Morgunblaðið - 14.12.1989, Blaðsíða 10

ió
IVÍokGUíÍBLAfeiÐ FIMIVÍTUDAGUR Í4. dMSÉMÖÉR
Er miðstýrður ríkisrekstur hag-
kvæmur í heilbrigðisþjónustu?
eftir Einar
Stefánsson
Heilbrigðisþjónusta á íslandi er
að hluta ríkisrekin, að hluta rekin
á vegum sveitarfélaga og að hluta
rekin á vegum einstaklinga og
samtaka. Hlutur ríkisrekstrar í
heilbrigðisþjónustu hefur vaxið
hröðum skrefum á síðustu árum,
en þó er enn umfangsmikil starf-
semi utan ríkisgeirans. Hér má
telja sjúkrahús sveitarfélaga, t.d.
Borgarspítalann; sjálfseignar-
stofnanir eins og Landakotsspít-
ala; stofnanir á vegum ýmissa
samtaka, svo sem Reykjalund og
Heilsuhæli Náttúrulækningafé-
lagsins í Hveragerði; og loks
einkareknar læknastofur og
læknastöðvar.
Núverandi ríkisstjórn hefur
stefnt markvisst að auknum ríkis-
rekstri í heilbrigðismálum. Þetta
hefur gerst annars vegar með
áróðri og árásum gegn einka-
rekstri, sérstaklega gegn Landa-
kotsspítala og sjálfstæðum
læknastofum, og hins vegar með
lögum og lagafrumvörpum, sem
leiða til meiri og meiri miðstýring-
ar og ríkisrekstrar. Sámkvæmt
lögum, sem samþykkt voru á
síðasta Alþingi munu öll sjúkra-
samlög landsins falla undir ríkið.
Sömuleiðis munu heilsugæslu-
stöðvar um land allt falla undir
ríkið og mörg hundruð starfs-
manna þeirra verða ríkisstarfs-
menn. Loks hefur heilbrigðisráð-
herra nýlega lagt fram lagafrum-
varp um heilbrigðismál, sem tekur
enn eitt skref í átt til fullrar mið-
stýringar og algers ríkisrekstrar
í heilbrigðisþjónustu.
Hið nýja frumvarp heilbrigðis-
ráðherra verður að skoðast í réttu
samhengi. Það er eitt skref í
langri göngu, sem stefnir að fullri
miðstýringu ríkisins. Þessi mið-
stýringarganga hefur farið fram
eitt skref í einu. Eitt skrefið var
að fella niður sjúkrasamlagsgjöld-
in og veita sjúkratryggingafé
landsmanna gegnum ríkissjóð.
Annað skref var að leggja sjúkra-
samlögin niður og koma þannig á
nær algerri miðstýringu rekstr-
arfjármagns til heilbrigðisþjón-
ustu. Þriðja skrefið er að koma
sveitarfélögunum út úr heilsu-
gæslu, bæði hvað varðar heilsu-
gæslústöðvar og með meiri ítök-
um ríkisins í sjúkrahúsum sveitar-
félaganna (og á endanum yfirtöku
þeirra). Fjórða skrefið er að leggja
af allan rekstur heilbrigðisstofn-
ana utan ríkisgeirans. Hið nýja
frumvarp gerir ráð fyrir að óheim-
ilt verði að veita rekstrarleyfi
sjúkrastofnunum utan ríkisgeir-
ans. Stefnan er ljós, og stutt í
mark. Hér verður miðstýrður
ríkisrekstur í allri heilbrigðisþjón-
ustu innan fárra ára, ef ekki er
brugðist við.
Það er kominn tími til að spyrja:
Er miðstýrður ríkisrekstur hag-
kvæmur eða æskilegur í heilbrigð-
isþjónustu? Þessari spurningu
hafa miðstýringarmenn ríkisgeir-
ans aldrei reynt að svara. Ekkert
hefur komið fram, sem bendir til
þess að miðstýrður ríkisrekstur
leiði til betri eða ódýrari heilbrigð-
isþjónustu, betri aðbúnaðar
starfsfólks eða neinna annarra
framfara í heilbrigðismálum.
Þvert á móti bendir reynsla ann-
arra þjóða til þess að miðstýrður
ríkisrekstur heilbrigðismála sé
mjög til skaða. Hér er auðvitað
fyrst að nefna reynslu Austur-
Evrópubúa af miðstýrðum ríkis-
rekstri, en þessar þjóðir hafa
sannað að miðstýrður ríkisrekstur
er óhæfur í öllum greinum at-
vinnulífs og er heilsugæsla þar
engin undantekning. Nærtækari
er svo reynsla Svía, sem komu á
miðstýrðum ríkisrekstri í sínu
heilbrigðiskerfi fyrir tveimur ára-
tugum. Þet.ta leiddi að sjálfsögðu
til mikillar minnkunar í afköstum
starfsmanna heilbrigðisþjón-
ustunnar og afleiðingin var verri
og dýrari heilbrigðisþjónusta og
er sænsk heilbrigðisþjónusta
fimmtungi dýrari en sú íslenska.
Langir biðlistar hafa nýlega neytt
Svía til að koma á einkarekstri
til hliðar við ríkisgeirann, og má
segja að þeir séu að byrja að leið-
rétta sín mistök - þeir eru á leið
upp úr feninu, en við, tuttugu
árum á eftir, erum á leiðinni ofan
í sama fenið.
Ein helstu rök miðstýringar-
manna eru þau, að ríkið borgi nær
alla heilbrigðisþjónustu og því sé
eðlilegt að það sjái einnig um
reksturinn (eða að rekstrarleg og
fjárhagsleg ábyrgð fari saman).
Ekki er deilt um að ríkinu sé
bæði rétt og skylt að reyna að fá
Einar Stefánsson
„Steftian er ljós, og
stutt í mark. Hér verð-
ur miðstýrður ríkis-
rekstur í allri heil-
brigðisþjónustu innan
fárra ára, ef ekki er
brugðist við.“
sem besta þjónustu fyrir það
skattfé, sem þjóðin leggur til
heilsugæslu. Það þýðir hins vegar
ekki að þetta markmið náist best
með því að miðstýra öllum heil-
brigðisrekstri úr ráðuneytinu.
Þvert á móti er líklegt að mest
hagkvæmni náist með því að nýta
hina almennu yfirburði einka-
rekstrar og valddreifingar yfir
miðstýringu og sósíalisma. Þessir
yfirburðir felast í meiri afköstum
sjálfstæðra rekstraraðila og
starfsmanna, sem eiga kjör sín
undir gæðum og magni þjón-
ustunnar; í beinni stjórnun og
hagræðingu eigenda smárra
rekstrareininga; og í hraðri aðlög-
un rekstrar og fjárfestinga að
tækniframförum og bre /tingum á
þörfum fólks fyrir Ijónustuna.
Auðvitað eru þetta hinir almennu
yfirburðir fijáls markaðskerfis
yfir miðstýringu og ríkisforsjá.
Ríkisvaldið nýtir sér kosti einka-
rekstrar á ýmsum sviðum, til
dæmis með útboðum verklegra
framkvæmda og í vegagerð. Á
þessum sviðum er hagsmunum
ríkissjóðs best borgið með því að
láta aðra um rekstur og fram-
kvæmdir.
Miðstýrður ríkisrekstur hefur
marga galla. Frelsi sjúklinga til
að velja sér lækni eða sjúkrahús,
er eitt það fyrsta sem tapast. I
hinu nýja frumvarpi heilbrigðis-
ráðherra eru íbúar Reykjavíkur
dregnir í dilka eftir búsetu og
munu skikkaðir til að njóta þjón-
ustu tiltekinnar heilsugæslustöðv-
ar, hvort sem þeim líkar betur eða
verr. Ekkert tillit virðist tekið til
vilja þegnanna, sem vildu ef-til
vill leita til einhvers tiltekins
læknis, eða halda áfram í gömlu
heilsugæslustöðinni eftir aðset-
ursskipti. Tilraunir stjórnvalda til
að hefta sérfræðiþjónustu utan
sjúkrahúsa eru á sama hátt skerð-
ing á valfrelsi einstaklinga um
heilsugæslu. í miðstýrðu ríkis-
bákni er hveijum sjúklingi vísað
á þá stofnun, sem er á vakt eða
tilheyrir viðkomandi hverfi, enda
eru möguleikar til valfrelsis næsta
litlir í slíkum rekstri.
Ríkisrekstur leiðir yfirleitt til
minni afkasta starfsfólks, eins og
reynsla annarra þjóða sannar.
Tveir þriðju hlutar kostnaðar við
heilbrigðisþjónustu fara í laun, og
minni afköst þýða því annaðhvort
svipaða þjónustu fyrir meira fé
eða minni þjónustu fyrir sama fé.
Heilbrigðisþjónusta á íslandi er
þegar hömluð af fjárskorti. Þetta-
kemur fram í skömmtun á þjón-
ustu í formi biðlista, og skorti á
lækningatækjum, sem leiðir til
þess að sjúklingar fá þjónustu
með úreltum tækjum. Líklegt er
að sú óhagkvæmni, sem leiðir af
aukinni miðstýringu og ríkis-
rekstri, myndi ekki leiða strax til
aukinna framlaga til heilbrigðis-
mála. Því myndi þjónustan
minnka og versna og biðlistar
hrannast upp. Eftir einn eða tvo
áratugi undir miðstýringu yrði
ljóst að miðstýrður sósíalismi er
jafnslæmur í heilsugæslu og í
öðrum greinum. Myndi þá byija
að myndast einkarekstur á ný, og
hefðum við þar með apað vitleys-
una fullkomlega eftir Svíum. Er
illt, ef við getum aldrei lært af
mistökum annarra.
Höfundur er prófessor /
augnlæknisfræði við HI og
yfirlæknir augndeildar
Landakotsspítala.
■ GEÐHJÁLP- Heiðdís Sigurð-
ardóttir sálfræðingur heldur fyrir-
lestur um meðferð við sjúklegri
megrun (anorexíu) í kvöld, fimmtu-
daginn 14. desember. Fyrirlesturinn
verður í kennslustofu á 3. hæð geð-
deildar Landspítalans og hefst
klukkan 20.30.
28444
SEILUGRANDI
Mjög falleg 60 fm 2ja herb. á jaröhæð.
Einkagarður og bílskýli. Góð áhv. lán.
Nýleg íb. V. 4,9 m.
ORRAHÓLAR
Mjög góð 65 fm íb. í lyftuhúsi. Góð lán.
V. 4,3 m.
ÞANGBAKKI
Mjög falleg 70 fm á 8. hæð í lyftuhúsi.
Stórkostl. útsýni. Góö sameign. Frábær
staðsetn. V.: Tilboð.
KARLAGATA
Mjög góð 60 fm á 1. hæð. Skuldlaus.
Laus. V. 3,9 m.
SÓLVALLAGATA
Falleg og góð 65 fm 3ja herb. íb. á 2.
hæð í nýlegu húsi. Suðursv. Laus. Ekk-
ert áhv. V. 5,1 m.
VESTURGATA
Mjög falleg risíb. 95 fm 4ra herb.
Sérþvh. Suðursv. 2 millj. áhv. veðdeild.
Ákv. sala. V. 5,4 m.
JÖRFABAKKI
Falleg 110 fm á 3. hæð ásamt auka-
herb. í kj. Sérþvh. Góð sameign. Lítið
áhv.
ÆSUFELL
Góð 110 fm 4ra herb. á 3. hæð. Laus
Hagst. lán áhv.
DUNHAGI
Björt og góð 110 fm á 3. hæð. Suð-
ursv. V. 6,5 m.
EIÐISTORG
Nýleg 110 fm íbúð á tveim hæðum.
Mikið útsýni. Blómaskáli. Góð áhv. lán.
Ákv. sala. V.: Tilboð.
UÓSHEIMAR
- „PENTHOUSE"
Góð íb. á efstu hæð í lyftuhúsi. Mikið
útsýni. Laus.
KAPLASKJÓLSVEGUR
Mjög björt og falleg 125 fm á 5. hæð
í lyftuhúsi. Sérlega góð sameign.
Tvennar svalir. Getur losnað fljótl.
HÁALEITISBRAUT
Sérstaklega falleg 125 fm endaíb.
ásamt bílsk. 4 svefnherb. Tvennar sval-
ir. Skuldlaus.
KÁRSNESBRAUT
Mjög laglegt 140 fm einbýli, hæð og
ris, ásamt 48 fm bílskúr. Góð staðsetn-
ing. V. 9,1 m.
HÚSEIGNIR
VELTUSUNDI 1
SIMI 28444
&SKIP_
Daníel Ámason, lögg. fast., íP
Helgi Steingrímsson, sölustjóri. 11
V-I^ATORAR steinsteypu.
Léttir
£),. meðfærilegir
viðhaldslitlir.
Avallt tyrirtiggiandl.
i Þ. ÞDRGBIMSSON & CO Áim^. m :mr..o
FTinmuat ttialmaii imi mmi - nin
- siíinun • UHiran • uunli - nw iimimh
íslensk teikni-
myndasaga
MÁL OG menning hefúr sent frá
sér teiknimyndasöguna 1937
sem myndlistarmaðurinn Þorri
Hringsson og skáldið Sjón hafa
sett saman.
í kynningu útgefanda segir:
„Sagan fjallar um dularfullt hvarf
ungra drengja sumarið 1937 sem
vekur ugg í mörgu íslensku bijósti.
Þýskir fuglaveiðimenn sem eru á
ferð um landið þykja líka allein-
kennilegir. Hinn franskmenntaði
rannsóknarlögreglumaður Hreinn
Bhrgfjörð kemur til landsins til
að vinna að lausn málsins. Tinna,
stúlkan knáa, verður honum stoð
og stytta í æsilegri atburðarás.
Auk þeirra kemur fjöldi persóna
við sögu, og munu glöggir lesend-
ur kannast við margar jafnt úr
íslensku þjóðlífi sem erlendum
teiknimyndum.
1937 er 48 blaðsíður, prentuð
í Prentsmiðjunni Odda hf.
Guðjón Ingi Eiríksson og Jón Sigurjónsson.
Skopsögur úr skólanum
SKÓLASKOP, gamansögur af
kennurum og nemenduin, nefnist
bók eílir Guðjón Inga Eiríksson
og Jón Sigurjónsson, sem Al-
menna bókafélagið hefur gefið
út.
í bókinni eru 150 gamansögur. Á
bókarkápu segir, að höfundar séu
báðir kennarar og hafi safnað ýms-
um spaugiulegum sögum úr
skólalífinu. „Hér eru kaflar úr rit-
gerðum nemenda, föst og laus skot
sem kennarar hafa orðið fyrir í
tímum og gullvægar samræður læ-
rifeðra og námsmanna. I bókinni
eru bæði nýjar sögur og aðrar sem
heita má að séu orðnar sígildar.
Skólaskop ætti því að kitla hlátur-
taugar og vekja skemmtilegar end-
urminningar með öllum þeim er
verið hafa í skóla, kennurum sem
nemendum.“
Þ.ÞOBBBlMSSON&CP
ABETEadirt
HARÐPLAST Á BORÐ
ÁRMÚLA29, SÍMI 38640
í hjarta borgarinnar
við Bergstaðastræti
Stórglæsileg 140 fm íbúð á 2. hæð ásamt stæði í
bílgeymslu. Afh. tilb. undir tréverk, sameign og hús að
utan fullfrágengið. Verð 8,5 millj.
28444
HÚSEIGNIR
HISNIP
VELTUSUNDI 1
SIMI 28444
Daníel Amason, lögg. fast., æm
Helgi Steingrímsson, sölustjóri. ||
{% ‘S‘621600
e HÚSAKAUP
Borgartúni 29
Boðagrandi - 3ja herb.
Höfum fengið í sölu 3ja herb. íbúð á 10. hæð í eftir-
sóttri blokk (lyftuhúsnæði). Einstakt útsýni. Gufubað í
sameign. Stæði í bílgeymslu gæti hugsanlega fylgt.
Allar nánari upplýsingar á skrifstofu.
Ragnar Tómasson hdl.,
Brynjar Harðarson, viðskiptafræðingur,
Guðrún Árnadóttir, viðskiptafræðingur.