Morgunblaðið - 17.03.1989, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17..MARZ 1989
Stöðnun og tilviljunar-
kennd hag’stjórn hefur
einkennt síðustu 8 ár
Vandamál gærdagsins hafa verið helztu viðfangsefiiin sagði
Víglundur Þorsteinsson á ársþingi iðnrekenda í gær
Hér fer á eftir í heild ræða
Víglundar Þorsteinssonar formanns
Félags ísl. iðnrekenda á ársþingi iðn-
rekenda í gær:
Efnahags- og atvinnumálaum-
ræðan hefur verið í brennidepli hér
á landi, þegar enn einu sinni krepp-
ir að í þjóðarbúskapnum vegna afla-
samdráttar og verðfalls á sjávar-
afurðum.
Afleiðingar þessa samdráttar hafa
nú sem fyrr verið gengislækkun og
verðbólga, og kaupmáttur launa
hefur minnkað mikið frá því há-
marki sem hann náði í árslok 1987,
og hann á enn eftir að dragast sam-
an frá því sem hann var í ársbytjun.
Eins og oft áður við sams konar
aðstæður er nú deilt um það hvort
nóg hafi verið að gert eða ekki.
Hvort gengið sé raunhæft eða of
hátt skráð, hvort kaupmátturinn sé
of mikill eða lítill miðað við getu
þjóðarbúsins, hvort efnahagsvand-
inn sé heimatilbúinn eða tilkominn
vegna ytri aðstæðna. Allt á þetta
fullan rétt á sér í umræðunni, en
er þó þeim takmörkunum háð að
vera of bundið augnablikinu. Um-
ræðan snýst eingöngu um það að
deila um það hvort hitasóttin hjá
sjúklingnum sé lítil eða mikil og
hvort eða hvaða ráðstafana sé þörf
til að slá á hitann. Sjálfur hef ég
verið ötull þátttakandi í þessari
umræðu og ég mun víkja að henni
síðar í ræðu minni.
En við verðum að varast það að
festast eingöngu í augnabliksum-
ræðunni sem getur leitt til þess að
við sjáum ekki skóginn fyrir einstök-
um tijám.
Ekkert er hættulegra efnahags-
og atvinnumálaumræðu þjóðfélags-
ins en það að við festumst um of í
augnabliksvandamálum og gleymum
því að skoða þróunina í víðara sam-
hengi yfír lengri tíma og reynum
að meta þannig hvemig okkur miðar
að þvi sameiginlega markmiði að
örva varanlegan hagvöxt hér á landi
og bæta lífskjörin á raunhæfan hátt.
Ég tel nauðsynlegt að reyna að
meta það hvernig okkur hefur miðað
á undanfömum átta árum í því að
byggja upp hér á landi bætt lífskjör
sem eiga sér varanlegri stoðir en
náttúrulegar sveiflur í sjávarfangi
eða tilviljanakenndar verðhækkanir
á sjávarafurðum á erlendum mörk-
uðum eða bætt viðskiptakjör á öðr-
um sviðum.
Jafnframt er fróðlegt í þessu sam-
bandi að skoða þróunina nú á níunda
áratugnum í samanburði við tvo
undangengna áratugi, þ.e. tímabilið
1960-1970 og 1970-1980:
En lítum fyrst á síðustu átta árin
og jafnframt skulum við reyna að
geta okkur til um þróun á yfirstand-
andi ári.
Hagvöxtur frá 1980
Árin 1981-1984 voru í raun ár
stöðnunar og lítils hagvaxtar hér á
landi, þegar þau eru virt í sam-
hengi. Að meðaltali vom þjóðartekj-
ur nær óbreyttar þessi fjögur ár, þó
með nokkmm sveiflum. Á árinu
1984 vom þjóðartekjur okkar aðeins
5% hærri en árið 1980.
1985-1987 varð hins vegar mikill
vöxtur þjóðartekna þegar margum-
rætt góðæristímabil gekk yfir. Þann-
ig vora þjóðartekjur árið 1987 31%
meiri en árið 1981.
1988 hófst síðan samdráttarskeið
sem stendur enn. Á síðasta ári dróg-
ust þjóðartekjur okkar saman um
2% og líklegt er að þær dragist sam-
an á þessu ári um 3-4% og ekki líkur
á vexti á næsta ári. Samdrátturinn
gæti haldið áfram. í lok áratugarins
verða þjóðartekjur því aðeins rúm-
lega 20% meiri en í upphafi áratug-
arins.
Það er öllum í fersku minni að
meginástæður hagvaxtarskeiðsins
1985-1987 vom aukinn sjávarafli
og stórhækkað afurðaverð á erlend-
um mörkuðum ásamt hagstæðum
viðskiptakjömm þjóðarbúsins að
öðm leyti lækkandi olíuverði og
lægri vöxtum á alþjóðamörkuðum.
Eða með öðmm orðum, nánast öll
þjóðartekjuaukningin síðustu árin
var vegna náttúmlegra sveiflna í
sjávarafla og bættra viðskiptakjara
þjóðarbúsins í formi hærra afurða-
verðs sjávarafla og ytri skilyrða sem
ekki vom á okkar valdi.
Þróun þjóðartekna
1960-1980
Til samanburðar skulum við líta
lengra til baka og skoða þróun þjóð-
artekna árin 1960-1970 og 1970-
1980.
Fyrri áratuginn jukust þjóðartekj-
ur okkar um 70% og þann síðari um
81% eða með öðmm orðum á tutt-
ugu ára tímabili þrefölduðust þjóðar-
tekjur okkar.
Þegar við í þessu samhengi met-
um hin miklu umskipti á þessum
áratug samanborið við hina tvo fyrri
er tiltölulega einfalt og auðvelt að
greina ástæður þessara breytinga.
Áratuginn 1960-1970 uppskáram
við mikinn vöxt þjóðartekna vegna
gerbyltingar í efnahagsstjórnun í
landinu þegar viðreisnarstjómin
kastaði burt gamla hafta- og gengis-
fölsunarkerfinu, jafnframt því sem
hún mótaði og hrinti í framkvæmd
orkuiðnaðarstefnu sem styrkti frek-
ar þann efnahagsvöxt sem éinkenndi
þessi ár. Mestu munar þó um ger-
breytta efnahagsstefnu með upp-
töku raunhæfrar gengisskráningar
krónunnar en sú stefnubreyting
hleypti í gang miklum vexti í sjávar-
útvegi og leiddi til mikillar upp-
byggingar og aflaaukningar þar. Þá
var á þessu tímabili jafnframt mikill
vöxtur í framleiðslu almenns iðnað-
ar.
Á þessum ámm var jafnframt
mótuð stefna þjóðarinnar í alþjóða-
viðskiptum og tekin ákvörðun um
fríverslun og inngöngu okkar í
EFTA og hafinn undirbúningur að
gerð fríverslunarsamnings við Efna-
hagsbandalag Evrópu eins og það
nefndist þá.
Áratugurinn 1971-1980 ein-
kenndist af stórauknum fiskveiðum
vegna tveggja útfærslna landhelg-
innar, jafnframt því sem við upp-
skámm afrakstur af fríverslunar-
samningum og einnig var framhald
á orkuiðnaðamppbyggingu.
Einkenni þessa vaxtarskeiðs frá
1961-1980 em þau að hinn mikli
vöxtur þjóðartekna á rót sína að
rekja til markvissrar langtíma-
stefnumótunar á þremur meginsvið-
um. í fyrsta lagi gjörbreytt efna-
hagsstjórn frá 1960. í öðm lagi
ákvörðun um fríverslun og orkuiðn-
aðamppbyggingu og í þriðja lagi var
ákvörðun ríkisstjómar Ólafs Jóhann-
essonar um útfærslu landhelginnar
í 50 mílur og ákvörðun ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar um útfærsluna
i 200 mílur.
Í lok síðari áratugarins var svo
komið að fiskveiðistofnarnir hér við
Stórkostleg hljómflutningstæki á ótrúlegu veröi vegna hagstæöra
innkaupa. Tegundin er TEC. Krafturinn er 60W.Útvarp, tónjafnari,
tvöfalt segulband og geislaspilari.
Svo kemur hiö ótrúlega:
Verðið er 32.780,- stgr.
(Einnig er hægt aö kaupatækin meö greiöslukjörum).
yyx
/VHKUG4RDUR
MARKAÐUR VIÐSUND
land vom fullnýttir af okkur sjálfum
og ekki varanlegan hagvöxt að
sækja með auknum fiskveiðum.
Jafnframt er líklegt að við höfum
þá að mestu lokið við að uppskera
þau sérstöku hagvaxtaráhrif sem
fylgdu breyttri efnahagsstjórn upp
úr 1960, friverslunarstefnunni og
orkuiðnaðarstefnunni, sérstaklega
þar sem ekkert nýtt bættist þar við
eftir 1976.
I þessum samanburði á síðustu
þremur áratugum er það niðurstaða
mín að síðust átta árin séu í raun
ár stöðnunar og tilviljunarkenndrar
efnahagsstjórnunar þar sem við-
fangsefnin hafa fyrst og fremst ver-
ið vandamál gærdagsins án þess að
nokkur markviss langtímastefnu-
mótun hafi átt sér stað. Viðfangsefn-
in hafa fyrst og fremst verið sérstak-
ar vandamálaaðgerðir en við höfum
gleymt því að móta nýja atvinnuupp-
byggingarstefnu sem skilar okkur
varanlegum hagvexti í framtíðinni.
Það þarf grundvallar-
breytingar í
efnahag'smálum
Og verði ekki gmndvallarbreyting
hér á og það fljótt er ekki að vænta
að hér rísi nýtt hagvaxtarskeið á
komandi ámm. Þvert á móti skulum
við gera ráð fyrir því að núverandi
samdráttur þjóðartekna haldi enn
áfram með tilheyrandi atvinnuleysi.
I besta falli getum við leyft okkur
að vona að Drottinn verði okkur hlið-
hollur af og til í framtíðinni og gefi
okkur svolitla aukningu sjávarfangs
og/eða hækkandi afurðaverð á evr-
ópskum, amerískum og japönskum
mörkuðum.
Það er ljóst að án gmndvallar-
breytingar í atvinnumálum er ekki
neins vaxtar að vænta sem máli
skiptir á komandi ámm. Okkur er
því brýnt að hefjast handa um nýja
raunhæfa atvinnuuppbyggingu sem
getur skilað okkur fram á veginn.
Ég sagði hér fyrr í ræðu minni
að mér sýndist sem umræðu- og
viðfangsefnin í íslenskum stjóm-
málum væm fyrst og fremst vanda-
mál gærdagsins í stað stefnumótun-
ar og aðgerða sem ætlað er að móta
þjóðfélagið í framtíðinni.
Umræðan um
ofQárfestinguna
Til stuðnings þessari staðhæfingu
em mýmörg dæmi úr stjórnmálaum-
ræðu síðust ára sem of langt mál
er að fjalla um hér í dag. Ég ætla
þó að taka hér dæmi um eitt þess-
ara atriða sem í sífellu hefur dunið
á atvinnuvegunum undanfarin miss-
eri og verið notað af stjómmála-
mönnum sínkt og heilagt sem ástæð-
an fyrir slæmri stöðu íslensks at-
vinnulífs, en það er fjárfestingamm-
ræðan, „oflQárfesting, fjárfesting-
arfyllerí", sem hefur hljómað hér
landshorna á milli á undanfömum
ámm, atvinnulífíð hefur fjárfest allt-
of mikið, stjómendur kunna ekki
fótum sínum forráð, þess vegna er
ástandið eins og það er“.
En hver er raunvemleikinn? Hvað
segja hagtölumar okkur um þessi
mál?
Við skulum aðeins líta á tölur um
Qárfestingu og spamað þjóðarbúsins
þá þrjá áratugi sem ég fjallaði um
hér áðan.
Árin 1961-1970 vom árlegar fyár-
festingar þjóðarbúsins að meðaltali
26,5% og árlegur spamaður 25,4%
af vergri landsframleiðslu.
Árin 1971-1980 vom fjárfesting-
ar að meðaltali 27,6% og árlegur
sparnaður á sama tíma 24,3%.
En hvemig líta þessar tölur þá
út núna á yfirstandandi áratug?
Hvemig birtist offjárfestingin marg-
umrædda í hagtölum?
A yfirstandandi áratug hefur fjár-
festingin dregist vemlega saman í
hlutfalli við landsframleiðslu og er
að meðaltali 20,3% að meðtalinni
áætlun fyrir 1989. Með sama hætti
hefur árlegur spamaður þjóðarbús-
insminnkaðogeraðmeðaltali 16,7%
á yfirstandandi áratug.
Þegar tölurnar em síðan metnar
ár fyrir ár kemur í ljós að meðaltöl-
in fegra verulega þessa mynd því
að allar götur frá 1981 hefur hlutur
fjárfestingar og spamaður minnkað
jafnt og þétt þannig að 1988 var
fjárfesting komin niður í 17,7% af
landsframleiðslu og spamaður var
aðeins 14%. Áætlanir benda til þess
að fjárfesting muni enn dragast