Morgunblaðið - 26.04.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRIL 1990

Eystrasaltsrík-
in eru ekki dúsur
eftir Emil
Als
Gunnar Eyþórsson skrifar að
jafnaði góðar greinar í Dagblaðið/
Vísi sem bera vitni þekkingu og
jafnvægi. Út af þessu bregður
föstudaginn 20. apríl er Gunnar
ætlar í senn að stjórna rússneskri
innanríkispólitík og bjarga heimin-
um með hæpinni afstöðu gagnvart
óskum Eystrasaltsríkjanna um við-
urkenningu á rétti þeirra til sjálf-
stæðis. Tillitssemin við og lofsöng-
urinn um hr. Gorbachev er að verða
dálítið þreytandi. Einungis vitneskj-
an um að augu heimsins hvíla á
atburðum austur þar kemur í veg
fyrir að Moskvustjórnin gangi fram
með enn meiri hrottaskap og svín-
beygi enn skjótar þjóðir Eystrasalts
með hervaldi, fangelsunum og
hverri þeirri þvingun og ánauð sem
hún er kunn að og hefur beitt þess-
ar þjóðir frá því 1940. Forseti Sov-
étríkjanna fer sér hægt en túlkar
þögn Vesturlanda sem frípassa fyr-
ir sig að þjarma enn gróflegar að
téðum þjóðum.
En það má ekki styggja Sovétfor-
setann, hann er með svo stór og
hrein plön, að fáein níðingsverk
mega fá að fljóta með. Að vísu er
hr. Gorbachev nokkur vorkunn,
hann hefur reiknað skakkt í þrem
þýðingarmiklum atriðum. Hann of-
mat styrk kommúnistaflokkanna,
hann vanmat óánægju manna í
nokkrum ríkjum Sovétsambandsins
og hann vanmat gróflega heift og
fyrirlitningu almennings í Austur-
Evrópu á þeim alræðisstjórnum sem
þær hafa mátt þola í rúman manns-
aldur og voru þó ekki góðu vanar.
A nú a(J bjarga andlitinu og skinn-
inu með því að níðast á þrem
smáum og varnarlausum nágrönn-
um? Er þetta eðli stóra draumsins?
Nú vill Gunnar Eyþórsson ásamt
einhverjum gufuráðherrum í ríkis-
stjórn Islands horfa á eftir þrem
góðum þjóðum inn á altari rússne-
skra mikilmennskudrauma.
Séu mál þannig vaxin, að þíða í
ævi Sovétleiðtoga eigi allt undir
einum manni er lítil von um bjart-
ari tíð í þeim heimshluta. En auðvit-
að er þetta ekki svona í pottinn
búið. Sovétstjórn er komin í þrot
bæði siðferðilega og efnahagslega
og á ekki annarra kosta völ en að
sýna betri hegðun bæði heimafyrir
og útávið. Á því þingi vilja menn
öðlast virðingu og vera hlutgengir
meðal þjóða sem þeir telja lengra
á veg komnar.
Um þessar mundir eru Rússar
óþreytandi að vitna í alþjóðalög og
mun koma mörgum spánskt fyrir
sjónir. Það er almælt að engir hafi
í viðlíka mæli og þeir brotið alþjóða-
samþykktir og hundsað alþjóðlegar
velsæmisvenjur og er þar þó marg-
ur sekur. En gott og vel, þeir vilja
taka upp nýja siði. Hvernig væri
þá að viðhafa annað framferði
gagnvart Eystrasaltsmönnum? Ríki
þeirra eru samkvæmt upplýstu
mati um allan heim í ótvíræðum
rétti að ráða sínum málum. Nú er
því tækifæri, gullið tækifæri, fyrir
hið nýja Sovét að virða leikreglur
sem heimfæra má til alþjóðalaga.
Þeir Rússar sem í Eystrasalts-
ríkjunum dvelja geta vafalaust sam-
ið við gestgjafa sína um framleng-
ingu og fasta búsetu vilji þeir lúta
þeirra lögum ella hverfa þeir innfyr-
ir landamæri Rússlands.
Frá Kreml berast nú síendur-
teknar fullyrðingar um að stjórnar-
skrá Sovétríkjanna sé grundvöllur
Eystrasaltsríkjanna. I þessum
punkti er leikurinn í raun og veru
tapaður fyrir Moskvustjórnina því
engin alþjóðastofnun og enginn
dómstóll í réttarríkjum heimsins
getur fallist á þessa kenningu. Allt
sem af því leiðir styrkir kröfur
Eystrasaltsmanna um að hljóta við-
urkenningu og það svo undir taki.
Upplausn og órói innan Sovét-
sambandsins á sér margar og djúp-
ar rætur. Úr þeim málum verður
að greiða og finna nýjar festingar
á öðrum leiðum en þeim er liggi
yfir lík Eystrasaltsríkjanna. Heimil-
isvandræði hr. Gorbachevs verða
ekki tekin gild sem afsökun fyrir
Moskvustjórn að halda áfram þeim
misþyrmingum sem stjórnir Rúss-
lands hafa haft í frammi í Eystra-
saltslöndum í hálfa öld.
Afstaða íslendinga getur ekki
orðið nema á einn veg. Hver og
einn fulltrúi okkar á Alþingi sam-
Emil Als
„Afstaða íslendinga
getur ekki orðið nema
á einn veg. Hver og
einn fiilltrúi okkar á
Alþingi samþykkir taf-
arlaust ályktun um
sjálfstæðisrétt Litháa
og hinna þjóðanna
tveggja við strönd
Eystrasalts og býður
þeim diplómatíska
kurteisi.“
þykkir tafarlaust ályktun um sjálf-
stæðisrétt Litháa og hinna þjóðanna
tveggja við strönd Eystrasalts og
býður þeim diplómatíska kurteisi.
Þetta mun auka sóma íslands og
verða til styrktar þeim er vilja búa
við þann þjóðarrétt sem gerir smá-
þjóðum heimsins kleift að bjóða
stærri þjóðum birginn ef þær sjá
rétt sinn fyrir borð borinn. Og
þetta eiga þær að geta í trausti
þess að þær séu bænheyrðar í nauð-
um sínum en ekki gerðar að leik-
soppi barnalegra stjórnmálamanna
sem eru reiðubúnir að tefla með líf
þeirra og hamingju. En er ekki
verið að biðja um hættulegan leik
af hálfu íslands? Nei, útspil íslands {
í þessu stóra máli er í anda sam-
hjálpar og slysavarna og þannig
verður það skilið um öll byggð ból. |
Við viljum að Sovétríkin séu
sterk og sjálfstraust þeirra vaxi.
Til þess liggja ýmsar ástæður. Okk- |
ur þykir vænt um margt í rúss-
neskri og annarri slavneskri menn-
ingu. íslendingar eru margir vel
lesnir í rússneskum bókmenntum
og kunna vel að meta stórfenglega
tónlistarhefð Sovétmanna. Við vit-
um að þjóðir ríkjasambands þeirra
hafa þjáðst og fært gífurlegar fórn-
ir. En það er kominn tími til að
kardinálar Kremlar láti af alræð-
istiiburðum sínum. Sagt er að þeir
vilji bæta framferði sitt og trúum
við því betur þegar þeir taka upp
aðra og virðulegri hætti í samskipt-
um sínum við Eystrasaltsríkin. Þau
þijú ríki sem þar eru nefnd til sög-
unnar eru utan landamæra Rúss-
lands og Sovétríkjanna. Þjóðir
þeirra vilja vera sjálfstæðar og hafa
ekki hvikað frá þeirri stefnu síðan
1918. Þær tjá sig á eigin tungum
og eiga menningu sem er af ann-
arri sálfræði en menning Rússa. (
Þær hafa ekki burði til að ógna
nágrönnum sínum en mynda friðar-
belti á löngum kafla meðfram land-
amærum Rússlands og Pójlands.
Hvað er sjálfsagðara en að Islend-
ingar árétti formlega þá skoðun
flestra þeirra að þjóðirnar við Eystr-
asalt eigi tafarlaust að fá full ráð
landa sinna og fullt veð í eigin
málum?
Iiöfundur er læknirí Reykjavík.
AÐ HUGSA EKKI í
ÁRUM, EN ÖLDUM
eftir Jóhann
Siguijónsson
Vart hefur það farið framhjá
þeim er með fréttum fylgjast að á
þessu ári og vonandi þeim næstu
verður gert mikið átak í skógrækt
á íslandi. Ber þar hæst um þessar
mundir sérstakt átak til uppgræðslu
landgræðsluskóga.
Öllum fornum heimildum ber
saman um það að „landið hafi verið
viði vaxið milli Ijalls og fjöru“, eins
og Ari fróði segir. Jafnframt mun
land ofan skógarmarka hafa verið
mun meira gróið en nú er. Ekki er
ætlunin að rekja hér orsakir gróður-
eyðingar og eyðingar skóga, heldur
aðeins að segja stutt frá hefð sem
skapast hefur við Menntaskólann á
Akureyri. Hefð sem er örlítill þáttur
í að snúa vörn í sókn og ef til vill
gæti verið öðrum hvatning til að
„gera slíkt hið sama“.
Á 100 ára afmæli Menntaskólans
á Akureyri 1980 var tekin upp sú
nýbreytni sem liður í brautskrán-
ingarhátíð nýstúdenta, að gróður-
setja tijáplöntur sem Skógræktar-
félag Eyfirðinga leggur til. Fyrsta
árið voru gi'óðursettar 4.000 plönt-
ur í Kjarnaskógi, en frá 1981 hafa
verið gróðursettar árlega
LANDGRÆÐSLUSKÓGAR
ATAK 1990
2.500-6.000 plöntur í reit Skóg-
ræktarfélags Eyfirðinga við Lauga-
land á Þelamörk. Á þessum 10 árum
hafa stúdentsefnin gróðursett sam-
tals 32.500 plöntur. Tómas Ingi
Olrich, menntaskólakennari og
formaður Skógræktarfélags Eyfirð-
inga, hefur, ásamt starfsmönnum
skógræktarfélagsins, haft veg og
vanda að allri skipulagningu þess-
ara gróðursetningarferða.
Áhugi nýstúdenta var ekki alltaf
mikill fyrstu árin þó flestir tækju
þátt í ferðinni af skyldurækni. Þær
raddir heyrðust að þetta kæmi nú
lítið við hátíðahöldum við braut-
skráningu. í dag er skógræktarferð
„Við sem eldri erum
vitum að vaxtarhraðinn
skiptir ekki svo miklu
máli, það sem skiptir
máli er að eitthvað sé
til að vaxa og það sem
á að vaxa og dafiia
verður að hafa þann
jarðveg sem það getur
þrifist í.“
stúdentsefnanna ómissandi þáttur
í síðasta vinnuframlagi þeirra við
skólann sem ■ fóstrað hefur þau í
ijögur ár og þar sem Menntaskólan-
um á Akureyri er slitið þann 17.
júní, tengist þetta einnig því and-
rúmslofti sem skapast þegar þjóð-
hátíðardagurinn nálgast.
Það er eðlilegt að vart verði við
óþolinmæði unga fólksins þegar
skógrækt er annars vegar. Trén
sem plantað er eru svo lítil og þau
vaxa svo hægt. Stúdentsefnunum
finnst svo ofurlangt þangað til þeir
verða þrítugir, svo ofurlangt þar til
trén verða að skógi.
En skyldi 10 ára stúdentum
finnast þeir vera gamiir, skyldi þeim
finnast svo langt síðan þau fóru
saman í fyrstu skógræktarferðina?
Nú þegar þeir koma til að „júbíl-
era“, til þess að halda upp á 10 ára
stúdentsafmæli sitt, jafn ungir og
þeir voru fyrir tíu árum, bíða þeirra
mannhæðarhá tré og þegar þeir
koma aftur sem 25 ára stúdentar
mun bíða þeirra myndarlegur skóg-
ur.
Við sem eldri erum vitum að
vaxtarhraðinn skiptir ekki svo
miklu máli, það sem skiptir máli
er að eitthvað sé til að vaxa og það
sem á að vaxa og dafna verður að
hafa þann jarðveg sem það getur
þrifist í.
Vissulega er þjóðarátak eins og
það sem nú er í gangi nauðsynlegt
til þess að vekja athygli almennings
í landinu á málefninu. Það sem þó
ef til vill er mikilsverðast við þetta
átak er að tilgangur þess er m.a.
að vekja áhuga barna og ungs fólks
á því að yrkja sitt umhverfi og að
kenna þeim að ef við vinnum með
tímanum, þá vinnur tíminn með
okkur og að það skilar okkur miklu
lengra að vinna hægt og örugglega
að langtímamarkmiðum eins og
Stephan G. Stephansson minnir
okkur á þar sem hann segir:
Að hugsa ekki í árum, en öldum
að alheimta ei daglaun að kvöldum
- því svo lengist mannsævin mest.
Þannig eigum við ekki að hugsa
í árum, heldur öldum og sjá fyrir
okkur landið eins og það var á land-
námsöld og getur orðið á næstu
tveimur öldum.
Nemendur Menntaskólans á Ak-
ureyri koma alls staðar að af
landinu og dreifast um allt land að
Jóhann Sigurjónsson
námi loknu. Frá upphafi hafa verið
brautskráðir um 4.500 stúdentar
frá skólanum, og væri það verðugt
verkefni fyrir þá að halda uppi
merki frægra náttúrufræðinga, sem
kennt hafa við skólann, eins og
Þorvaldar Thoroddsen, Stefáns
Stefánssonar og Steindórs Stein-
dórssonar, með því að gróðursetja
svo sem eins og 50 tijáplöntur ár-
lega.
Það er því von mín að í stað
þess að málefnið falli í gleymsku
að átakinu loknu, eins og svo allt
of oft gerist, verði til margir hópar
sem taka stúdentsefni Menntaskól-
ans á Akureyri sér til fyrirmyndar
og eyði svo sem hálfum vordegi til
gróðursetningarferða hver í sínu
byggðarlagi.
Ilöfundur er skólameistari
Mcnnlaskólims á Akurcyri.