingmaður Norðurlands eystra,
sagði m.a.:
„Ég fullyrði að [afurðastöðv-
amar] eiga í verulegum erfíðleik-
um með að láta enda ná saman
og sú fjármögnun sem þær hafa
fengið af hálfu ríkisvaldsins hefur
ekki nægt.“
Jón Helgason, landbúnaðarráð-
herra, sagði:
„Einnig hefur komið í ljós að á
einstökum svæðum á landinu hafa
sláturleyfíshafar átt í erfíðleikum
með að tryggja sér viðunandi
bankaviðskipti og það er vanda-
mál sem er líka mjög alvarlegt
fyrir viðkomandi héruð.“
Egill Jónsson var hinsvegar
ekki sáttur við þessar afsakanir.
Hann sagði:
„í frumvarpinu sem ég lagði
fram var með skýrum og ótvíræð-
um hætti sýnt fram á að afurða-
stöðvar hafa fengið fullnægjandi
fyrirgreiðslu til að gera þeim
kleift að standa við lagaákvæði
um staðgreiðslu búvara. Sam-
kvæmt greinargerð sem fylgdi
frumvarpinu kemur fram að ein-
ungis vantar 5% á að stað-
greiðslu- og afurðalán mæti öllum
kostnaði við sauðfjárframleiðslu á
heildsölustigi..."
Síðar í ræðu sinni ítrekar hann
enn þessa staðhæfíngu:
„Eins og fram kemur í greinar-
gerð með frumvarpinu fellur ekki
allur kostnaður sláturleyfíshafa
til í sláturtíð og þar af leiðandi
1.400 tonn. Hér er um mikla
óheillaþróun að ræða sem verður
að snúa við hið bráðasta."
rv
Landbúnaður á undir högg að
sækja.
Tæknin veldur því — í land-
búnaði sem annarri framleiðslu —
að hægt er að framleiða meira
og meira með færri og færri
starfsmönnum.
Samhliða hafa neyzluvenjur
landsmanna breytzt. Kindalgöt á
í harðnandi samkeppni við annað
kjötmeti, sem sækir inn á tiltölu-
lega lítinn hérlendan markað:
fugla-, svína- og nautakjöt. Græn-
meti og fískmeti veita og vaxandi
samkeppni. Heildarsala kinda-
kjöts í landinu hefur skroppið
verulega saman. Ekki bætir úr
skák að innlend verðbólga gerir
verðsamkeppni á erlendum mörk-
uðum illmögulega.
Landbúnaðurinn hefur reynt að
laga sig að breyttum markaðsað-
stæðum. Þetta hefur tekizt að því
er varðar mjólkurvörur. Og í rétta
átt miðar með sauðfjárafurðir, þó
verr hafí þar til tekizt. Þrátt fyrir
kerfisbundna fækkun sauðfjár
valda önnur áhrif, ekki sízt
minnkandi sala og neyzla kinda-
kjöts, því, að birgðir hlaðast upp;
Qallalömbin mynda ennþá lamba-
fjall.
Samhliða minnkandi fram-
leiðslu hefur fólki fækkað í sveit-
um — og fjölgað í þéttbýli, einkum
á höfuðborgarsvaeðinu. Þéttbýlið
togar og I fólk með margs konar
aðstöðu. Þetta er ekki séríslenzk
þróun. Hún er söm í öðrum ríkjum
V-Evrópu og N-Ameríku.
Samdráttur í hefðbundnum bú-
greinum og fólksfækkun í sveitum
bitnar illa á kaupstöðum og kaup-
túnum um land allt. Flestir þétt-
býlisstaðir „standa sitt hvorum
fæti“ í sjávarútvegi og landbún-
aði, byggja atvinnu og afkomu
að hluta til — og stundum að
dijúgum hluta — á úrvinnslu land-
búnaðarhráefnis sem og verzlun-
ar- og iðnaðarþjónustu við nær-
liggjandi landbúnaðarhéruð. Þeg-
ar grannt er gáð skarast sjávarút-
vegur og landbúnaður í ríkara
mæla en margur hyggur.
Rétt er að miklir flármunir
hafa gengið til útflutningsbóta og
niðurgreiðslna í landbúnaði. Að-
halds var þörf á þeim útgjalda-
vettvangi — sem öðrum. Það er
hinsvegar rangt að ýta undir nei-
kvæð viðhorf gagnvart íslenzkum
landbúnaði, eins og nokkuð ber á
hin siðari árin. Stuðla þarf að
gagnkvæmum skilningi milli
starfsstétta þjóðfélagsins.
Við þéttbýlisbúar eigum að
hlusta — og hlusta vel — á mál-
flutning talsmanna undirstöðu-
greina í þjóðarbúskapnum. Þess
vegna, meðal annars, var hér að
framan lítillega vikið að málflutn-
ingi Egils Jónssonar, þingmanns
Austfírðinga, eins skeleggasta
málsvara sveitanna á Alþingi ís-
lendinga.
hefur þessi fyrirgreiðsla nægt til
að greiða allan áfallinn kostnað
bæði við slátrun og líka til að
standa skil á fullum greiðslum til
bændanna."
m
Egill Jónsson var og ósáttur
við vaxandi gagnrýni á íslenzkan
landbúnað, einkum frá þingmönn-
um Alþýðuflokks. Þeir tækju sér
gjaman í munn orðið „óhag-
kvæmni" þegar þessi atvinnu-
grein ætti í hlut. Horft væri fram
hjá þeirri staðreynd, að land-
búnaðurinn hafí með skipulegum
hætti reynt að laga sig að breytt-
um þjóðfélags- og markaðsað-
stæðum, bæði að því er varðar
mjólkur- og kjötframleiðslu.
Egill sagði að samhliða þvf að
færa framleiðslu saman, vegna
þrengri markaðar, hafí bændur
fært framleiðsluverð sauðfjára-
furða niður. Verð „hefði lækkað
um 7% á síðustu árum ... í mjólk-
urframleiðslunni hafí orðið meiri
verðlækkun. Sú verðlækkun nem-
ur um 20%. Vegið meðaltal af
þessum tveimur stærðum er
14-15%, sem er bein verðlækkun
á landbúnaðarvörum á síðustu
árum...
_ Hverju skyldi þessi 15% verð-
lækkun á framleiðsluvörum í
krónum talið nema? Þessi tala er
einhvers staðar mjög nálægt 1
milljarði króna ... Ætli það væri
ekki svolítið öðruvísi umhorfs í
þjóðfélaginu ef annars staðar
væri gert jafnmikið til sparnaðar,
hagsýni og hagræðingar og gert
er í landbúnaðinum."
Egill sagði öðru máli gegna um
milliliði í vinnslu og dreifíngu.
Orðrétt sagði hann:
„Sláturleyfishafar, smásalar og
svo minnkandi niðurgreiðslur hafa
hækkað þessa vöru um 33% frá
árinu 1979, en frá þeirri tölu
dregst það sem bændur hafa
lækkað kjötvörur í verði eða um
7% og þá fæst niðurstaða sem er
26% verðhækkun. Menn verða að
horfa á þessi mál í þessu sam-
hengi...“
í áliti landbúnaðamefndar efri
deildar um frumvarp Egils segir:
„Á framleiðsluárunum 1979-
1980 til 1982-1983 var árleg
kindakjötsframleiðsla um 13.600
tonn. Slátur- og heildsölukostnað-
ur við þessa framleiðslu var að
meðaltali á hveiju ári 996 m.kr.
Á fímm síðustu framleiðsluárum
hefur framleiðsla kindakjöts verið
um 12.200 tonn og kostnaður við
slátrun og heildsölu numið árlega
um 987 m.kr. Þannig er árlegur
kostnaður milli þessara tímabila
nálega sá sami þótt framleiðsla
kindakjöts hafí minnkað um u.þ.b.