Morgunblaðið - 26.04.1990, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRIL 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. j lausasölu 90 kr. eintakið.
Vatnsföllum breytt
í störf, verðmæti
off lífskjör
Fram hefur verið lagt stjórnar-
frumvarp um virkjanir til að
greiða fyrir uppbyggingu orkufreks
iðnaðar í framhaldi af yfirlýsingu
Atlantsálsaðila. Frumvarpið felur í
sér heimildir til stækkunar Búrfells-
og Kröfluvirkjana og til að reisa
og reka jarðgufuvirkjun til raforku-
framleiðslu að Nesjavöllum (Hita-
veita Reykjavíkur), ákvæði um að
setja framkvæmdavaldinu reglur
um röðun virkjunarframkvæmda,
ákvæði um að Landsvirkjun reisi
og reki tilteknar virkjanir og ákvæði
til bráðabirgða um lántökuheimild
til undirbúningsframkvæmda.
Fyrir eru í lögum heimildir til
Blönduvirkjunar, Fljótsdalsvirkjun-
ar, Villingarnesvirkjunar, Sultar-
tangavirkjunar, stækkunar Hraun-
eyjafoss- og Sigölduvirkjana, auk
ráðstafana til að tryggja rekstur
orkuvera á Þjórsársvæðinu.
Áætluð orkuþörf hins nýj'a álvers
að meðtöldum orkutöpum við flutn-
ing orkunnar er um 2A af heildar-
vinnslu og 3A af heildarsölu orku
hér á landi um þessar mundir.
Þeir, sem tala fyrir nýju álveri,
leggja megináherzlu á mikilvægi
þess að breyta þriðju auðlindinni,
fallvötnum og jarðvarma, í störf,
verðmæti, gjaldeyri og lífskjör. Þeir
benda á að landsframleiðsla verði
rúmlega 6% hærri árið 1997 með
nýju álveri en án þess. Varanleg
áhrif á landsframleiðslu eru um
5,4% til hækkunar, þar af óbein
áhrif tæpur helmingur. Þeir telja
og að kaupmáttur ráðstöfunartekna
verði 5% hærri 1997 með þeirri
búbót, sem fylgir þessari fram-
leiðslu, en án hennar. Þeir segja
að atvinnuleysi verði að jafnaði
0,3% minna 1991-1994 ef ráðist
verður i þessar framkvæmdir. Þjóð-
hagsstofnun áætlar að útflutnings-
verðmæti afurða verði um 21 millj-
arður króna miðað við meðalgengi
Bandaríkjadals 1989. Samanlagður
útflutningur áls getur því orðið
u.þ.b. 21% af heildarútflutningi árið
1997.
Þeir, sem mæla gegn hinu nýja
álveri, benda á hækkun erlendra
skulda, vegna virkjanafram-
kvæmda, mengunarhættu, fjár-
hagsleg ítök erlendra aðila og
meinta óvissuþætti varðandi orku-
verð og skatta. Þingmenn Samtaka
um kvennalista hafna frekari stór-
iðju. Þingmenn Alþýðubandalags
Ieika tveimur skjöldum sem oftar.
Lántökur, sem ganga til arð-
bærra framkvæmda, skila andvirði
sínu fljótlega aftur til samfélagsins.
Það má ekki skipa þeim á bekk
með eyðslulánum, t.d. vegna halla-
rekstrar í ríkisbúskapnum. Þannig
má og um hnúta búa í samningum
um orkuverð, mengunarvarnir og
skattgreiðslur að viðunandi eða
jafnvel vel sé fyrir samfélagið. Og
ef við ætlum að treysta atvinnuör-
vggi og lífskjör lil 'frambúðar, þá
verðum við að nýta þá kosti sem
forsjónin hefur lagt okkur upp í
hendur í þeim efnum.
Stjórnarfrumvarp um virkjanir
horfir að meginefni til réttrar átt-
ar. Framsal Alþingis á ákvarðana-
töku til framkvæmdavaldsins varð-
andi röð verkefna kann að orka
tvímælis. Með eðlilegri fínpússun í
þingnefnd ætti frumvarpið að geta
haft greiða leið gegn um þingið.
Aburðar-
verð og ör-
yggi fólks
að þætti tíðindum sæta hjá
þjóðum sem aðhyllast frjáls-
ræði í efnahags- og atvinnulífi, ef
fram kæmi stjórnarfrumvarp um
að lögfesta verð á einni tiltekinni
markaðsvöru. Nú liggur fyrir Al-
þingi frumvarp eins af ráðherrum
Alþýðubandalagsins um að lögfesta
verð á áburði í landinu.
Stjórn Áburðarverksmiðju ríkis-
ins ákvað fyrir skemmstu að hækka
söluverð áburðar um 18%. Ef verk-
smiðjan sætti aðhaldi eðlilegar sam-
keppni um sölu framleiðslu sinnar
væri ekkert við þessa verðákvörðun
að athuga. Stórhækkun verðs í
skjóli einokunar sætir á hinn bóginn
ætíð tortryggni. Einkafyrirtæki
hafa á undanförnum misserum orð-
ið að draga verulega úr kostnaði
til þess að standast þann samdrátt,
sem orðið hefur í viðskiptum. Þá
kröfu verður að gera til opinberra
fyrirtækja, að þau geri slíkt hið
sama. Þau hafa hins vegar alltof
lengi komizt upp með að tilkynna
hvaða hækkun þau þurfi að fá og
þar með hafa þau fengið slíka
hækkun. Nú er tíðarandinn sá, að
taka slíkum hækkunarkröfum með
miklum fyrirvörum. Jafnvel þótt
sérstakar aðstæður væru ekki fyrir
hendi vegna kjarasamninga bæri
að gera slíkar kröfur til áburðar-
verksmiðjunnar. Og er ekki tíma-
bært að leyfa innflutning á áburði
til að ná fram samkeppni, aðhaldi
í verði og betri kostum fyrir notend-
ur áburðar?
Áburðarverksmiðjan í Gufunesi
er komin til ára sinna. Hún er baggi
á skattborgurum og hvergi nærri
jafn mikilvæg fyrir landbúnaðinn
og áður. Verra er að hún er beinlín-
is hættuleg umhverfi sínu, íbúum
höfuðborgarsvæðisins, sem dæmin
sanna. Þessvegna á að leggja verk-
smiðjuna niður eða flytja í annað
umhverfi. Það er á hinn bóginn út
í hött ef ríkisvaldið krefur Reyk-
víkinga greiðslu á kostnaði við að
flytja ríkisrekstur, sem er hættuleg-
ur umhverfi sínu, frá bæjarclyrum
- þejrra;—-------------------
Stjórnun fískveiða:
Þrenn sjónarmið samein-
uð í tillögum um Hagræð-
ingarsjóð sjávarátvegs
Samkomulag um afgreiðslu málsins
meðal ráðherra ríkissljórnarflokkanna
RÁÐHERRAR stjórnarflokk-
anna náðu í gær með sér sam-
komulagi um afgreiðslu frum-
varps sjávarútvegsráðherra til
laga að sljórnun fískveiða. Ekki
er um miklar breytingar á frum-
varpinu sjálfu að ræða, en
spyrðing frumvarps um svokall-
aðan Hagræðingarsjóð sjávar-
útvegsins felur í sér mikla
breytingu á stjórn fiskveiða.
Með þeim sjóði ná saman þrenn
sjónarmið; fyrri hugmyndir
Halldórs Ásgrímssonar um
öflugan úreldingarsjóð fiski-
skipa, sem afli sér fiár til úreld-
ingarinnar með sölu aflaheim-
ilda; hugmyndir Alþýðuflokks-
ins um leigugjald fyrir aðgang
að fiskistofiiunum og hugmynd-
ir Borgaraflokksins um byggða-
kvóta. Enn er ekki ljáð máls á
vinnslukvóta eins og Alþýðu-
bandalagið hefur lagt áherzlu á.
Þær breytingar, sem ráðherr-
arnir náðu samkomulagi um, og
lagðar voru fyrir sjávarútvegs-
nefnd efri deildar, fela í sér nokkr-
ar breytingar á frumvarpinu og
smávægilegar tæknilegar „leið-
réttingar“. Hugmyndin um breytt-
an og efldan Ureldingarsjóð felur
hins vegar í sér grundvallarbreyt-
ingar á því fyrirkomulagi, sem við
lýði hefur venð. Við fyrstu grein
frumvarpsins, þar sem kveðið er
á um að auðlindir hafsins séu sam-
eign íslenzku þjóðarinnar, eins og
er í gildandi lögum, er lögð til
breyting til áherzluaukningar.
Bætt verði við greinina ákvæði þar
sem ótvírætt er tekið fram að út-
hlutun veiðiheimilda samkvæmt
því myndi ekki eignarrétt eða
skerði forræði löggjafans til að
ákveða síðar, án bótaskyldu til
einstakra útgerða, breytingu á
fyrirkomulagi við stjórn fískveiða.
Töluvert hefur verið rætt um
forkaupsrétt byggðarlaga að skip-
um, sem ætlunin er að selja það-
an. Lagt er til í því sambandi, að
í stað þriðju málsgreinar 11. grein-
ar frumvarpsins komi tvær nýjar
málsgreinar svo hljóðandi: „Eigi
að selja fiskiskip, sem leyfi hefur
til veiða í atvinnuskyni, til útgerð-
ar sem heimilisfesti hefur í öðru
sveitarfélagi en seljandi, á sveitar-
stjórn í sveitarfélagi seljanda for-
kaupsrétt að skipinu. Forkaups-
réttur skal boðinn skriflega þeirri
sveitarstjórn, sem hlut á að máli
og söluverð og aðrir skilmálar til-
greindir á tæmandi hátt. Sveitar-
stjórn skal svara forkaupsréttartil-
boði skriflega innan fjögurra vikna
frá því henni berst tilboðið og fell-
ur forkaupsréttur niður í það sinn,
sé tilboði ekki svarað innan þess
frests.
Sé skipi ráðstafað andstætt
ákvæðum þessarar greinar um
forkaupsrétt getur forkaupsréttar-
hafi krafizt þess að salan verði
ógild, enda sé málssókn hafin inn-
an sex mánaða frá því að hann
fékk vitneskju um söluna. For-
kaupsréttur gildir ekki se 'skip
selt á opinberu uppboði. Ákvæði
þessarar greinar um forkaupsrétt
gilda ekki við sölu opinna báta.“
Byggðakvóti og sala veiðileyfa
(auðlindaskattur) eru hugmyndir,
sem margir hafa haldið á lofti og
þingflokkur Alþýðuflokksins hefur
meðal annars lýst yfir því að leigu-
gjald skuli innheimt af veiðiheim-
ildum. Sjávarútvegsráðherra hefur
áður hreyft þeirri hugmynd að
Ureldingarsjóður fiskiskipa yrði
efldur og honum gert að eignast
kvóta við úreldingu skipa til eigin
ráðstöfunar. í samkomulagi ráð-
herranna er lagt til að Úreldingar-
sjóður verði efldur og honum með-
al annars ætlað stærra hlutverk
varðandi byggðamál en gert er í
því frumvarpi, sem nú er til um-
fjöllunar. í samræmi við þetta
víðtæka hlutverk verði nafni sjóðs-
ins breytt og hann nefndur Hag-
ræðingarsjóður sjávarútvegsins.
Sjóðnum verði árlega fengnar til
ráðstöfunar aflaheimildir, sem
ekki nýttust árið á undan vegna
skerðingar á aflamarki við ísfisk-
útflutning, þó aldrei meira en svar-
ar til 12.000 tonna af þorski, helm-
ingur þessara aflaheimilda verði
framseldur árlega og andvirðinu
varið til að kaupa skip til úrelding-
ar. Hinum helmingnum verði varið
til að aðstoða einstök byggðarlög.
Verði verulegt atvinnuleysi í
byggðarlagi vegna sölu fiskiskipa
milli útgerðarstaða, er stjórn
sjóðsins, að fengnu samþykki
Byggðastofnunar, heimilt að bjóða
fram hluta þessara veiðiheimilda
gegn því skilyrði að aflanum verði
landað til vinnsiu á viðkomandi
stað. Sveitarstjórn hefur forkaups-
rétt að þessum veiðiheimildum.
Neyti hún ekki forkaupsréttar síns
skal framselja aflaheimildirnar til
einstakra skipa. I þessum tilvikum
verður heimilt að víkja frá ákvæð-
um um verðlagningu veiðiheimild-
anna. Þær heimildir, sem ekki
verður ráðstafað til að mæta stað-
bundnum vandamálum, skal leigja
hæstbjóanda.
Ákvæði til bráðabirgða vegna
Hagræðingarsjóðsins er á þá leið,
að vegna fyrstu 8 mánaða ársins
1991 skuli sjóðnum úthlutað þeim
aflaheimildum, sem ekki nýttust á
árinu 1990 vegna álags á afla-
mark og aflahámark vegna út-
flutnings á óunnum fiski. Afla-
heimildir þessar skuli þó ekki vera
meiri en svarar til 8.000 tonna af
þorski.
Áður hefur verið getið tillagna
um smærri breytingar og ákvæða
um endurskoðun, en í samkomu-
Iagi ráðherranna felst endurskoð-
unarákvæði svo hljóðandi: „Sjáv-
arútvegsráðherra skal láta fara
fram athugun á mismunandi kost-
um við stjórn fiskveiða. Skal at-
hugunin, er meðal annars taki mið
af reynslu annarra þjóða, beinast
að því að meta hagkvæmni hinna
ýmsu aðferða miðað við íslenzkar
aðstæður. Þá skal ráðherra fyrir
árslok 1992 láta endurskoða lög
þessi. Hafa skal samráð við sjávar-
útvegsnefndir Alþingis og samtök
helztu hagsmunaaðila í sjávarút-
vegi við þá endurskoðun."
Óánægja með
Hagræðing-arsjóð meðal
hagsmunaaðila
Með þessum nýju hugmyndum,
einkum Hagræðingarsjóði sjávar-
útvegsins, breytast þær forsendur,
sem hagsmunaaðilar innan sjávar-
útvegsins höfðu til grundvallar er
þeir lögðu mat á frumvarpið í
þeirri mynd, sem það kom frá ráð-
gjafarnefndinni. Samkvæmt heim-
ildum Morgunblaðsins munu mjög
skiptar skoðanir vera meðal hags-
munaaðila um hinn nýja Hagræð-
ingarsjóð, sem ætlað er að fylgi
lögunum.
Kristján Ragnarsson, fram-
kvæmdastjóri Landssambands
íslenzkra útvegsmanna, sagði í
samtali við Morgunblaðið í gær
að útgerðarmenn ættu í flestum
tilfellum að geta sætt sig við þær
breytingartillögur, sem fram væru
komnar á frumvarpinu sjálfu. Hins
vegar andmæltu þeir hugmyndum
um breytingar á Úreldingarsjóði
eða „Hagræðingarsjóði sjávarút-
vegsins“. Kristján sagði að útvegs-
menn teldu að kvótakerfið sem
slíkt dygði til að stuðla að fækkun
fiskiskipa og aukinni hagkvæmni
í útgerð. Því væri þessum sjóði í
-raun ofaukið.
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, sagði að-
spurður um afstöðu sjálfstæðis-
manna til samkomulagsins að
málið væri ekki fullrætt í þing-
flokknum, og menn ætluðu að
skoða það betur. „Við teljum í
fyrsta lagi nauðsynlegt að vinna
ráðið frá grunni á nýjan leik í
þeirri nefnd, sem fjallar um málið
í neðri deild,“ sagði Þorsteinn.
„Hér eru komnar fram tillögur
sem ganga þvert á meginsjónar-
mið upphaflega frumvarpsins um
fiskveiðistjórnun og í fyrsta skipti
sýnist sjávarútvegsráðherra vera
að vinna að framgangi þessa máls
án samráðs við helztu hagsmuna-
aðila í sjávarútvegi. Það er alger
nýlunda í vinnubrögðum af hans
hálfu.“ Þorsteinn sagði að nefndin
þyrfti að vinna málið á nýjan leik
og kalla til samráðs þá aðila, sem
sjávarútvegsráðherra hefði greini-
lega hafnað.
Þorsteinn sagði að hugmyndir
um Hagræðingarsjóð gengju mjög
gegn öllum grundvallarhugmynd-
um Sjálfstæðisflokksins. „Þær
miða að aukinni miðstýringu, geð-
þóttastjórnun varðandi úthlutun á
þessum leyfum og þær mið að því
að veikja þá, sem bezt standa sig
til þess að ýta undir hina, sem
lakastir eru. Mér sýnist að þetta
verði ekki íslenzkum sjávarútvegi
til framdráttar,“ sagði hann.
Má búast við mörgum
nefndarálitum
í gærkvöld náðist samkomulag
milli stjórnar og stjórnarandstöðu
um að afgreiða kvótamálið úr
nefnd fyrir helgina. Þótt málið
verði afgreitt til frekari umræðu
má búast við að ágreiningur verði
í nefndinni, og að hún skili Ijórum
eða fimm álitum. Skúli Alexand-
ersson, þingmaður Alþýðubanda-
lags, hefur miklar athugasemdir
við það samkomulag formanna
stjórnarflokkanna sem gert var í
gær og Karvel Pálmason, þing-
maður Alþýðuflokks, er eindreginn
andstæðingur þess. Sjálfstæðis-
menn eru andstæðingar Hag-
ræðingarsjóðs, og einnig má búast
við minnihlutaáliti frá Kvenna-
lista, auk álits framsóknarmann-
anna í nefndinni.