Morgunblaðið - 18.10.1988, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. OKTÓBER 1988
41-
Herbjörg Wassmo um orðlist-
ina sem töfraspegil tilverunnar
eftir Óskar VistdaJ
Að líkindum er orðið tímabært
og velta fyrir sér lífsgildi þeirra
bókmennta í nútímanum sem höfða
til stórra lesendahópa um leið og
þær stefna að alvöru og nýsköpun.
Þóru-þríleikurinn eftir norsku
skáldkonuna Herbjörgu Wassmo
sannar þó að afþreying og skapandi
frásagnarlist geta farið saman.
Þetta er ekki aðeins metsöluverk á
mörgum þeirra ellefu tungumála,
sem það hingað til hefur verið þýtt
á, heldur hefur það einnig fengið
afar góðar undirtektir hjá fremstu
gagnrýnendum víða á Norðurlönd-
um.
Að margra dómi er norræn skáld-
sagnagerð í endurnýjun um þessar
mundir; sumir halda því jafnvel
fram að á sviði hefðbundinnar
skáldsagnagerðar skari Norður-
löndin fram úr öðrum Evrópulönd-
um. Þessa stöðu eigum við ekki
síst heimsfrægum skáldkonum eins
og Selmu Lagerlöf og Sigríði Und-
set að þakka. Af samtímahöfundum
má nefna Eevu Joenpelto, Kerstinu
Ekman, Hönnu Maríu Svendsen og
Herbjörgu Wassmo sem framúr-
skarandi fulltrúa norrænnar frá-
sagnarlistar, bæði þegar um er að
ræða að varðveita hefðina og end-
umýja hana.
Þessa dagana sækir Herbjörg
Wassmo ísland heim í tilefni af
íslenskri útgáfu Máls og menningar
á „Húsinu með blinda sólbyrgið" í
þýðingu Hannesar Sigfússonar.
Fyrir þá bók hlaut Herbjörg.
Wassmo hin eftirsóttu verðlaun
Félags norskra gagnrýnenda þegar
bókin kom út á frummálinu árið
1981. 1983 hlotnuðust henni verð-
laun norska bóksalafélagsins fyrir
„Þögla herbergið", framhald fyrr-
nefndrar bókar. En hápunkturinn
voru bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs sem fellu Herbjörgu í
skaut árið 1987 fyrir lokabindi
sagnabálksins um stúlkuna Þóru,
„Himinn án hörunds".
Söguefnið er harmrænt í eðli
sínu. Hið blinda og þögla í lífí Þóru
sem heiti fyrstu tveggja bóka benda
á, vitnar um spillt félagsleg og
mannleg samskipti og um tilfínr.-
ingalegar og líkamlegar þjáningar.
í síðustu bók sagnafíokksins lýsir
höfundurinn Þóru sem stálpaðri
stúlku í einvígi við öfl sem reynast
henni um megn. Að lifa undir
„himni án hörunds“ er að lifa vam-
arlaus og hjálparvana. Þóra er fóm-
arlamb sifjaspells, og svipað sígildu
harmleikjahetjunum glímir hún við
spuminguna: Em mín illu örlög
sjálfri mér að kenna?
Fyrstu tvær bækumar fjalla um
erfíð æsku- og uppvaxtarár Þóru í
háleygsku sjávarþorpi á fímmta og
sjötta áratugnum. Faðir hennar var
þýskur hermaður í Noregi á stríðs-
ámm, en fórst áður en hún fædd-
ist. Þóra er m.o.ö. ástandsbarn eða
„þjóðverjabam", enda fær hún oft
að kenna á óréttmætri útskúfun og
fyrirlitningu eyjaskeggjanna vegna
Bíókjallar-
inn opn-
aður aftur
í KVÖLD verður Bíókjallarinn
opnaður að nýju. í fréttatilkynn-
ingu segir að opið verði i Bíó-
kjallaranum alia daga vikunnar
nema föstudags- og laugardags-
kvöld, þegar Tunglið og Bíókjall-
arinn sameinast í eitt.
Einnig segir að ætlunin sé að
hafa sem fjölbreytilegasta dagskrá
í Bíókjallaranum á sem flestum
listasviðum.
Eva Harr — 88.
„óþjóðemislegrar ástar“ Ingríðar
móður sinnar, sem sér fjölskyldunni
farborða með fiskvinnu. Ingríður
giftist sægarpinum og drykkjurút-
inum Hinrik, sem er fullur af minni-
máttarkennd og ofbeldishneigð.
Ólga og ótti ráða ríkjum á heimilinu.
Á fermingaraldri verður Þóra
fyrir þeirri ógæfu að stjúpfaðir
hennar nauðgar henni. Hún verður
bamshafandi og elur andvana bam
í lejmum og grefur það í urð nokk-
urri. Lokabókin „Himinn án hör-
unds“ segir síðan frá örvæntingar-
fullri baráttu „hömndslausu"
mannverunnar Þóm og frá þraut-
seigju, einmanleika, hugarvíli, sál-
arangist og lokst frá uppgjöf og
ósigri stúlkunnar.
I þessari baráttu skipta náin
tengsl Þóm við Rakel frænku henn-
ar miklu, þar sem sem móðursystir-
in axlar sektarkennd stúlkunnar
vegna þess sem fyrir hana kemur
og gengur henni í móðurstað. Rak-
el og Símon, eiginmaður hennar,
em fulltrúar hins góða, ástarinnar
og umönnunarinnar. Þau em einu
hjónin í plássinu sem kemur vel
saman. Þau em iðin, hjálpfús og
þakklát gagnvart lífínu þrátt fyrir
ólæknandi krabbamein Rakelar.
Þau hafa séð um skólagöngu Þóm
og kostað hana til náms í gagn-
fræðaskólanum.
Þóra skapar sér draumóraheim
sem grípur hana æ sterkari tökum
í baráttunni við grimmd umhverfis-
ins, baráttu sem Rakel á úrslita-
aðild að. En að frænku sinni látinni
tekur Þóra við hlutverki hennar að
öllu leyti og þar með grípur hana
líka sektarkenndin heljartökum á
ný. Ógæfan verður Þóm um megn
og sér hún enga aðra leið út úr
vandanum en að svipta sig lífi.
Þess em fá dæmi að yngri rithöf-
undar í Noregi hafí hlotið jafn al-
menna viðurkenningu og vinsældir
á svo skömmum tíma sem Herbjörg
Wassmo með hinum tilfinninga-
næmu og jafnframt raunsæju lýs-
ingum sfnum í sagnabálkinum um
Þóm. Reyndar er þetta bæði
þroskasaga, kvennaskáldsaga um
kynkúgun og sveitarsaga um
tortímingu einstaklings vegna for-
dóma og ofbeldis umhverfisins. Frá-
sögnin er aldrei mærðarfull eða
væmin, heldur einkennist hún af
óvægnu raunsæi og gráu gamni á
mörkum grófleikans.
Því hefur verið haldið fram að
bókmenntalegur styrkur Herbjarg-
ar Wassmo felist ekki síst í ljóðræn-
um frásagnarhætti hennar, sem þó
er um leið raunsæislegur, enda er
myndmál hennar með því frumlegra
og ljóðrænna sem hefur sést í
norskri skáldsagnagerð upp á
síðkastið. Þetta myndmál gefur í
skyn hið óáþreifanlega handan hins
raunsæja, þ.e.a.s. hinar dularfullu
geðhræringar sem knýja atburða-
rásina áfram. Með þessu ljóðræna
myndmáli fær lesandinn heillegri
skilning á rugluðu raunveruleika-
skyni aðalpersónunnar, auk þess
sem það eykur samræmi og sam-
hengi textans í stað brota og sundr-
unar.
Herbjörg Wassmo
í þakkarorðum sínum á Norður-
landaþingi í Helsinki vorið 1987
komst Herbjörg Wassmo þannig að
orði: „Hugmyndaflugið er töfra-
spegill lífsins. Bókmenntimar og
listin raða spegilbrotunum saman í
munstur á þann hátt að við getum
áttað okkur á lífí okkar. Og vopn
bókmenntanna er orðið." Ætli það
sé ekki einmitt þetta sem umfram
allt einkennir baráttu stúlkunnar
Þóru: Hún reynir að fínna sjálfa sig
í orðum sínum. Herbjörg Wassmo
fæddist 6. desember 1942 í Vestur-
áli í Norðurlandsfylki, en fluttisW-
síðan að Hlöðuengi í Lófóti. Hún
er kennari að mennt og stundaði
ritstörf með kennslu lengi vel. Rit-
höfundarferil sinn hóf hún með
ljóðabókinni „Vængjasláttur" árið
1976 og ári síðar kom frá henni
annað ljóðasafn, „Á flóðinu". Eftir
það hefur hún mestmegnis haldið
sig við sagnagerð fyrir utan út-
varpsleikritin „Vetur í júní“ (1983)
og „Millilending" (1985).
Auk þríleiksins um Þóru hefur
Herbjörg sent frá sér heimilda^
skáldsöguna „Leiðin" (1984), sem
færði henni verðlaun sem veitt eru
ár hvert í Noregi fyrir bestu bók
þessarar tegundar. Skáldsagan
flallar um háleygsku andspymu-
hreyfinguna og aðallega um þátt-
töku kvenna og bama í starfí henn-
ar og þær fómir sem þau færðu í
heimsstyrjöldinni síðari.
Herbjörg Wassmo segir frá rit-
störfum sínum og les valda kafla
úr Þóru-þrfleiknum í Norræna hús-
inu þriðjudaginn 18. október nk.
kl. 20.30.
Höfundur er aendikennari i
norsku við Háskóla íslands.
Glæsilegur
franskur
kvenfatnaður
Neðst við Dunhaga, SIITli
622230.