Morgunblaðið - 30.05.1989, Blaðsíða 12

MÓRGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDÁ#^# MAÍ 1989
Í2
Kópavogsbær hefiir neitunar-
vald á lagningu Fossvogsbrautar
eftir Sigurð Helgason
í 1. mgr. 6. gr. samkomulags
milli Reykjavíkurborgar og Kópa-
vogs frá 9. okt. 1973 segir orðrétt
um breytingu á mörkum sveitarfé-
laganna o.fl.: „Leiði endurskoðun á
umferðarkerfi höfuðborgarsvæðis-
ins skv. 5. gr. a í Ijós, að nauðsyn-
legt reynist að ráðast í gerð Foss-
vogsbrautar, þ.e. að í ljós komi, að
ekki finnist aðrar viðunandi lausnir
á umferðarkerfi höfuðborgarsvæð-
isins að dómi beggja aðila, skulu
eftirfarandi ákvæði gilda.“
Sá er þessa grein ritar var í
bæjarstjórn Kópavogs fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn árin 1962-1975.
Árin 1970—1978 var meirihluta
bæjarstjórnar myndaður af Sjálf-
stæðisflokki og Framsóknarflokki.
Samkomulag þetta var því ekki síst
gert á ábyrgð okkar Sjálfstæðis-
manna og þykir mér rétt að rifja
upp nokkur atriði varðandi tildrög
þess og síðan í framhaldi af þeim
þætti, umræður í bæjarstjórn.
Á bæjarstjómarfundi á vordög-
um 1973 var vakin athygli á því,
af hálfu minnihluta bæjarstjórnar,
að hafnar væru framkvæmdir við
flölbýlishús í Seljahverfi, en það var
í landi Fífuhvamms, sem tilheyrði
Kópavogi. Snarpar deilur urðu um
framkvæmdir, sem leiddu til þess
að kosin var á næsta bæjarstjómar-
fundi viðræðunefnd af hálfu bæjar-
stjórnar Kópavogs, sem í voru:
Axel heitinn Jónsson, Guttormur
Sigurbjörnsson, Hulda Jakobsdótt-
ir, Sigurður Grétar Guðmundsson
og Ásgeir Jóhannesson. Formaður
var kosinn Axel Jónsson og ritari
hennar var Björgvin heitinn Sæ-
mundsson, þáverandi bæjarstjóri
okkar. Hér vom fulltrúar allra
flokka og öll þaulkunnug í samning-
um og hörð á rétti okkar Kópavogs-
búa, þegar semja þurfti um hags-
munamál sveitarfélagsins. Að sjálf-
sögðu höfðum við Axel heitinn náið
samband og ég hef undir höndum
ljósrit úr fundargerðabók nefndar-
innar, en haldnir vora 3 bókaðir
fundir, þar sem fram koma mikil-
vægar upplýsingar. Uppkast að
nefndu samkomulagi kom fram í
júní 1973, en var ekki frágengið
fyrr en 9. okt. 1973 og vora því
einstök atriði rædd ítarlega og
breytingar gerðar.
Það atriði sem skipti okkur Kópa-
vogsbúa mestu, var hvemig skilja
bæri það ákvæði, að samþykki
beggja aðila þyrfti ef að mati þeirra
ekki fyndust viðunandi lausnir. En
mikil andstaða var þá þegar við
lagningu þessarar brautar, þar sem
á svæðinu er mikil gróðursæld,
m.a. Skógræktarstöð Reykjavíkur,
og einnig var ljóst að þama yrði
mjög þýðingarmikið útivistarsvæði
fyrir Kópavogsbúa í náinni framtíð.
Á hvor tveggja þessara atriða
og þýðingu þeirra er sérstaklega
minnst í nefndu samkomulagi að
hafa þyrfti í huga, áður en endan-
leg ákvörðun væri tekin.
Þann 8. ág. hélt áðumefnd samn-
inganefnd okkar bókaðan fund með
þáverandi borgarstjóra, Birgi ísleifi
Gunnarssyni og borgarverkfræð-
ingi, Þórði Þorbjarnarsyni, til þess
að fá fram skilning þeirra á ýmsum
atriðum samkomulagsuppkastsins,
en þar segir orðrétt í fundargerða-
bók nefndarinnar: „Meðal annars
kváðu þeir sína skoðun að ákvörðun
um lagningu Fossvogsbrautar eða
ekki yrði tekin sameiginlega af yfir-
_völdum beggja sveitarfélaganna,
þ.e. að í raun væri um að ræða
neitunarvald hvors aðila, ef að hans
„Það er rangt sem
Davíð Oddsson borgar-
stjóri hefiir haldið fram
að lagning Fossvogs-
brautar í Kópavogs-
landi hafi verið keypt
með nefiidu samkomu-
lagi. Byggir hann þessa
skoðun á því, að
Reykjavíkurborg hafi
orðið að kaupa landið,
sem hún fékk, þ.e. 30,6
hektara úr Fífii-
hvammslandi, en látið í
staðinn 33,7 hektara
ókeypis vestan Reykja-
nesbrautar. Þennan
skilning er ekki hægt
að túlka út frá nefiidu
samkomulagi, enda
væri þá fyrirvari um
samþykki beggja óþarf-
ur.“
dómi rannsóknir sýndu, að brautin
væri óþörf eða að hægt væri að
leysa vandann á annan hátt.“
Þessi ótvíræða túlkun samkomu-
lagsins var síðan kynnt í bæjar-
stjórn svo og að þannig væri einnig
skilningur ráðamanna í Reykjavík.
II
Það er rangt sem Davíð Oddsson
borgarstjóri hefur haldið fram að
lagning Fossvogsbrautar í Kópa-
vogslandi hafi verið keypt með
nefndu samkomulagi. Byggir hann
þessa skoðun á því, að Reykjavíkur-
borg hafi orðið að kaupa landið, sem
hún fékk, þ.e. 30,6 hektara úr Fífu-
hvammslandi, en látið í staðinn
33,7 hektara ókeypis vestan
Reykjanesbrautar. Þennan skilning
er ekki hægt að túlka út frá nefndu
samkomulagi, enda væri þá fyrir-
vari um samþykki beggja óþarfur.
Hér verður og að hafa í huga, að
Reykjavíkurborg hafði þegar hafið
samninga við eigendur Fífu-
hvammslands um kaupin án vitund-
ar Kópavogsbæjar og hafið þar
framkvæmdir, þannig að við maka-
skiptin kom engin greiðsla til Kópa-
vogsbæjar. Hið glæsilega Skóga-
og Seljahverfi var reist á þessu
nýja landi Reykvíkinga, en í staðinn
fengum við mjög dýrmætt land fyr-
ir iðnaðarhverfi, sem þó var ekki
hægt að nýta til fulls. Hér var því
um gerólíka nýtingu umræddra
landa að ræða. Það var og er alltaf
skilningur bæjarstjómar Kópavogs,
að umrætt samkomulag væri mjög
til hagsbóta fyrir okkur, enda samn-
ingsaðstaðan sterk eins og vikið
hefur verið að. Samkvæmt nefndu
samkomulagi í 5. gr. átti að skjóta
ákvörðun um lagningu Fossvogs-
brautar á frest í 2 ár á meðan aðil-
ar könnuðu eftirfarandi: 1. Endur-
skoðun umferðarkerfis bæjarins,
sem báðir aðilar stæðu að. 2. Hvern-
ig leggja mætti Fossvogsbraut
þannig að hún ylli sem minnstri
röskun. 3. Samtenging útivistar-
svæðis beggja sveitarfélaganna yrði
sérstaklega könnuð.
Báðir aðilar ætluðu að kanna
málið með opnu hugarfari og í góðri
samvinnu. Nú eru liðin tæp 16 ár
án þess að þessari athugun hafi
verið lokið og forsendur að sjálf-
sögðu gjörbreyttar. Það er viður-
Sigurður Helgason
kennt af hálfu yfirvalda í Reykjavík
að hægt er að leysa umferðarvand-
ann með því að fullgera Miklu-
braut, enda þótt að þeirra mati sé
sá kostur lakari og af hálfu Kópa-
vogsbæjar hefur verið bent á að
beina mætti umferðinni að hluta á
væntanlegan Fífuhvamms- og Arn-
arnessveg. Um þessar tillögur má
deila, en það er þó alvarlegast og
hefur komið í ljós, t.d. hefur rektor
Háskóla íslands, Sigmundur Guð-
bjamason, bent á, að hætta er á
því að umferð um væntanlega Foss-
vogsbraut geti valdið heilsutjóni,
vegna t.d. útblásturs frá bílum, sem
um brautina myndu fara. Hér er
um hættuleg eiturefni að ræða.
Efni sem valda mengun svo sem
kolmón-, nítur-, og brennisteinsoxíð
og ýmiss konar kolvetnasambönd,
svo og blý og tjöraefni. Sérstaklega
er hættan mikil vegna veðursældar
Fossvogsdalsins, en þar era stillur
tíðar og lítil hreyfing á lofti. Frá-
leitt er fyrir bæði sveitarfélögin að
leggja nefnda Fossvogsbraut ef að
áliti sérfróðra manna væri um slíka
hættu að ræða. Rök jafn virts
vísindamanns og rektors vega
þungt, sem ber að taka til sérstakr-
ar athugunar.
Nokkur orð um
landgræðslumál
í Mývatnssveit
Björk, Mývatnssveit. Frá fréttaritara
Morjfunbladsins.
HverQall og Lúdent.
MIKIÐ hefúr verið rætt og ritað
á undanfömum árum um gróður-
eyðingu og gróðurvemd i Mý-
vatnssveit.
Árið 1956 girti Landgræðsla
ríkisins landsvæði á svokölluðum
Röndum norðan þjóðvegar við
Austariselslind. Þá leituðu land-
eigendur Voga árið 1960 eftir
aðstoð Landgræðslunnar við að
girða ógróna mela norðan
HveraQalls. Tók Landgræðslan
mjög vel í þetta mál og lagði firam
efiii í girðingu á þessu svæði, en
landeigendur sáu um að girða
árið 1962.
Einnig útvegaði Landgræðslan
fræ og gaf veralegan afslátt af
verði áburðar. Síðan hafa bænd-
ur á hverju ári borið áburð á
þetta land og lagt fram mikið
Qármagn í þvi skini. Nú er landið
innan þessarar girðingar ótrú-
lega vel gróið. Síðustu ár hefúr
fé verið beitt um tíma á haustin
í griðinguna. Ekki er sjáanlegt
að landið hafi beðið neinn skaða
vegna þessarar beitar.
Um svipað leyti aðstoðaði Land-
græðslan einnig bændur í
Reykjahlíð við að girða og græða
upp landsvæði vestan Nýjahrauns.
Síðan vora tekin fleiri svæði á Aust-
uríjöllum, oft var það að fram-
kvæði bænda en með góðum og
jákvæðum stuðningi Landgræðsl-
unnar. Fyrst má nefna stórt svæði
á Austari-Brekku 1967, Heiða-
sporðarönd 1968, Miðfjöll 1974,
Lúdent 1975 og Neistabörð 1977.
Segja má að allgóður árangur
hafí náðst í þessum girðingum við
að hefta sandfok og græða land.
Að sjálfsögðu hefur þetta gróður-
starf kostað Landgræðsluna um-
talsverða fjármuni, þá hafa bændur
líka lagt sitt af mörkum.
Mikil umræða hefur átt sér stað
síðari ár um mellöndin milli Nýja-
hrauns og Jökulsár á Fjöllum. Vitað
er að frá fomu fari var hestum
beitt á þetta landsvæði, jafnvel
stundum árið um kring. Þegar flest
var um 200 hestar allt til ársins
1950 er hestagöngu var þarna
hætt. Þá er einnig vitað, að frá því
fyrir aldamót var sauðfé rekið á
þetta land snemma vors, þegar
hart var í ári og hey á þrotum.
Ennfremur var árið 1922 farið að
reka fé á þetta land eftir göngur á
haustin, og hafa það þar oft fram
í desember, og þegar flest var um
2000 fjár. Síðasta árið sem sauðfé
var rekið austur fyrir Nýjahraun
þ.e. 1986 mun það hafa verið um
500. Ýmsar ástæður voru fyrir því
að hætt var að beita á landið aust-
an við Nýjahraun á haustin. Aðal
ástæðan var sú hvað fáir bændur
vora famir að reka þangað fé sitt
síðustu árin. Þama er líka mikil
víðátta og erfitt að smala og langt
að sækja. Mörgum fannst því bros-
legt þegar landbúnaðarráðherra gaf
út reglugerð árið 1987, þar sem
bannað er að sleppa sauðfé austur
fyrir Nýjahraun eftir göngur.
Bændur vora búnir að ákveða það
sjálfir haustið 1986 að það yrði
síðasta árið sem sauðfé væri rekið
á þetta landsvæði að göngum lokn-
um. Þá telja menn líka einnig sjálf-
sagt að landeigendur ákveði það
einir hvenær sleppt er á fjall á vor-
in, og alls ekki fyrr en sauðgróður
er orðin nægur. Síðustu ár hefur
miklu færra sauðfé verið sleppt í
mellöndin austan Nýjahrauns held-
ur en áður var, er því talin hverf-
andi hætta á ofbeit nú á landinu þar.
Sauðfjáreigendur í Mývatnssveit
búa við ein bestu sauðlönd sem fyr-
ir finnast hér á landi, það er á
Austurfjöllum. Það er líka sláandi
dæmi að á svæðinu austan Nýja-
hrauns sem mest hefur verið beitt
á undanförnum áratugum er ekki
talið að orðið hafi gróðureyðing
vegna beitar. Hinsvegar fullyrða
kunnugir menn að þar hafi orðið
veruleg aukning gróðurs á stórum
svæðum.
Eins og áður segir hefur Land-
græðslan unnið mjög gott starf við
að græða upp land á Austurfjöllum
Mývatns. Vonandi fæst fjármagn á
næstu árum til að halda áfram
þessu gróðurverndarstarfi. Benda
má á hin víðáttu miklu gróðurlausu
öræfi fyrir sunnan Austurijöll allt
suður til Vatnajökuls. Þarna geisa
oft óhemju sandstormar eins og
menn minnast frá því í júnímánuði
síðastliðnum. Þá var suðvestan
stormur í marga daga, en ekki hafði
komið úrkoma svo vikum skipti, og
allt land því mjög þurrt. Enda barst
þá líka óhemju magn af sandi norð-
ur yfir öll Austurfjöll. Meðan allar
aðstæður eru slíkar er ekki von á
góðu, og veraleg hætta yfirvofandi
á uppblæstri á þessu svæði. Varla
er hægt að búast við að í náinni
framtíð verði möguleiki að græða
upp öll öræfi hér í suðri. Þessvegna
þarf að einbeita sér að minni svæð-
um. t.d. við Eilífsvötn og víðar þar
sem þörfin er mest. Heyrst hefur
að menn vilji kenna sauðkindinni
um alla gróðureyðingu á Austur-
íjöllum Mývatns. Fullyrða má að
það er hin mesta fjarstæða, því
sauðfé hefur farið ört fækkandi þar
síðustu ár.
Árið 1875 var mikið eldgos á
Austurfjöllum þ.e. í Sveinagjá. Þá
flæddi svokallað Nýjahraun yfir
stórt landsvæði, sumt vel gróið.
Hraun þetta er langt en frekar
mjótt, um 20 km á lengd, en víðast
aðeins 1—2 km á breidd. Það er
apalhraun mikið brannið og ákaf-
lega úfið og illt yfirferðar. I þessu
gosi varð ein mesta gróðureyðing
sem átt hefur sér stað á Austurfjöll-
um. Með góðri samvinnu Land-
græðslunnar og bænda,'hefur tekist
að snúa vöm í sókn á undanförnum
áram við að græða upp stór land-
svæði. Má í því sambandi benda á
allar girðingarnar á Austurfjöllum,
þar sem mjög vel hefur gengið.
Hinsvegar verður að átelja hina
neikvæðu umfjöllun fjölmiðla af
gróðureyðingu og uppblæstri á
þessu svæði. Ber þá fyrst að nefna
sjónvarpið sem sýnt hefur beinlínis
villandi myndir héðan af nágrenni
Mývatns.
Hver er t.d. tilgangurinn með því
að vera að sýna myndir af sandfoki
ofan af Námafjalli? Vitað er að þar
hefur aldrei, svo menn viti til, verið
neinn gróður. Þá er líka verið að
bera saman gróður á Hornströndum
og í nágrenni Mývatns. Er það
kannski vilji manna eða von, að öll
byggð leggist af í Mývatnssveit, og
húsin standi þar auð og yfirgefin á
næstu áram líkt og á Homströnd-
um? Trúlega verður þá hægt að
rækta við Mývatn einhveija risa-
hvönn eða álíka illgresi sem engum
verður að gagni. Áróður gegn
sauðkindinni og bændum er mjög
ámælisverður, ög þeim sem það
stunda til lítils sóma. Þá er eigi
síður vítavert, þegar reynt er að
hvetja neytendur til að hætta að
borða kindakjöt. Því verður vart
trúað að fólk vilji heldur leggja sér
til munns innflutt hormóna kjöt
heldur en af íslensku sauðkindinni.
Hér með er þess vænst að bænd-
ur um allt land standi saman og
sýni í verki að vel er hægt að græða
upp land þótt það sé líka nýtt til
beitar. Þá finnst einnig mörgum að
forsvarsmenn bændastéttarinnar
hafi ekki nægilega vel verið á verði
þegar ráðist hefur verið á bændur
að tilefnislausu.
— Kristján