Morgunblaðið - 30.05.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. MAI 1991
Honda *91
Civic
3ja dyra
16 ventía
NATO AÐ NA
ÁTTUM (AFTUR)
Verð frá 815 þúsund.
GREIÐSLUSKILMÁLAR
FYRIR ALLA.
VATNAGÖRÐUM 24, RVÍK., SlMI 689900
eftir Andrés
Pétursson
Atlantshafsbandalagið hefur
gengið í gegnum mikla sálarkreppu
á undanförnum misserum. Breyt-
ingamar í Austur-Evrópu, brott-
flutningur sovéskra hersveita til
síns heima og úrelding Varsjár-
bandalagsins setti forráðamenn
NATO í mikla klípu. Skyndilega
stóð stofnunin uppi án óvinar, án
markmiðs og allar hernaðaráætlan-
ir orðnar úreltar. Það voru því jafn-
vel uppi raddir um að leggja ætti
NATO niður. Nú tæpum þremur
árum eftir fall Berlínarmúrsins ligg-
ur hins vegar ljóst fyrir að allar 16
NATO-þjóðirnar vilja áframhald-
andi samstarf. Það er hins vegar á
hreinu að mikilla breytinga er að
vænta í herbúðum bandalagsins og
því mikilvægt fyrir okkur íslend-
inga að fylgjast vel með hváð er
að gerast innan veggja NATO. Lít-
ið hefur verið ijallað um þessi mál
í íslenskum fjölmiðlum enda hefur
umræðan um Evrópubandalagið
skyggt á annað í íslenskri utanríkis-
stefnu. Staða íslands hefur undar-
^f/SVR^
NOTAÐU
PENINGANA ÞÍNA
í EITTHVAD ÁNÆGJULEGRA EN
ÐRÁTTARVEXTI
Við minnum á gjalddaga
húsnæðislána sem var
1. MAÍ
1. JÚNÍ________
leggjast dráttarvextir á
lán með byggingavísitölu.
HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
SUÐURLANDSBRAUT 24 ■ 108 REYKJAVÍK ■ SÍMI 696900
lega lítið breyst á þessum örlaga-
tímum því þrátt fyrir mikinn sam-
drátt í hefðbundnum herafla stór-
veldanna er ekki enn komið að af-
vopnun í höfunum. Ætlun mín er
að fjalla um breytingarnar hjá Atl-
antshafsbandalaginu í þessari grein
en taka síðan ísland fyrir í annarri
grein sem birtast mun í Morgun-
blaðinu síðar. Greinarhöfundur var
staddur í höfuðstöðvum bandalags-
ins fyrir skömmu og það var kveikj-
an að þessari grein.
Fyrsta spurningin sem hlýtur að
koma upp í huga almennings er
hvers vegna þörf sé á hernaðar-
bandalagi nú þegar friðvænlegra
er í Evrópu en nokkurn tíma síðan
eftir lok síðari heimsstytjaldarinn-
ar. Er ekki hægt að segja að búið
sé að draga allar tennur úr rússn-
eska birninum og því ekki þörf á
varnarbandalaginu gegn honum
lengur? í hinum fullkomna heimi
væri e.t.v. hægt að varpa öndinni
léttar og leggja niður alla heri hver
sem þeir væru. I heimi staðreynd-
anna er hins vegar að mörgu að
hyggja og það eru einkum fjórar
ástæður sem valda því að langt sé
frá því að NATO sé orðin úrelt
stofnun. i fyrsta lagi eru Sovétríkin
enn voldugasta herveldi í álfunni. i
öðru lagi er NATO eina stofnunin
í Vestur-Evrópu sem_ Bandaríkin
eru beinir aðilar að. í þriðja lagi
er það gamla spurningin um Þýska-
land og áhrif þess í álfunni. í fjórða
lagi eru það öryggismál sem eru
enn mikilvægur hluti af utanríkis-
stefnu Evrópuríkja eins og innrás
íraka í Kuveit berlega leiddi í ljós.
Lítum á þesar ástæður nánar.
Rússland verður öfiugt
hernaðarveldi áfram
Sovétríkin enj í miklu uppnámi
um þessar mundir. Hin einstöku
lýðveldi krefjast sjálfstjórnar eða
jafnvel sjálfstæðis frá Moskvuvald-
inu. Efnahagurinn er í kaldakoli og
Eduard Shevardnaze, fyrrverandi
utanríkisráðherra landsins, varar
við því að harðlínumenn kunni að
ná völdum í landinu á nýjan leik.
Hver svo sem útkoman verður ligg-
ur ljóst fyrir að Sovétríkin í núver-
andi mynd eru búin að vera. En
Sovét eða ekki Sovét þá er móðir
Rússland á sínum stað og verður
um fyrirsjáanlega framtíð öflugasta
herveldið í Evrópu. Ef við gefum
okkur þá ólíklegu framtíðarsýn að
Sovétríkin muni liðast upp í 15 sjálf-

í Kaupmannahöfn
FÆST
I BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG ÁRÁÐHÚSTORGI
stæð lýðveldi þá mun Rússland árið
2000 samt áður vera heimili 155
milljóna manna. (Sama og saman-
lagður íbúafjöldi Þýskalands, Bret-
lands og Hollands) Landið mun
geta teflt fram nærri tvöfalt fleiri
hermönnum en nú eru staðsettir
af hálfu NATO-landanna í Þýska-
landi og Rússland verður um fyrir-
sjáanlega framtíð öflugasta kjarn-
orkuveldið í Evrópu. Ovissan um
framtíð Sovétríkjanna gerir það að
verkum að lýðræðislöndin í Evrópu
vilja bída og sjá hvað framtíðin ber
í skauti sér í sambandi við pólítíska
þróun í landinu áður en einhverjar
ákvarðanir verða teknar um fram-
haldið.
„Vil ekki hugsa til þess
að Bandaríkin fari“
Bandaríkin komu Bandamönnum
til hjálpar í bædi fyrri og seinni
heimsstyijöldinni eftir þó nokkuð
mikið jaml, japl og fuður vegna
andstöðu heima fyrir. Á Yalta-fund-
inum lýsti Roosevelt Bandaríkjafor-
seti því yfir við Stalín að banda-
rískir hermenn yrðu kallaðir heim
frá Evrópu innan tveggja ára frá
stríðslokum. En vegna þrýstings frá
áhrifamönnum í Vestur-Evrópu,
t.a.m. frá Bevin utanríkisráðherra
Breta, og vegna vaxandi spennu í
samskiptum stórveldanna dróst að
hersveitir Bandaríkjanna yrðu kall-
aðar heim. Enn eru því bandarískir
hermenn staðsettir í Evrópu og í
samtölum við evrópska embættis-
menn NATO, bæði hernaðar- og
stjórnmálalega, er greinilegt að
þeir telja að Bandaríkjamenn muni
í fyrirsjáanlegri framtíð áfram
gegna mikilvægu hlutverki í varn-
ar- og_ öryggismálasamvinnu Evr-
ópu. „Ég vil ekki einu sinni hugsa
um hvað gerist ef Bandaríkjamenn-
irnir fara,“ sagði breskur hershöfð-
ingi við undirritaðan.
Greinilegt er að Bandaríkjamenn
eru á svipaðri línu. Robert Zoellick,
helsti aðstoðarmaður James Bakers
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
sagði í blaðaviðtali nýlega að NATO
væri gott dæmi hvernig lýðræðis-
þjóðir gætu unnið saman að örygg-
ismálum. Hann klykkti síðan út
með því að segja: „Ég vona að
Evrópubúar vilji halda samstarfinu
áfram.“ Bæði Bretar og Hollending-
ar hafa ætíð verið ákveðnir tals-
menn þess að halda sterkum tengsl-
um við Bandaríkin. Eftir samein-
ingu Þýskalands hafa Frakkar fikr-
að sig nær bandalaginu. Við mun-
um ijalla nánar um þá hlið mála
síðar en það liggur nokkuð ljóst
fyrir að Evrópubúar eru mjög háðir
kjarnorkuhlíf Bandaríkjanna. Ef
Bandaríkjamenn myndu draga heri
sína frá Évrópu yrðu Þjóðveijar að
treysta á kjarnorkuvopn Breta eða
Frakka. Það liggur hins vegar ljóst
fyrir að hvorug þjóðin er nægjan-
lega öflug til að veita Þjóðveijum
nægjanlegan skjöld. Þá myndu
Þjóðvetjar e.t.v. sjá sig tilneydda
til að framleiða eigin kjarnorkuvopn
en slík hugsun hleypir köldum svita
á milli skinns og hörunds Breta og
Frökkum. Þetta tengist sjálfsagt
því sem breski hershöfðinginn sagði
áðan um að hann vildi alls ekki sjá
Bandaríkjamennina fara. Reyndar
brást þýskur embættismaður
NATO frekar illa við þessari spurn-
ingu. Sagði hann að spurningin
væri fræðileg og að hann sæi engar
líkur á því að Þjóðverjar myndu
nokkurn tíma eignast eigin kjarn-
orkuvopn. Síðan í lokin má ekki
gleyma þeim gífurlega kostnaði
sem Evrópuríkin yrðu að bera ef
þau þyrftu sjálf að fara að sjá um
varhir álfunnar sjálfar. Það liggur
því ljóst fyrir að lítill áhugi er hjá
stjórnmálaleiðtogum í Evrópu að
sjá á eftir Bandaríkjamönnum heim
yfir hafið.
Andrés Pétursson
„Það liggur því ljóst
fyrir að Atlantshafs-
bandalagið mun í ná-
inni framtíð vera sú
stofnun sem áfram sér
um öryggis- og varnar-
mál fyrir Evrópubúa.
Það er ekki þar með
sagt að ekki muni verða
miklar breytingar á
starfseminni. Einkum
er það á hernaðarsvið-
inu sem róttækar breyt-
ingar verða gerðar.“
Þýska vandamálið
Bretinn Ismail Jávarður, fyrsti
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, sagði einu sinni í
upphafi kalda stríðsins að markmið
NATO væri að halda Rússunum
úti, Bandaríkjamönnum inni og
Þjóðveijum niðri. Þrátt fyrir að
þetta hafi verið sagt í háfkæringi
var sannleikskorn í þessum orðum
lávarðarins. Hin erfiða spurning um
stöðu Þýskalands hefur fylgt stofn-
uninni frá upphafi þrátt fyrir að
menn vilji helst stinga því vanda-
máli undir stól. Eitt af óskrifuðum
markmiðum NATO var að tengja
Þýskaland svo óijúfanlegum bönd-
um inn í samfélag vestrænna þjóða
að landið urði aldrei aftur ógnun
við heimsfriðinn. Það tókst vonum
framar og þrátt fyrir að bandalag-
inu væri að hluta til beint gegn
þeim þá voru Vestur-Þjóðveijar
ætíð mjög ákveðnir fylgismenn
sterkrar vestrænnar samvinnu.
Adenauer, hinn öflugi kanslari
Vestur-Þýskalands, gerði sér grein
fyrir að þetta væri það gjald sem
landið yrði að greiða til að fá aftur
viðurkenningn á alþjóðavettvangi.
Hann hafnaði því m.a. boði Sovét-
manna um að Austur og Vestur-
Þýskalands yrðu sameinuð því skil-
yrði Moskvu var að hið sameinaða
Þýskaland yrði hlutlaust. Gerhard
Stoltenberg, varnamálaráðherra
Þýskalands, sagði nýlega í blaðavið-
tali að NATO væri óijúfanlegur
þáttur í samstarfi Evrópuríkja og
að „án þáttöku N-Ameríku væri
ekkert jafnvægi í Evrópu."
Þrátt fyrir þessi orð, sem endur-
spegla vilja mikils meirihluta þýskra
stjórnmálamanna, og sterka stöðu
NATO í skoðanakönnunum í Þýska-
landi eru leiðtogar annarra Evrópu-
ríkja ætíð á varðbergi. Vitað er að
bæði Thatcher, þáverandi forsætis-
ráðherra Breta, og Mitterrand
Frakklandsforseta voru óhress með
hve fljótt sameining Austur- og
Vestur-Þýskalands gekk fyrir sig.
Bandaríkjamenn mátu stöðuna hins
vegar þannig að ekkert gæti komið
í veg fyrir sameiningu og studdu
því Kohl kanslara einarðlega í sam-
skiptum hans við Sovétmenn. Það
var því lítið sem Mitterrand og
Thatcher gátu gert annað en malda
örlítið í móinn en sætta sig síðan
við orðinn hlut.
Öryggismálin og framtíðin
Innrás í Kúveit gerði áhrifa-