Morgunblaðið - 26.04.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRIL 1990
19
sína hér í blaðinu. Áður en ég ræði
um það, ætla ég þó að svara tveimur
s'purningum, sem hljóta að kvikna.
Önnur er, hvers vegna hér sé alltaf
talað um tvo kosti, útgerðarmenn eða
stjórnvöld. Er þriðji kosturinn ekki
hugsanlegur, að arðurinn af fiski-
stofnunum renni beint til almennings
fram hjá ríkissjóði? Menn geta hugs-
anlega sagt sem svo: Við erum ekki
stuðningsmenn markaðs-sósíalisma
(ríkiseignar fiskistofna ásamt einka-
nýtingu þeirra) eða séreignar-kapit-
alisma (einkaeignar aflakvóta), held-
ur alþýðu-kapítalisma, almennings-
eignar fiskistofna jafnframt einka-
nýtingu þeirra. Þetta er falleg hug-
sjón og skáldleg, en ég sé ekki, hvern-
ig henni verður hrint í framkvæmd.
Mér sýnist sem tveir öflugir þrýsti-
hópar bítist um hugsanlegan arð að
fiskistofnum, útgerðarmenn og
stjórnvöld, og ég tek þar hiklaust
útgerðarmenn fram yfir stjórnvöld.
Almenningur er hins vegar ekki
öflugur þrýstihópur, af því að hags-
munir einstaklinganna í honum eru
of dreifðir.
Lítum þó sem snöggvast á tvö
hugsanleg afbrigði alþýðu-kapítal-
isma. Annað er, að stofnaður sé sjóð-
ur, sem leigi aflakvóta á almennu
uppboði á nokkurra ára fresti. Þá
mun auðvitað ekki öll rentan inn-
heimtast/ sumt fara í súginn í
skammtímaákvörðunum veiðimanna.
En sjóðurinn mun þó hafa talsverðar
tekjur. Síðan sé tekjum hans skipt í
jafnmarga hluta og kjósendur eru og
þeim sendar ávísanir fyrir jól. Eg sé
tvo galla á þessu aðra en þá að hluti
rentunnar fer í súginn. Annar gallinn
er sá, að kjósendur fá óverðskuldaðan
arð. Sá munur er á honum og arði
útgerðarmanna, að arður útgerðar-
manna er ekki tekinn af neinum,
heldur úr skauti náttúrunnar, en arð-
urinn sem kjósendur fá sendan, er
tekinn af útgerðarmönnum. Hinn
gallinn er sá, að hærra hlutfall þess-
arar heildarupphæðar mun fara í
neyslu og lægra hlutfall til ijárfest-
ingar en yrði, ef útgerðarmenn
fengju að halda henni. Framfarír
verða því ekki eins örar. Hitt af-
brigði alþýðukapítalisma er, að stofn-
að yrði hlutafélag utan um miðin og
allir íslendingar fengju framseljanleg
hlutabréf send heim til sín í pósti.
Þá gsétu menn valið um, hvort þeir
ættu hlutabréfin eða seldu. Sömu
gallar eru á þessu afbrigði og hinu,
en sá kostur fram yfir, að smám
saman gætu útgerðarmenn eignast
öll bréfin.
Auðvitað eru þetta skrifborðs-
lausnir. En til er þriðja afbrigðið af
alþýðukapítalisma, sem mér finnst
koma til greina. Það er, að útgerðar-
fyrirtækin opnist. Almenningi gefist
kostur á að kaupa hlutabréf í öllum
þeim fyrirtækjum, sem fái aflakvóta.
Búið verði svo um hnútana, að í upp-
hafi geti menn ekki keypt nema til-
tekna tölu bréfa hver, þótt síðar
meir verði hlutabréfin að fullu fram-
seþanleg. Þetta kann að þykja erfitt
í framkvaæmd, en þetta gerði þó frú
Thatcher í Bretlandi, þegar hún seldi
ríkisfyrirtæki, til dæmis Símann.
Fyrst breytti hún þeim í hlutafélög,
lagði tiltölulega lágt verð á hlutabréf-
in, en setti strangar reglur um það,
að enginn mætti kaupa nema tiltekna
tölu bréfa. Þetta var gert beinlínis í
því skyni að fjölga hlutabréfaeigend-
um með bresku þjóðinni, gera sem
flesta, sem það vildu, að kapítalistum,
en við það jókst auðvitað stuðningur
við sjálfan kapítalismann. Útgerðar-
menn ættu að sjá sér hag í þessu.
Þeir myndu fá fé inn í fyriitæki sín
og auk þess eignast öfluga banda-
menn í hinum væntanlegu kaupend-
um bréfanna. Og þeir einir myndu
öðlast arð af útgerð, sem tilbúnir
væru til að leggja eitthvað fram.
Hin spurningin, sem hlýtur að
vakna, er, hvernig ákveða ætti heild-
arafla á hvetju ári, en vitaskuld ræð-
ur það miklu um tekjur af aflakvótum
(og rentu af auðlindinni). Aflakvóti
kveður einmitt á um það, hversu
mikið handhafinn megi veiða af hin-
um leyfilega heildarafla. Svarið er
að mínum dómi einfalt. Ef aflakvótar
eru varanlegir og seljanlegir, þá er
langbest, að samtök handhafa þeirra,
sérstakt veiðifélag útgerðarmanna,
ákveði heildaraflann með hliðsjón af
ástandi fiskistofna og aðstæðum á
mörkuðum. Útgerðarmenn eiga mest
í húfi, og þeim er því betur treyst-
andi til þess að ákveða aflann skyn-
samlega en stjórnmálamönnum. Ef
þeir eiga aflakvótana, taka þeir fram-
tíðargildi þeirra með í reikninginn í
nútíðarákvörðunum sínum. Ef þeir
veiða meira nú, þá geta þeir veitt
minna á morgun, og þá falla kvótar
þeirra í verði. Stjórnmálamenn eiga
engan slíkan refsivönd yfir sér fyrir
óvarlegar ákvarðanir. Hitt er annað
mál, að hagkvæmast er sennilega að
veiða fast magn af hveijum fiski-
stofni á hverju ári, þótt stundum
verði það yfir og stundum undir ein-
hveiju hagstæðasta magni eftir út-
reikningum sérfræðinga.
IV.
Víkjum þá að lokaandmælum auð-
lindaskattsmanna við kvótafrumvarpi
Halldórs Ásgrímssonar. Þau snúa að
hugsanlegum afleiðingum þess fyrir
þjóðina, að útgerðarmenn öðlist svip-
aðan eignarrétt á aflakvótum og
bændur hafa lengi haft á hlunningum
í afréttum. Giskað hefur verið á, að
hrein renta af auðlindinni, arður af
fiskveiðum, eftir að útgerðarmenn
og aðrir veiðimenn hafa fengið eðlileg
laun, geti orðið um tíu milljarðar
króna á ári. Gerum nú ráð fyrir því
rökræðunnar vegna, að þessi ágiskun
reynist rétt. Þá horfir málið svo við
mér. Hvort er betra, að þessir tíu
milljarðár dreifist á eitt hundrað og
fimmtíu útgerðarmenn eða komi
óskiptir til viðbótar við þá áttatíu
milljarða, sem nú þegar eru í höndum
þeirra sextíu og þriggja manna, er
sitja á Alþingi? Hvort stuðlar betur
að valdajafnvægi í landinu? Hvort er
líklegra til að leiða til arðsamari fjár-
festinga? Ég held, að menn geti ekki
deilt um svarið, aðeins um hitt, hvort
þetta sé hin raunverulega spurning.
Ég er hræddur um, að margir þeir
fræðimenn, sem tekið hafa þátt í
umræðum um þeta mál, séu of hrekk-
lausir og einfaldir þrátt fyrir góðar
gáfur sínar. Við getum ekki ætlast
til skynsamlegrar hegðunar af stjórn-
málamönnum, á meðan leikreglur
stjórnmálanna (það, sem ræður úr-
slitum um, hvort þeir ná kjöri og
endurkjöri) knýja þá til óskynsamle-
grar hegðunar.
Menn geta auðvitað svarað þessu
með hrakspám um það, að útgerðar-
menn og hlutafjáreigendur verði
engu betri en stjórnmálamenn. Þeir
muni leggja arð sinn af fiskveiðum
í banka í Svisslandi, flytja úr landi
og gefa öðrum íslendingum langt
nef. Slíkar hrakspár eru ekki
nýjar. í Endimörkum vaxtarins árið
1972 var því til dæmis spáð, að olíu
myndi þrjóta árið 1992. John Ken-
neth Galbraith (sem Gylfi Þ. Gíslason
segir í Jafhaðarstefnunni, aSsé einn
helstu hugsuður jafnaðarstefnunnar)
spáði því 1948, að Ludwig Erhard
myndi mistakast í Vestur-Þýska-
landi, og 1988, að Gorbatsjof myndi
reisa við efnahag Ráðstjórnarríkj-
anna. En aðalatriðið er ekki að skipt-
ast á hrakspám við auðlindaskatts-
menn, heldur að reisa forsagnir á
viðurkenndum sannindum um mann-
eðlið og reynslu af ólíkri skipan efna-
hagsmála. Útgerðarmenn og hluta-
fjáreigendur munu ekki leggja pen-
ingaseðla sér til matar. Þeir munu
ekki heldur setja þá á reikninga í
Svisslandi, því að vextir eru þar mjög
lágir (vegna alls þess fjár, sem stjórn-
málamenn úr öllum heimshornum
geyma þar). Þeir munu fjárfesta þar,
sem þeir telja sér hagkvæmast. Þar
eð þeir eru íslendingar, eru þeir kunn-
ugastir íslenskum aðstæðum og
munu að öðru jöfnu frekar íjárfesta
hér en annars staðar. Góðir fjárfest-
ingamöguleikar ættu að vera hér til,
ef orkufyrirtæki landsins verða til
dæmis seld einkaaðilum. Hvers vegna
gætu’ íslenskir einkaaðilar ekki líka
lagt fé í álver og járnblendiverksmiðj-
ur á íslandi? Eða sjónvarpsstöðvar
og stuðning við listir og vísindi? Það
hefur mikið þjóðhagslegt gildi, að hér
sé til stétt eignamanna, sem aflögu-
fær sé um fjármagn.
Reynsla granna okkar í Noregi
ættu að verða okkur viti til varnaðar
að tvennu leyti. í fyrsta lagi eiga
Norðmenn miklar olíulindir. Stjórn-
völd hirða meginhlutann af hagnaði
þeirra, en hann hefur síðan að mestu
leyti farið í súginn, þar eð stjórnvöld
ráðstafa honum í samneyslu (sem oft
er ekkert annað en fullkomin sóun)
og í fjárfestingu, þar sem mið er tek-
ið af möguleikum til endurkjörs frek-
ar en framtíðararðs. í öðru lagi hafa
Norðmenn styrkt sjávarútveginn,
meðal annars með olíuauðnum, og
þannig dregið mátt úr honum, svo
að hann er ekki samkeppnisfær við
hinn íslenska. Setjum nú í stað olíu-
auðs í Noregi arð af sjávarútvegi á
Islandi og í stað sjávarútvegs þar
aðra starfsemi hér innan lands. Þá
er tillaga auðlindaskattsmanna í raun
og veru sú, að ríkið noti arðinn af
sjávarútvegi til að halda uppi lífskjör-
um eða starfsemi, sem ekki getur
staðið á eigin fótum. íslendingar eigi
ekki að vera samkeppnisfærir við
aðrar þjóðir, heldur lifa (að minnsta
kosti að einhverju leyti) á þeirri
björg, sem útgerðarmenn dragi í bú.
Þetta er ekkert annað en styrkja-
stefna í nýrri mynd og hefur ná-
kvæmlega sömu afleiðingar og slík
stefna hefur alltaf haft. Skynsamleg
rök og reynsla benda til þess, að
arður af auðlindum sjávar mun nýt-
ast þjóðinni miklu betur, fái hann að
renna beint í hendur þeirra, sem nýta
auðlindina, en ef hann er tekinn það-
an og settur í ríkissjóð til ráðstöfunar
fyrir stjómvöld.
Hér ætla ég ekki að fjölyrða um
gengi krónunnar, sem sumir auðlind-
askattsmenn hafa gert að aðalatriði,
því að það kemur þessu máli í raun
og veru ekki við. Gengisskráning og
eðlilegasta úthlutun aflakvóta eru
sitt hvað. Það kann að vísu að vera
rétt, að óbeinn auðlindaskattur hafi
lengi verið lagður á útgerð með
rangri (of hárri) gengisskráningu, og
neytendur innfluttrar vöru og þjón-
ustu missi spón úr aski sínum, verði
gengi frjálst. En getur ekki verið,
að kostnaður af þessari skattlagning-
araðferð, þegar til langs tíma er lit-
ið, jafnvel líka fyrir neytendur inn-
fluttrar vöru og þjónustu, hafi verið
meiri en ávinningurinn af henni?
Aðrar útflutningsgreinar hafa verið
kyrktar í fæðingu og menn ekki feng-
ið réttar upplýsingar um, hvað inn-
flutt vara og þjónusta kosta í raun
og veru. Því má ekki gleyma, að
neytendur innfluttrar voru og þjón-
ustu eru um leið seljendur vinnuafls,
og eftirspurn eftir vinnuafli hefur
ekki aukist eins mikið og það hefði
gert, hefði atvinnulífið búið við eðlileg
skilyrði, rétt eða frjálst gengi. Lífs-
kjör hafa versnað til langs tíma
vegna einnar ráðstöfunar, um leið
og þau hafa batnað til skamms tíma
vegna annarrar. Síðan ber að minna
á það, hvers vegna hefur stundum
þurft að lækka hér gengið: Það er
vegna þrálátrar offramleiðslu pen-
inga, sérstaklega lánsfjárþenslu, sem
stjórnvöld hafa hleypt af stað. Auð-
vitað á gengi í senn að vera fast og
frjálst: Peningamál eiga að vera í svo
traustum böndum, að gengisbreyt-
inga sé ekki þörf nema í undantekn-
ingartilvikum, jafnframt þvísem eng-
ar hömlur eiga að vera á kaupum
og sölu peninga.
Framtíðarskipan fiskveiða við ís-
land er svo mikilvægt mál, að íhuga
þarf vandlega alla fleti þess. Eftir
því sem ég hef hugsað meira um
það, hef ég orðið sannfærðari um
það, að rétta ráðið er hér hið sama
og best hefur jafnan gefist mannkyn-
inu í öðrum málum. Það er að skipa
sérstaka umsjónarmenn með náttúr-
gæðum, sem gæta þeirra og rækta,
en til þess verða þeir að fá að girða
þau af. Atvinnufrelsi án einhvers
konar eignarréttar eðá einkaafnota-
réttar er eins og brosið án kattarins
í skáldsögu Lewis Carrols, Lísu í
Undralandi. Eignarréttur felur í sér
ábyrgð á gæðum, langtímamarkmið
í stað skammtímamarkmiða, ræktun
í stað sóunar, viðnám við valdi. Ég
vil heldur búa á íslandi bjargálna
einstaklinga en í Undralandi hinna
góðviljuðu, en hrekklausu og óraun-
sæju fræðimanna, sem tekið hafa til
máls um fiskveiðar síðustu vikur, og
ég styð því meginstefnuna í kvóta-
frumvarpi Halldórs Ásgrímssonar.
Höfimdur er lektor í
stjórnmálafrædi í
Félagsvísindadeild Háskóla
fslands.
50 glæsilegasti!''
Nýi Royal tjalcívagninn frú
Ccimp-let d engan sinn líkci.
Nú hefur Camp-let sett á markaðinn
nýjan tjaldvagn sem er í algjörum
sérflokki. Hann er einstaklega ein-
faldur í uppsetningu og hlaðinn
ósviknum lúxus. Meðal annars er
að finna í honum ísskáp, eldavél
og vask með rennandi vatni. Þú
verður að sjá þennan
i kjörgrip!
Sundaborg II Sími 91-686644