Morgunblaðið - 14.12.1989, Blaðsíða 56

56
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1989
ÁRNI í HÓLMINUM
- ENGUM LÍKUR!
Kafli úr bók um Árna Helgason,
fyrrum sýslufulltrúa, póstmeistara oggamanvísnahöfund
Komin er á mark-
að viðtalsbók við
Arna Helgason í
Stykkishólmi sem
Æskan gefur út.
Eðvarð Ingólfsson
skráði. í bókinni sti-
klar Arni á stóru í
lífshlaupi sínu.
Hann bregður upp
mynd af umhverfi
sínu og samferða-
mönnum — en hann
hefúr kynnst þeim
fjölda fólks að ein-
stakt er — og lýsir
dvöl sinni á Eski-
firði og í Stykkis-
hólmi.
Hér er gripið nið-
ur í þijá sjálfstæða
kaila í bókinni með
leyfi höfúndar og
útgefenda:
Árni við störf á pósthúsinu.
*
Arið 1931 var merkisár í sögu samgangna
á Austurlandi. Þá var brúin á Jökulsá
vígð. Það var taíið kraftaverk að skyldi vera
hægt að beisla þetta ægilega fljót enda talið
að sá sem kæmist í kast við það ætti bana
vísan. Engum manni hafði tekist að bjarga
úr helgreipum fljótsins. Vegavinnumenn
höfðu unnið að því um langan tíma að gera
veg að fljótinu austan megin. Það var erfitt
starf því þeír höfðu ekki slík verkfæri sem
nú eru notuð við vegaframkvæmdir og gera
þessa vinnu auðvelda á móts við það sem
áður var. Þeir urðu að notast við hesta og
kerrur og haki og skófla voru aðalvopn þeirra
í baráttunni við mold og grjót.
Vegavinnumennimir sváfu í tjöldum. Eitt
þeirra var nefnt matartjald því þar var matur-
inn eldaður. Reynt var að kaupa hann jafnóð-
um því að engin tök voru á að geyma hann
kaldan nema þá í köldu vatni. Unglings-
drengur, sem hafði eftirlil með hestum vega-
vinnumanna og hírti um þá, keypti mjólkina
á næstu bæjum.
Brúin var sett þar sem áin var mjóst. Hún
stendur enn. Það var líka vandað til efnis og
vinnu. Eins og áður sagði voru hestar og
kerrur notuð til að aka ofaníburð í vegina
en snyddur skomar í vegkanta og stundum
notaðir steinar. Frumstæð voru þau vinnu-
brögð öll. Kaupið var lágt en helsti kosturinn
sá að hægt var að treysta á að það yrði
greitt. Georg bróðir fékk þarna vinnu síðasta
sumarið sem brúin var í smíðum. Á þær tekj-
ur var líka treyst heima. Það var honum að
þakka hvað vel gekk að halda heimilinu sam-
an enda fómaði hann sér fyrír það.
Undir haustið átti að vígja brúna. Það var
auglýst með pompi og pragt. Sunndagur var
auðvitað valinn og reynt að útvega farkost
svo sem frekast var unnt. Kaupfélagið á
Reyðarfírði léði farartækin. Það voru vöru-
bílar með yfirbyggðum trésætum og smá-
gluggum svo að hægt væri að sjá landsiagið.
Eg náði í sæti í einum bílnum. Ætli hann
hafí ekkí tekið 20-30 manns. Farþegar voru
á öllum aldri.
Ferðín gekk vel fyrsta hluta leiðarinnar.
Mikíð var sungið tíl að stytta stundir. Því
míður var bíllinn, sem við fórum með, seinast-
ur í röðinni upp Fagradal. Þegar komið var
upp á miðjan dalinn byijaði farartækið að
híksta. Sá híkstí fór vaxandi uns að því kom
að bífreiðín stöðvaðist. Blessaður bilstjórinn
fór að athuga málið.og velti öliu mögulegu
og ómöguiegu fyrir sér og reyndi allt, sem
hægt var, til að komast að raun um hvað að
værí! Það hefði verið fróðlegt að hafa allt það
á prentí sem fór á milli hans og farþeganna.
Vangaveltumar voru kostulegar.
Þama var hangið allan daginn yfir biluðum
bC og eígínlega merkílegt að okkar skyldi
ekkí saknað. Engin talstöð var í bílnum. Við
áttum ekkí annarra kosta völ en að bíða þess
að farartækíð kæmist í lag. Það gerðist ekki.
Loks ákváðum víð að ýta ferlíkinu í átt til
Reyðarfjarðar og freista þess að koma því
þannig í gang. Við getum orðað það sem svo
að við höfum getað fengið það til að „hiksta"
sig til baka.
Það var langt liðið á nótt þegar við náðum
loksins á Reyðarfjörð og vorum þá orðin ansi
þreytt. Við misstum að sjálfsögðu af
vígslunni. Það þótti okkur slæmt því að þar
var margt stórmenni, ræður fluttar og söngv-
ar.
Við þurftum að sjálfsögðu ekkert fargjald
að greiða og nokkrum dögum seinna fengum
við sem lentum í þessu tilkynningu um að
við gætum fengið bílinn, sem þá var kominn
í lag, endurgjaldslaust í heilan dag í sárabót.
Því miður gátu ekki nema fáir notfært sér það.
Þetta er eitt eftirminnilegasta ferðalag sem
ég hef farið í um ævina.
A áfangastað
Ég gleymi aldrei hvernig Stykkishólmur
kom mér fyrir sjónir í fyrsta sinn. Það greip
mig viss tilfinning sem ekki verður lýst með
orðum. Það var dumbungur og mikið vetr-
arríki yfir öllu. Eitt það fyrsta, sem ég tók
eftir þegar við komum inn í höfnina, var hve
mikill munur var á flóði og fjöru á Snæfells-
nesi. Mér brá við þegar við lögðumst að
bryggju og ég sá að masturstopparnir rétt
náðu upp fyrir bryggjubrún. Þetta þekkti
ég ekki að austan.
Það þótti alltaf viðburður þegar einhver
nýr kom í Hólminn, einkum ef hann ætlaði
að taka að sér ábyrgðarstarf. Mér var sagt
síðar að Hólmarar hefðu velt mikið vöngum
yfir væntanlegum starfsmanni á sýsluskrif-
stofunni. 0g nú var hann sem sé kominn!
Kristján Þorleifsson frá Grund í Eyrar-
sveit, sýslunefndarmaður og endurskoðandi
sýslureikninga, var þarna kominn til að taka
á móti mér. Hann var stór og þrekinn en
ég fremur lágvaxinn. Ég heyrði að hann
tautaði fyrir munni sér um leið og hann
rétti mér hönd sína:
„Jæja, er þetta þá gripurinn?"
Líklega hefur honum ekki litist beint stór-
mannlega á mig.
Við lögðum svo af stað fótgangandi upp
á hótel þar sem Kristján Steingrímsson
sýslumaður beið okkar með kaffisopa. Ég
tók eftir því á leiðinni að fólk var að gjóa
augunum á þessa „sendingu að austan“ svo
að lítið bar á.
Það var mikið slabb á götunum og kannski
þess vegna fannst mér aðkoman fremur
kaldranaleg. Ég gleymi því aldrei hvernig
slettist á buxumar mínar og endaði með því
að ég varð votur í fætuma.
Svo bar fundum okkar sýslumanns sam-
an. Hann kom mér vel fyrir sjónir. En það
var síður en svo til að lyfta anda mínum
eftir erfitt ferðalag aö frétta þarna á hótel-
inu að hann hafði gleymt að senda mann
til að sækja föggur mínar um borð í Súðina
(en hún hafði komið í Hólminn viku áður
og stansað stutt). Guð mátti vita hvar þær
voru niðurkomnar. Ég
hafði engin önnur föt en
þau sem ég stóð í og var
sannast sagna illa til
reika eftir sjóferðina og
slabbið á götunum. Mér
leist hreint ekki á blik-
una!
En hvað um það. Þeg-
ar við höfðum drukkið
kaffi kvaddi Kristján á
Grand okkur og við
sýslumaður héldum
tveir upp á sýsluskrif-
stofu þar sem hann af-
henti mér lyklana að
húsakynnunum og bauð
mig formlega velkominn
til starfa. Hann sagði
síðan:
„Þú skalt hafa þeSsa
lykla. Láttu mig aldrei
fá þá því að ég ætla aldr-
ei að eiga neitt við fjár-
málin. Þú tekur.þau al-
veg að þér. Ég get fylgst
með þeim en ég vií alls
ekki hafa umráð yfir
kassanum því að það er
nú þannig að þegar maður tekur lán hjá
sjálfum sér veit maður aldrei hvar það end-
ar.“
Ég hef alltaf verið stoltur af þessum
ummælum sýslumannsins og fannst hann
strax trúa mér fyrir miklu.
Síðan tók ég til starfa þann sama dag
enda var ekki eftir neinu að bíða.
Ég sá strax að safnast höfðu fyrir hjá
embættinu mörg plögg sem sýslumaður hafði
ekki komist til að sinna. Það lágu fyrir
margar beiðnir um veðbókarvottorð og þing-
lýsingar á skjölum. .Svara þurfti fjölda bréfa,
símskeytum og öðru. Ég byrjaði á því að
taka það saman sem þurfti að hafa forgang
og vann við það langt fram á kvöld.
Sýslumaður hafði leigt handa mér her-
bergi á hótelinu og þar átti ég líka að hafa
fæði fyrst í stað. Þegar ég kom á hótelið
þetta fyrsta kvöld leið mér satt að setja illa
yfir útganginum á mér. Ég hreinlega
skammaðist mín. Það voru vandræði að ég
■ átti ekkert til skiptanna. Mér datt helst í
hug að ég yrði að fara í myrkri á milli sýslu-
skrifstofunnar og hótelsins á meðan ég biði
eftir sendingu að sunnan.
En þá var það eins og oft áður að ein-
hver ósýnileg hönd greip inn í. Maður þacna
á hóteiinu gaf sig á tal við mig þetta kvöld.
Hann spurði mig spjörunum úr um mína
hagi og eftir að við höfðum spjallað saman
dágóða stund gat ég ekki á mér setið að
segja honum frá fatavandræðum mínum.
. „Það getur vel verið að ég geti bjargað
þér, vinur minn,“ sagði hann þá. Hann
kvaðst eiga systur í Hólminum; hann gæti
beðið hana um að þvo fötin fyrir mig og svo
myndi hann koma með þau hrein til mín í
bítjð morguninn eftir.
Þungu fargi var af mér létt! Þetta var
eins og himnasending.
Allt gekk þetta eftir og sýslufulltrúanum
leið miklu betur en fyrr þegar hann kom til
starfa í hreinum fötum daginn eftir. Þá fór
líka að birta yfir staðnum.
Það var svo ekki fyrr en tveim mánuðum
seinna sem ég fékk fatapokann minn og
dívaninn aftur. Það hafði farið á Hólmavík
í staðinn fyrir Hólm. Georg bróðir sendi mér
hins vegar önnur föt með næsta skipi. Þau
gat ég notast við þangað til.
Þessi litla saga lýsir því vel hvað menn
máttu við litlu á þeim tíma sem samgöngur
voru stijálar og erfiðar. Þá var ekki heldur
hægt að hlaupa í næstu búð til að kaupa
nýja flík því að þær vora ekki á hveiju strái.
A skemmtunum
Ég var ekki búinn að vera nema tæpa.
viku í Hólminum þegar tveir menn komu til
mín og báðu mig um að skemmta á sam-
komu hjá iðnaðarmönnum. Þeir höfðu ekki
von um neitt annað skemmtiefni og því var
erfitt að neita þeim um þetta. Ég ákvað að
vera með um það bil stundarfjórðungs dag-
skrá. Þetta tókst svo vel að allan veturinn
og fram á vor var ég í þessu. Ég varð líka
að fara í Ólafsvík, Borgarnes, Akranes og
á Staðarfell í Dölum — svo að einhveijir
staðir séu nefndir.
Ég eignaðist fljótt vini úti um alla sýsl-
una. Þeir hringdu til mín á skrifstofuna og
bentu mér á yrkisefm ef eitthvað var um
að vera í sveitunum. Ég skrifaði þetta allt
hjá mér því ég vissi að fólkið vildi helst
heyra gamanvísur um sveitunga sína. Það
féll alltaf best í kramið. Þessir „fréttaritar-
ar“ mínir veittu mér alveg ómetanlega að-
stoð.
Ég sé enn í anda viðbrögð fólksins þegar
mér tókst hvað best upp og stakk á viðkvæm-
um kýlum. Það var engu líkara en þökin
ætluðu að rifna af húsunum. Ég varð oft
að gera langt hlé á milli vísna þar til ég
fékk aftur gott hljóð í salnum.
Þegar ég kom í Hólminn voru ekki marg-
ir bílar á Snæfellsnesi. Það segir sína sögu
að fyrsta númerið sem ég skráði á sýsluskrif-
stofunni, var P-19. Vegir vora fáir og mjög
slæmir svo ekki sé meira sagt. Það var ekki
hægt að aka hringinn í kringum Nesið þó
að yinhverjir hefðu haft áhuga á því.
í Ólafsvík hafði maður að nafni Guðjón
keypt sér fína drossíu, eina af þeim fyrstu
sem sáust á götunum þar. Á sjálfstæðis-
mannaskemmtun í Ólafsvík árið 1948 datt
mér i hug að syngja um hann og drossíuna.
Bragurinn var svona:
Enn er það að stelpur bæði og strákar
dragast saman.
Stundum verður lífið þá í bæði moll og es.
En það er víst að bráðum verður geysilega
gaman
þegar Guðjón fer á drossíunni í kringum
Snæfellsnes.
Salurinn ætlaði að ærast af hlátri. Af
hveiju? Af því að það datt ekki nokkram
manni í hug að hann Guðjón ætti eftir að
komst á bílnum sínum kringum Nesið. Það
var svo fjarlægt fólki að bílar ættu eftir að
verða almennt samgöngutæki og vegir svo
góðir sem raun hefur orðið. Og vissulega
sá fólkið Guðjón í anda á nýja, fína bílnum
sínum reyna að bijótast yfir hraun og fjöll.
Þetta litla minningarbrot segir ákveðna sögu
um ástandið.
Ég var ákaflega vakandi fyrir öllu því sem
gerðist í kringum mig. Ef mér fannst mega
færa eitthvað til betri vegar reyndi ég að
vekja athygli á því í gamanvísunum mínum.
Ég þoldi til dæmis illa að sjá rusl á víðavangi
í Hólminum. Sem dæmi má nefna að oft
duttu þorskhausar af vörabílspöllum vítt og
breitt um bæinn og enginn hirti um að tína
þá upp. Þetta fór í taugamar á mér.
Kringum Gamla apótekið var stórt og
mikið stakket og algengt að auglýsingar frá
bæjarbúum væra hengdar á það. Eitt sinn
tók ég eftir því að húsráðandinn, Þorvarður
að nafni, var farinn að hengja ýsuspyrður á
stakketið svo að taumarnir láku niður. Und-
an þessu var kvartað og ég reyndi oft að
fá hann til að fjarlægja stakketið og hreinsa
það sem fyrir irinan var — en talaði þar
fyrir daufum eyrum.
Haldin var 1. maí skemmtun og ég beðinn
um að troða upp. Þó að ég segi sjálfur frá
þá var alltaf húsfyllir í Samkomuhúsinu
þegar spurðist að ég myndi syngja gamanví-
sur því að fólk hafði svo gaman af að heyra
þær. Ég vissi að Þorvarður yrði á þessari
skemmtun og hugsaði því með mér að nú
væri gott tækifæri til að fjalla um bæði fisk-
ana og stakketið. Hluti kveðskaparins var
eitthvað á þessa leið:
En kvenfélagið ræskir sig og vill reyna að
gera margt,
rútta til og punta upp alla garða.
í kringum Gamla apótekið er nú agalega
smart
og alltaf fríkkar stakketið hjá Varða.
Ég vildi að ég gæti sýnt ykkur hvernig
umhorfs var í Samkomuhúsinu þegar ég
lauk við að syngja þessa vísu. Það titraði
allt og skalf. En mest hafði ég gaman af
því að sjá framan í Varða. Hann vissi ekki
hvort hann átti að hlægja eða verða reiður,
var gersamlega frosinn ef hægt er að orða
það svo.
En þessi eina hending varð til þess að
hann fjarlægði spyrðuböndin strax og hann
kom heim og stakketið fór litlu síðar.
Ég hef alla tíð gætt þess að særa fólk
ekki með vísunum mínum. Ef ég hef verið
í einhveijum vafa hef ég borið þær undir
ágæta vini mína og leitað álits þeirra áður
en ég hef flutt þær. Ef þeim hefur fundist
broddarnir of hvassir hef ég eyðilagt þær
en ef þeir hafa talið þær hæfilegar hef ég
oftast látið þær vaða.