Morgunblaðið - 04.05.1989, Blaðsíða 16

MÓRGUNBLAÓlíy FlMTUDÁGéR' 4: ÚÁ 'lM
Misskilið írjálsræði
eftirKristin
Pétursson
Ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar (1983—1987) innleiddi meira
fijálsræði á fjármagnsmarkaði en
verið hafði áður á íslandi.
Verðtryggingu fjárskuldbindinga
innleiddi hins vegar ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar 1979 með svokölluð-
um „Ólafslögum".
Þetta er rifjað hér upp vegna þess
að sumir framsóknarmenn gerast
stundum „gleymnir" um eigin þátt-
töku þegar kenna á öðrum um það
sem ekki hefur tekist nógu vel í fram-
kvæmd um stjóm landsins.
Framsóknarmenn o.fl. hafa hróp-
að hátt síðustu misserin „fijáls-
hyggjugaurar", „fijálshyggjupostul-
ar“, „nýfijálshyggja“, „peninga-
fijálshyggja". Er þar átti við sjálf-
stæðismenn og meiningin með þessu
að kenna Sjálfstæðisflokknum um
allt sem miður fer í stjórn efnahags-
mála, því stefna Sjálfstæðisflokksins
öðru fremur er að fijálsræði einstakl-
ingsins til athafna sé vænlegasti
kosturinn til þess að skapa sem best
lífskjör og sem mestan kaupmátt
handa öllum landsmönnum.
Það er rétt að minna á áður en
lengra er haldið að hornsteinar vest-
rænna lýðræðisríkja eru: Trúfrelsi,
tjáningarfrelsi, athafnafrelsi og
kosningafrelsi (tóm „fijálshyggja"
eða hvað).
Með fijálsræðisfyrirkomulaginu
hafa vestræn ríki skapað bestu
lífskjör í heimi og búa jafnframt
þegnum sínum mestu mannréttindi
í heimi. Fijálsræði einstaklinga og
fyrirtækja er viðurkennt sem for-
senda fyrir hámarksárangri í við-
skiptum á samkeppnismarkaði, sem
aftur leiðir af sér aukna framleiðni
og aukinn kaupmátt.
Meira að segja Kínveijar og Sovét-
menn eru að byija að innleiða mark-
aðsviðskipti. Deng Xiano Ping leið-
togi Kínveija sagði í tilefni af innleið-
íngu fijálsræðis í Kína. „Það skíptir
ekki máli hvort kötturinn er svart-
ur eða hvítur svo framarlega sem
hann veiðir músina“.
Stjórnmálamenn eins og
Steingrímur Hermannsson misskilja
hlutverk sitt. Það er ekki hlutverk
stjórnvalda í vestrænu lýðræðisríki
eins og íslandi að vera með atvinn-
ulífið á einhvers konar „gjörgæslu-
deildum" kerfisins. Þetta er hin glat-
aða leið austantjaldssósíalismans.
Hlutverk stjómvalda í vestrænum
lýðræðisríkjum er að skapa almenn
skilyrði til þess að atvinnulífið fái
staðið á eigin fótum.
Framsóknarmenn ásamt fleirum
vinstrisinnuðum stjómmálaflokkum
finnst það vera hlutverk stjómvalda
(framkvæmdavaldsins) að vera með
puttana á kafi í atvinnulífinu og
bankastarfsemi.
Stjórnmálamaður sem finnst hann
geta haft „vit“ fyrir atvinnulífinu
með sífelldum afskiptum af banka-
starfsemi, gengisskráningu, vöxtum,
verðlagi, o.s.frv. er stjórnmálamað-
ur á villigötum misheppnaðs sóíal-
isma.
Hlutverk stjómvalda (fram-
kvæmdavaldsins) í efnahagsmálum á
fyrst og fremst að vera: að skapa
atvinnulífinu almenn rekstrarskil-
yrði og viðhalda jafiivægisástandi
á Qármagnsmörkuðum og í ut-
anríkisverslun.
Jafnvægisástand á fjármagns-
mörkuðum á framkvæmdavaldið
að skapa með hóflegri eftirspum
I fjármagn, þannig að heildar-
framboð sé I samræmi við heildar-
eftirspum á hveijum tíma.
Atvinnulífið á auðvitað að sitja
fyrir því það skapar verðmætin.
Það hefur verið ólýsanlega ömur-
legt að horfa upp á núverandi stjórn-
völd mynda ríkisstjóm ,jafnréttis og
félagshyggju" til þess að „bjarga
atvinnulífinu" og leggja síðan á ein-
hveija svívirðilegustu skatta í ís-
landssögunni, sem velta út í verðlag-
ið og lenda beint á almenningi og
fyrirtækjunum sem átti að bjarga.
Þannig er staða atvinnulífsins orð-
in mun verri en þegar núverandi
ríkisstjóm tók við, vegna aukinna
skattaálaga, og stefnir allt í fjölda-
gjaldþrot. Og á svo að „redda“ öllu
með erlendum lánum, sem prentaðir
era fyrir íslenskir innistæðulausir
seðlar, eða þá að innlent lánsfé er
þvingað í tapreksturinn með valdboði
og auðvitað heitir svo afleiðingin
„frjálshyggja".
Það er engu líkara en stefnt sé
markvisst að algerri þjóðnýtingu at-
vinnuveganna, sérstaklega sjávarút-
vegs. Kannski era það „björgunarað-
gerðirnar" sem Steingrímur og félag-
ar töluðu um. Ég verð þó að segja
að svo illt get ég ekki ætlað þessum
mönnum að þeir hafi hugmynd um
hvert þeir stefna.
Svo sjá menn ímyndaðar „verð-
hækkanir“ á erl. mörkuðum. Má
ekki líka tekjufæra hugsanlega lottó-
vinninga í erlendum lottófyrirtækj-
um. Jafnvel mætti hugsa sér að opna
útibú á íslandi frá öllum heimsins
lottóum og koma upp erlendum lottó-
kössum í öllum fiskvinnslufyrirtækj-
um.
Nei. Þessir blessaðir ráðherrar
misskilja hlutverk sitt. Þeir eiga að
draga úr eftirspurn í flármagpi
þar til jafiivægisástandi er náð
milli heildarframboðs og heilda-
reftirspurnar og þá verða vextir
eðlilegir. Það verður líka að lækka
skatta á fyrirtæki og lækka matar-
skatt á almenning. Þá spyrja þessir
menn: En hvar á að skera niður?
Auðvitað ráðalausir!
Það má selja ríkisfyrirtæki, al-
menningshlutafélögum, samvinnufé-
lögum og einkaaðilum. Það má gera
ríkisbankana að almenningshlutafé-
lögum og reka ríkissyóð með halla
um tíma svo einhveiju sé svarað.
Fijálsræði var komið á m.a. til
þess að stjómvöld ættu auðveld-
ara með að átta sig á hvenær
heildareftirspurn í fjármagn væri
orðin of mikii. Þegar svo vextir
urðu of háir var það skylda stjórn-
valda að draga úr eftirspum í Qár-
magn en ekki hrópa „fijálshyggja“,
Kristinn Pétursson
„Það er frumskylda
framkvæmdavaldsins
að leyfa atvinnulífínu
að sitja fyrir á Qár-
magnsmörkuðum því
atvinnulífið stendur
undir verðmætafram-
leiðslunni í landinu.
Ríkissjóður verður
síðan að temja sér hóf
í eyðslu sinni og skapa
jaftivægisástand með
hóflegri eftirspurn í
ijármagn.“
„peningafrjálshyggja" og bla, bla,
bla.
Það er ekki hraðamælinum að
kenna ef þú ekur of hratt. Það er
heldur ekki hitamælinum að kenna
ef sjúklingurinn er með 41 stigs hita
og óráð. Sjúklingurinn verður ekki
læknaður með því að setja hann í
ísvatn þar til mælirinn sýnir 37 stig!
Það er heldur ekki hægt að laga
storminn úti með því að ráðast á
barómetið og setja nálina á
„SMUKT“ með „handafli". Þetta era
allt saman blekkingar og sjálfsblekk-
ingar.
Það er framskilyrði framkvæmda-
valdsins að leyfa atvinnulífinu að
sitja fyrir á fjármagnsmörkuðum því
atvinnulífið stendur undir verð-
mætaframleiðslunni í landinu.
Ríkissjóður verður síðan að temja sér
hóf í eyðslu sinni skapa jafhvægis-
ástand með hóflegri eftirspum í
fjármagn.
Um þetta snýst málið. Það er kom-
inn tími til að framsóknarmönnum
og fleiri andstæðingum ímyndaðrar
„fijálshyggju“ verði leiðbeint út úr
villu síns vegar. Þessir menn tala í
tíma og ótíma um „gráa markað-
inn“, „kaupleigubraskið“, „peninga-
fijálshyggju“ o.s.frv.
Ég skora á þessa menn að
rökstyðja hvað þeir eiga við. Ég tek
það skýrt fram að ég er sammála
þeim um að vextir era allt of háir.
En, hvern fjandann kemur stjórn-
málamanni við ef framleiðandi fer í
kaupleigufyrirtæki og gerir samning
þar um vélakaupleigu til þess að
auka verðmætasköpunina í
landinu! Er það vandamál ef fram-
leiðandi býr til verðmæti í sveitinni,
í iðnaði, eða í sjávarútvegi! Hvers
konar allsheijarmisskilningur er
þetta eiginlega? Hvað á að gera við
þessa „fjármagnsgróðapunga“
spyija þessir menn og skellar sér á
lærj
Ég spyr: Hvað eiga landsmenn
að gera við stjómmálamenn sem
skapa svona vandræðaástand með
því að neita að viðurkenna að
verðmætaframleiðslan í landinu
skuli sitja fyrir fjármagni og eftir-
spum ríkissjóðs í fjármagn verði
síðan að miðast við að vextir verði
eðlilegir? Hvað eiga landsmenn að
gera við svoleiðis stjómmálamenn? Á
kannski að lögleiða hvað gert skuli
við stjórnmálamenn sem misskilja
hlutverk sitt?
Höfiindur er alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks fyrir Austurlands-
kjördæmi.
Um mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar 5;
Skattlagning
eftir Birgi ísleif
Gunnarsson
Hér birtist lokagrein mín um
mannréttindaákvæði stjómarskrár-
innar að þessu sinni. Verður hér
fjallað um vemd borgaranna gegn
Sérsmíðað
úr stöðluðum
ciningum.
Danska fyrirtækið Sönderborg
framleiðir fyrsta flokks
eldhúsinnréttingar.
Viðurkennd gæði.
GERUM TILBOÐ ÁN SKULDBINDINGA.
SENDUM BÆKLINGA.
S0NDERBORG
K0KKENET
iinnfrcmur parkct frá hcimsþckktum framlciðcndum.
\<Z Idhúshornið hf.
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík,
sími 84090
skattlagningu ríkisvaldsins og
hveiju nauðsynlegt sé að breyta í
þeim efnum í okkar stjórnarskrá.
í núgildandi stjórnarskrá eru
tvenns konar ákvæði sem takmarka
skattlagningarvald ríkisins. Annars
vegar ákvæði um friðhelgi.eignar-
réttarins og hins vegar ákvæði um
að enga skatta megi á leggja nema
með lögum. Verður nú fjallað nánar
um þessi atriði hvort um sig.
Eignarrétturinn
I 70. gr. stjórnarskrárinnar segir
að eignarrétturinn sé friðhelgur og
að engan megi skylda til að láta
af hendi eign sína nema almenn-
ingsþörf krefji. Þurfi til þess laga-
fyrirmæli og komi fullt verð fyrir.
Þrátt fyrir þetta ákvæði er talið að
ríkisvaldið hafi heimild til að skylda
menn til að greiða ákveðinn hluta
af eignum sínum í skatta, svokall-
aða eignaskatta. Hins vegar geta
eignaskattar orðið svo háir að þeir
nálgist eignarnám eða eignaupp-
töku og þá er að sjálfsögðu verið
að fara í kringum vernd stjórnar-
skrárinar um eignarréttinn. Ef slík
ágreiningsefni koma upp er það
ótvírætt að dómstólar eiga úrskurð-
arrétt um þau og að þeir geti ógilt
lögin, ef þau eru talin bijóta í bága
við stjórnarskrána.
Alloft hefur löggjafin gengið
mjög langt í því að skattleggja eign-
ir manna, en reynslan hefur hins
vegar sýnt að dómstólar hafa farið
mjög varlega í að taka fram fyrir
hedur löggjafans í því efni og látið
stjómmálamenn um að túlka stjórn-
arskrána að þessu leyti. Hætt er
við t.d. að þegar menn sjá eignar-
skattsálagninguna nú skv. lögum
sem Alþingi samþykkti um áramót-
in, telji margir að álagningin jaðri
við eignaupptöku. Við endurskoðun
stjórnarskrárinnar er nauðsynlegt
að taka á þessu atriði og skilgreina
mörkin á milli eignarskatts og
eignaupptöku. Reynslan sýnir að
bæði stjórnmálamenn og dómstólar
þurfa slíkt aðhald.
Almenn skattlagning
í 40. gr. stjómarskrárinnar seg-
ir: „Engan skatt má á leggja, né
breyta,_ né af taka, nema með lög-
um.“ í 77. gr. segir ennfremur:
„Skattamálum skal skipa með lög-
um.“ í þessu felst að Alþingi verður
með löggjöf að taka ákvárðanir um
skattlagningu. Ríkisstjórn getur
ekki lagt á skatta án atbeina Al-
þingis og þingið getur ekki með
einfaldri þingsályktun ákveðið
skattlagningu.
Á undanförnum ámm hafa hins
vegar komið upp ýmis dæmi sem
sýna að þessi ákvæði veita ekki
nægilega vemd. Má skipta þeim
tilvikum í tvo meginflokka.
í fyrsta lagi hefur Alþingi nokkr-
um sinnum lagt á afturvirka skatta.
Eitt grófasta dæmið um það er
þegar vinstri stjórn Ólafs Jóhannes-
sonar ákvað með bráðabirgðalögum
haustið 1978 að leggja viðbótar-
skatta á tekjur manna og eignir
árið á undan. Skattálagningin var
um garð gengin og fólk treysti því
auðvitað að þar með væra skattar
Birgir ísl. Gunnarsson
„Hætt er við t.d. að þeg-
ar menn sjá eignar-
skattsálagninguna nú
skv. lögum sem Alþingi
samþykkti um áramót-
in, telji margir að
álagningin jaðri við
eignaupptöku. “
þeirra ákveðnir. Stjómarskrár-
nefndin frá 1983 tók þetta atriði
til sérstakrar athugunar og gerði
tillögu um að í stjómarskrá kæmi
bann við afturvirkni skattalaga,
þannig að eftir mitt ár þegar álagn-
ingu væri lokið væri óheimilt að
setja lög, sem leiddu til hækkunar
skatta á tekjur liðins árs eða eignir
í lok liðins árs. Slíkt ákvæði væri
til mikilla bóta í stjómarskrána.
Framkvæmd
skattlagningarvalds
í öðm lagi hafa upp á síðkastið
nokkmm sinnum risið spumingar
um það, hvort löggjafinn hafi fram-
selt skattlagningarvald umfram það
sem stjómarskráin heimilar. Eru
nokkur dæmi um það að Alþingi
hafi falið ráðherrum eða jafnvel
lægra settum stjómvöldum að
leggja á skatta og veitt í því efni
æði rúmar heimildir til að ákveða
skattprósentu, undanþágur og ráð-
stöfun hins innheimta skattfjár.
Nokkur slík mál hafa komið fyrir
dómstóla og í sumum tilvikum hef-
ur skattlagningin verið talin bijóta
í bága við stjómarskrána, en í öðr-
um ekki. Á hinn bóginn er greini-
lega vaxandi tilhneiging hjá lög-
gjafanum til að framselja stjóm-
völdum skattlagningarvald. Því er
nauðsynlegt að setja í stjómarskrá
skýrar reglur um það hvaða skil-
yrði þurfa að vera fyrir hendi til
að slíkt sé heimilt.
Lokaorð
Ég hef í fímm greinum hér í
Morgunblaðinu fjallað um ýmis
manréttindaákvæði stjómarskrár-
innar, sem mér finnst nauðsynlegt
að taka til endurskoðunar til að
auka vernd borgaranna. í þessum
greinum hefur ekki verið tæmandi
talið hvar endurbóta sé þörf, en
athyglinni beint að þeim atriðum,
þar sem ég hef talið brýnast þörf
á úrbótum. Það má ekki dragast
öllu lengur að bæta úr ófullkomnum
ákvæðum til vemdar okkar mann-
réttindum.
Höfundur er einn afaiþingis-
mönnum SjálfstæðisBokks fyrir
Reykja víkurkjördæmi.