Morgunblaðið - 27.03.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. MARZ 1991
SPURNINGAR
UM GILDISMAT
Stefán Jónsson í hlutverki Georgs. Morgunblaðið/Einar Falur
_________Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Þíbilja
DALUR HINNA BLINDU
Staður: Lindarbær
Handrit: Þór Tulinius, upp úr
spunum leikara
Aðstoð við handrit.; Hafliði Arn-
grímsson, Hilmar Orn Hilmars-
son og Ieikarar
Leikstjórn: Þór Tulinius
Leikmynd og búningar: Guðrún
Sigríður Haraldsdóttir - Henni
til aðstoðar: Ólöf Kristín Sig-
urðardóttir
Lýsing: Egill Ingibergsson
Förðun: Kristin Thors
Dalur hinna blindu er byggt á
smásögu eftir enska leikskáldið
H.G. Wells, og segir frá föður og
syni sem brotlenda flugvéi sinni
í einangruðum fjalladal í Suður-
Ameríku. Sonurinn er slasaður og
faðirinn fullur örværitingar, þar
sem hann ber hann eftir dalnum
í leit að hjálp. Þeir verða á vegi
íbúanna, sem eru allir blindir en
kunna ýmislegt fyrir sér. Það er
engin leið burt úr dalnum, íbúarn-
ir eru frumstæðir í háttum sínum
og líferni og vegna blindu sinnar
eru þeir ótrúlega næmir — bæði
á lykt og hljoð; þekkja sinn heim
til hlítar, lifa af gæðum jarðarinn-
ar sem er þeim gjöful og góð.
Þeir trúa á andann mikla sem
býr í klettinum sem lokar dalnum
og halda að dalurinn sé allur heim-
urinn.
Fyrst í stað vekur þessi blindi
þjóðflokkur þeim feðgum óhug.
Þeir reyna að útskýra þann heim
sem þeir sjá með augum — en
það skilja íbúar dalsins ekki;
blindan er arfgeng og þeir hafa
aldrei heyrt orð eins og sjón, augu
og blinda. Þeir hafa sín lögmál
til að lifa eftir og lifa í sátt og
friði — og hamingju.
Þegar sonurinn nær bata, verð-
ur honum smátt og smátt ljóst
að þótt þessi þjóðflokkur hafi enga
sjón, er sýn þeirra á lífið og tilver-
una heilbrigðari en hann á að
venjast. Hann verður ástfanginn
af einni stúlkunni, Saroté, og
stendur frammi fyrir því vali að
laga sig að háttum flokksins og
setjast að í dalnum, eða að hjálpa
föður sínum í örvæntingarfullri
leit hans að einhverri leið burt;
hlaðandi bálkesti, ef leitarflugvél-
ar skyldu vera á sveimi, og beij-
ast gegn siðum og venjum hópsins
— með því að „hjálpa“ þeim, það
er, ástunda þann leiða vana okkar
sem búum í „siðmenntuðu" sam-
félagi, að breyta öðrum; halda að
okkar gildismat sé alltaf það æski-
legasta.
Dalur hinna blindu er bæði
heillandi og frumlegt verk. Þar
er stillt upp andstæðum heimum,
þar sem annars vegar eru hinir
blindu, sem lifa í snertingu við
náttúruna — í orðsins fyllstu
merkingu — meta manngildið ofar
öllu og kunna að hlusta á rödd
hjartans, sem þeir kalla Andann
mikla í klettinum. Hinsvegar er
heimur feðganna; hraður, tækni-
væddur, kaldur — úr steini og
blikki — þar sem hamingjan er
bara orð, því einhveiju nafni verð-
ur að nefna alla hluti.
Þó er af og frá að-í verkinu sé
einhver prédikun. Handritið er
mjög faglega unnið; textinn ljóð-
rænn og fallegur án þess að fara
út í tilfinningasemi. Þar er enginn
dómur lagður á val feðganna,
heldur er áherslan á þeirri stað-
reynd að hver og einn á alltaf val
— og stendur og fellur með því.
Alls taka tíu' leikarar þátt í
sýningunni í Lindarbæ og er hóp-
urinn mjög vel samstilltur. í hlut-
verkum feðganna eru Árni Pétur
Guðjónsson (faðirinn, Herbert
Boulder) og Stefán Jónsson (son-
urinn, Georg Boulder). Árni Pétur
skilar með ágætum þessum sið-
menntaðá manni sem kann illa
að fóta sig áfram í vélarlausri til-
veru og berst gegn henni; er hálf-
gerður spjátrungur sem hefur
gleymt því hvað hamingjan þýðir.
Georg er unglingur, sem er að
leita að eigin „ídentíteti", og verð-
ur smátt og smátt ljóst að gildis-
mat þess heims sem hann kemur
frá er kannski ekki mikils virði.
Með vel unnu látbragði, kemur
Stefán vel til skila þessum þögla
unglingi, sem greinilega er ekki
vanur því að á hann sé hlustað.
• Hlutverk hinna blindu eru, án
efa, skemmtilegt viðfangsefni fyr-
ir leikara — og það er óhætt að
segja að hópurinn stendur sig al-
mennt mjög vel í þeim; þar sem
brosin verða kjánaleg, því þau ná
ekki til augnanna, hreyfingar
verða klunnalegar þegar hendurn-
ar eru notaðar í stað augna, og
eru eins og fálmarar. Þjóðflokkur-
inn er á. margan hátt dýrslegur,
en ákaflega erótískur og fallegur.
Það eru Ólafur Guðmundsson,
Rósa Guðný Þórsdóttir, Helga
Braga Jónsdóttir, Ingrid Jónsdótt-
ir, Inga Hildur Haraldsdóttir,
Stefán Sturla Siguijónsson, Ása
Hlín Svavarsdóttir og Kjartan
Bjargmundsson, sem fara með
hlutverk þeirra blindu og er vinna
þeirra nánast óaðfinnanleg. Þó
fóru munngeiflur Ólafs stöðugt
meira í taugarnar á mér, eftir því
sem leið á sýninguna. Hann leikur
Föður Vitka Gúsei — öldunginn;
leiðtoga hópsins, og til að undir-
strika elli hans fór Ólafur þá leið
að geifla munninn og reka út úr
sér tunguna. Þetta eru leiðinda-
vinnubrögð í atvinnuleikhúsi —
og sérkennileg, vegna þess að
textameðferð og tjáning Olafs var
að öðru leyti mjög góð. í mikilli
mótsögn var Rósa Guðný Þórs-
dóttir í hlutverki Móður Vitku
Týru. í meðförum Rósu var Móðir
Vitka, hin aldraða, tignarleg göm-
ui kona; hvert smáatriði í hreyf-
ingum, textameðferð og mímik
þaulhugsað og unun að horfa á
hana í þessu hlutverki.
Vinnan við gervi leikhópsins er
til fyrirmyndar; 'förðunin fag-
mannleg og trúverðug, svo og
búningar. Mjög gott samræmi er
milli leikmyndar og lýsingar.
Reyndar er allt útlit sýningarinnar
svo vel unnið að áhorfandanum
veitist auðvelt að hverfa gersam-
lega innn í Dal hinna blindu um
stund; hlusta vel á gildismat
þeirra og hverfa síðan á braut
með ótal spurningar um sitt eigið
umhverfi. Þíbilja er ekki aðeins
með sérstæða og frumlega sýn-
ingu á ferð; heldur sýningu sem
hefur margt að segja og mikið
að gefa.
Um íslenska
hljómsveitarstjóra
eftirAtla Heimi
Sveinsson
Mér hnykkti við þegar ég heyrði
í Garðari Cortes, morgun einn, í út-
varpinu nýlega. Þar hélt hann því
blákalt fram að einungis þrír íslend-
ingar gætu stjómað óperum: Páll
P. Pálsson, Jón Stefánsson og hann
sjálfur. Að mínu mati eru þessi um-
mæli hin mesta firra.
Við eigum góða söngvara, en ekki
síðri hljómsveitarstjóra. Garðar Cort-
es er prýðilegur söngvari, en um
hæfni hans í hljómsveitarstjóm út-
tala ég mig ekki. Eg vona að hann
haldi áfram að syngja okkur til
ánægju og að hæfir menn annist
hljómsveitarstjómina.
Ég hef unnið með fjölda hljóm-
sveitarstjóra, erlendis og hér heima,
í gegnum tíðina, og oft hafa þeir
íslensku staðið sig mjög vel þegar
mín verk vom flutt eða fmmflutt.
Ég nefni Ragnar Bjömsson og Pál
P. Pálsson, sem mér finnst hafa ver-
ið vanmetnir hér heima. Þá nefni ég
Guðmund Emilsson, sem hefur verið
hvatamaður að tilurð fjölda íslenskra
tónverka. Hefur hann stjómað flutn-
ingi þeirra bæði hér og erlendis og
fengið hið mest lof fyrir. Og ég hafði
mikla ánægju af samvinnunni við
Guðmund Ola Gunnarsson,' sem
stjórnaði nýju verki eftir mig þegar
Borgarleikhúsið var opnað. Og fyrir
nokkmm dögum stjórnaði Hákon
Leifsson íslensku hljómsveitinni af
fæmi og myndugleik þegar hann
frumflutti lítið, en vandmeðfarið
kammerverk eftir mig. Og ég vona
að mér gefist sem fyrst tækifæri að
starfa með Emi Óskarssyni.
Allir eru þeir prýðilega menntaðir
tónlistarmenn og dugandi stjómend-
ur, og engir eftirbátar hljóðfæraleik-
ara né söngvara. En þeir þurfa að
fá tækifæri til að spreyta sig á erfið-
ustu verkefnum. Þeir eiga að fá að
stjórna í íslensku ópemnni, í Þjóð-
leikhúsinu og Sinfóníuhljómsveitinni.
Ef það gerist ekki eignumst við aldr-
ei meiriháttar dirigenta.
Hér ríkja fordómar í garð hljóm-
sveitarstjóra, og það er hörmulegt
að þeir koma úr röðum tónlistar-
manna. Það var nokk sama hvaða
sótraftur kom erlendis frá, menn
spiluðu möglunarlaust undir hans
stjórn. En yrðu íslendingi á hin
minnstu mistök, var hann afskrifaður
um aldur og ævi. Þessa afstöðu var
einkum að finna meðal hinna eldri
hljóðfæraleikara. Það var eins og
mönnum þætti skömm að láta sam-
landa sveifla yfir sér sprotanum og
segja sér til. En yngra fólkið er öðm-
vísi, sem betur fer. Eftir því sem list-
amenn em flinkari, minnka fordóm-
ar, minnimáttarkennd, hroki og alls
kyns sálarflækjur.
Ég ætla mér ekki að gerast dóm-
ari í deilum yngri söngvaranna við
Garðar Cortes. Það er ekki öllum
leyft að koma fram í húsi óperann-
ar. Og gildir jafnt um Kristján Jó-
hannsson (samanber seinustu Lista-
hátíð) og þá söngvara, sem era að
hefja feril sinn.
Ömerkileg klíkustarfsemi og
gagnkvæm öfund hafa þjakað sam-
skipti söngvara alltof lengi. Það hef-
Atli Heimir Sveinsson tónskáld.
„Hér ríkja fordómar í
garð hljómsveitar-
sljóra, og það er hörm-
ulegt að þeir koma úr
röðum tónlistarmanna.
Það var nokk sama
hvaða sótraftur kom
erlendis frá, menn spil-
uðu möglunarlaust und-
ir hans stjórn. “
ur spillt fyrir þeim og öðmm sem
unnið hafa að því að fá óperuflutning
hér styrktan með myndarlegum fjár-
framlögum. Það er væntanlega krafa
almennings og stjórnvalda að ópem-
söngvarar leysi ágreiningsmál sín til
hagsbóta fyrir okkar menningarlíf
með gagnkvæmum skilningi og dálít-
illi góðvild.
Höfundur er tónskáld.
Fortíðarþrá ger-
ir vart við sig
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Ský. Nr. 3, febrúar 1991. Ritstjór-
ar: Óskar Árni Óskarsson og Jón
Hallur Stefánsson. Ritstjórn þessa
heftis: Geirlaugur Magnússon,
Gyrðir Elíasson og Sigurlaugur
Elíasson.
Ský er ljóðatímarit og hefur vakið
athygli. Nýútkomið hefti sýnir svo
að ekki verður um villst að þetta litla
rit á sér metnað.
Ekki þarf að leita lengi að þeim
metnaði. Fremst í Skýi eru þijú ný
ljóð eftir Hannes Sigfússon. Hið
fyrsta, Jafnvægislist, hefst á þessum
orðum: „Síðan ég hætti að fljúga
þotum/ yfir himinbogann/ feta ég
mig á slakri línu/ yfir hyldýpin.“
Myndmál Hannesar er enn á sínum
stað, en tónninn einfaldari og bjart-
ari en oft áður.
Meðal annarra þekktra skálda sem
eiga ljóð í Skýi era Geirlaugur Magn-
ússon sem yrkir mjög í raunsæisanda
og Isak Harðarson sem er veikur
fyrir fyndni: „Nú væri gott að eiga/
þótt ekki væri nema einn lítinn/ poka
af piparmyntum/ frá Síríusi, Nói.“
Bræðurnir Gyrðir og Sigurlaugur
Elíassynir rifja upp minningar og eru
ekki langt frá heimildarskáldskap í
ljóðum sínum. Gyrðir kemur fjöru-
lalla að í ljóði um Benedikt Gröndal
og sumar í eyðifirði og Sigurlaugur
festir Jón bónda í Möðrudal á blað,
kirkjuna sem hann byggði og hleraða
gluggana á Fjallakaffi.
Einhvers konar fortíðarþrá gerir
nú vart við sig í ljóðagerðinni
(kannski ekki ný tíðindi), ljóð Gunn-
Skýjagón. Myndskreyting eftir
Elías B. Halldórsson. Úr Skýi, nr. 3.
ars Harðarsonar, Húsgangur og
Staðgenglar, eru að því leyti engin
undantekning. Aftur á móti er hún
lítt áberandi í ljóðum byijenda í Skýi,
Kjartans H. Grét., Erlings Ólafssonar
og Sigurðar Júlíusar Grétarssonar.
Sá síðastnefndi er með ótuktarlega
ábendingu: „Rómantík angar en
visnar/ sem skorin rós.“
Eins og áður kynnir Ský erlend
skáld, að þessu sinni Finnann Pentti
Saarikoski í þýðingu Stefáns Steins-
sonar og Frakkann Guillevic í þýð-
ingu Þórs Stefánssonar,
Saarikoski kom á sínum tíma til
Islands og orti langan bálk um ferð
sína, einkum fólk sem hann kynntist
hér. Mörg ljóð eftir hann era til í
íslenskum þýðingum, en ekki veit ég
til þess að verk eftir hann hafi áður
verið þýtt beint úr finnsku.