Morgunblaðið - 30.05.1991, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 1991
19
Umdeildar náðanir
eftir Gunnlaug
Þórðarson
Mér mun seint líða úr minni at-
vik, sem átti sér stað nokkrum
mánuðum eftir að ég réðst haustið
1945 til Sveins Björnssonar, forseta
íslands, sem forsetaritari. Inn á
skrifstofuna kom niðurlútur maður
og bað um viðtal við forsetann. í
samræmi við það, sem fyrir mig
hafði verið lagt, spurði ég manninn
hvert erindið væri. í fyrstu vafðist
manninum tunga um tönn, en sagði
loks að þetta væri mál, sem hann
vildi helst ræða einslega við forset-
ann. Eftir að ég hafði gert honum
grein fyrir, að áður en hann fengi
viðtalið yrði ég að geta sagt forset-
anum hvert erindið væri, kom í ljós
að hann hafði nokkrum árum áður
gerst sekur um ítrekuð auðgunar-
brot og hlotið nokkra dóma, sem
hann væri ekki byijaður að af-
plána. Hann hefði um árabil sloppið
við að fara í steininn. Hvort tveggja
væri að hann hefði dvalið víða og
fangelsin lengst af verið full. Nú
væru hagir hans gjörbreyttir. Hann
hefði ekki gerst sekur um neitt
saknæmt í 3-4 ár og væri búinn
að taka upp algjörlega nýja lífs-
hætti og væri það mest að þakka
ungri bóndadóttur, sem hann hefði
kvænst tveimur árum áður, er hann
réðst sem kaupamaður í sveit. Lífið
blasti nú við honum í fyrsta sinn á
ævinni og hann nyti virðingar í
umhverfi sínu og væri orðinn sæmi-
legasti bóndi. Nú hefði refsivaldið
fundið hann í kerfinu eftir að hann
kvænti sig. Á sínum tíma hefði
hann sætt sig við að afplána dóm-
ana strax, en þessi dráttur kæmi
honum nú illa í koll. Nú fyndist
honum að líf hans yrði lagt í rúst,
þyrfti hann nú að afplána 18 mán-
aða fangelsisdóm, en hann hefði
fengið boðun um að mæta á Skóla-
vörðustíg 9 til margra mánaða inni-
lokunar. Ella myndi lögreglan
sækja hann án frekari viðvörunar.
Hann ætti varla afturkvæmt á hin-
ar friðsælu slóðir, yrði hann nú að
sitja í fangelsi. Eftir að ég hafði
hlustað á þessa frásögn mannsins,
sagði ég ho'num að hann hefði átt
að leita til dómsmálaráðherrans, því
þótt það héti svo í 29. gr. stjórnar-
skrárinnar, að forsetinn náði menn,
þá væri það á ábyrgð ráðherrans.
Við þessi orð mín fylltist maðurinn
örvæntingu og hann stundi upp úr
sér að hann væri búinn að tala við
dómsmálaráðuneytið, sem ekki vildi
hlýða á mál hans.
Að sjálfsögðu sagði ég forsetan-
um erindi mannsins og Sveinn
Björnsson vildi heyra á mál hans.
Þannig fór líka, að mál mannsins
leystist vegna milligöngu forsetans.
Mér þóttu þessi viðbrögð forsetans
einstök. Hann mátti vita að þarna
væri einn maður tekinn úr hópi
margra og náðaður, vafalaust í
andstöðu við starfsmenn dóms-
málaráðuneytisins, sem hafa oftar
en ekki verið tregir til að mæla
með náðunum. Sennilega eru þeir
haldnir þeirri gömlu hugsun, sem
gilti um náðanir áður fyrr er þær
væru aðeins veittar pólitískum af-
brotamönnum og þeim, sem gerst
höfðu sekir um landráð. Næstu árin
.eftir rakst ég stöku sinnum á þenn-
an mann á götu. Hann hafði ekki
brugðist vonum manna og bar höf-
uðið hátt. Þetta var ekki í einasta
skiptið að Sveinn Björnsson forseti
átti þátt í að leysa þvílík vandræði
manna.
Skömmu eftir að Óli Þ. Guð-
bjartsson hafði sest í dómsmálaráð-
Gunnlaugur Þórðarson
„í flestum tilvikum er í
litlu þjóðfélagi sem
okkar nóg refsing að
hljóta dóm, sem venju-
lega kemur í kjölfar
langrar eða skammrar
gæslu varðhalds vistar. “
herrastólinn, hitti ég hann á fömum
vegi og beindi því að honum, að í
tilefni þess að „flokkur litla manns-
ins“ hefði fengið dómsmálin í sínar
hendur í nýrri ríkisstjórn ætti hann
sem dómsmálaráðherra að beita sér
fyrir því að almenn sakaruppgjöf
yrði veitt. Þar með átti ég við að
öllum föngum, sem gerst höfðu
sekir um auðgunarbrot og minni
háttar saknæmt athæfi yrði veitt
náðun. í flestum tilvikum er í litlu
þjóðfélagi sem okkar nóg refsing
að hljóta dóm, sem venjulega kemur
í kjölfar langrar eða skammrar
gæsluvarðhaldsvistar. Slíkan kross
bera menn ævilangt, en sjaldnast
bætir sjálf innilokunin menn. Telja
má að þótt ekki nema tíundi hver
maður bætti ráð sitt við náðun,
væri til mikiis að vinna. Á hitt er
að líta, að margir þeirra, sem lenda
í fangelsi, hafa áður fengið frestun
á ákæru eða ákvörðun refsingar.
Hins vegar finnst mér, að skilorði
sé of lítið beitt í refsidómum, eink-
um þegar um fyrsta brot er að
ræða, því að skilorðsbinda hluta
refsingar er hálfgert kák. Að mínu
mati á helst að veita náðun í sér-
stökum tilvikum og aldrei eingöngu
af pólitískum ástæðum. Þá er þess
og að gæta að það er léttir á fang-
elsum að rýmka til og yfirleitt ekki
til bóta að hafa fullfríska menn
innilokaða um langan tíma á ríkis-
framfærslu. Hins vegar verður að
telja varhugavert að láta þá, sem
gerast ítrekað sekir um kynferðisaf-
brot, lausa án þess að gangast áður
undir afkynjun með lyfjum til langs
eða skamms tíma, eins og nú er
gert við kynferðisglæpamenn með
flestum menningarþjóðum. Ég hef
fyrir löngu bent á hve miklir mögu-
leikar felast í þess háttar meðferð
hættulegra afbrotamanna sem felst
í hormónalyfjagjöf, en skal ekki að
svo stöddu gera þá hlið fyrirbyggj-
andi ráðstafana að frekara umtals-
efni. Þó skal á það bent að senni-
lega myndi slík meðferð duga við
ofbeldismenn samanber það hve
hundar, kettir og hestar verða ljúf-
ir við geldingu.
Tilefni þessara skrifa er sú að-
för, sem gerð hefur verið að fyrrver-
andi dómsmálaráðherra vegna náð-
ana, sem hann veitti í lok ráðherra-
dóms síns. Mér dettur ekki í hug,
að Óli Þ. Guðbjartsson, sem hefur
um langan tíma verið skólamaður,
hafi veitt þessar náðanir án yfirveg-
unar og hafi því talið sig gera rétt,
þó það sé nú túlkað á versta veg.
Að mínu mati er allt of lítið gert í
því að veita mönnum reynslulausnir
og um of einblínt á dóminn sjálfan
og refsinguna. Náðanir eru ein
besta aðferð nútímas til þess að
sýna miskunnsemi þjóðfélagsins og
að reyna að beina mönnum á rétta
braut og er sjaldan ofnotuð. Það
er ekki til verulegs áfellis þótt ólög-
lærður ráðherra verði á að beita
um of miskunn eða „clementia".
Þess skal getið að undirritaður
telur, að í einum flokki refsimála
sé sjálfsagt að veita náðanir, en það
er þegar menn hafa verið dæmdir
til refsivistar vegna ölvunaraksturs
án þess að hafa vaidið meiðslum
eða tjóni. Eðlileg lágmarksfjárhæð
væri kr. 250.000. Með því myndi
ríkissjóður fá verulegar tekjur í stað
þess að þurfa að halda mönnum
uppi í fleiri mánuði auk þess sem
það myndi minnka álagið á yfirfull-
um fangelsum.
Þeir sem býsnast mest yfir þess-
um umdeildu náðunum, þekkja
væntanlega ekki þá kvöl, sem lögð
er á menn með innilokun þeirra,
sem einnig vandamenn frelsis-
sviptra manna verða venjulega að
bera á sinn hátt og er því á vissan
hátt hluti refsingarinnar.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
-------*-*-*--------
■ MÓEIÐUR Júníusdóttir og
Karl Olgeirsson skemmta gestum
í Berlín með píanóleik og söng
fimmtudaginn 30. maí. Móeiður var
í öðru sæti í söngvakeppni fram-
haldsskólanna í fyrra og starfaði í
Jassbandi Reykjavíkur. Karl hefur
leikið með ýmsum sveitum, svo sem
Possibillies. Tónleikarnir hefjast kl.
23.00.
GERIÐ GÓÐ KAUP!
Allar afskomar rósir á
TILB
Aðeins
kr. stk
kr. stk
vuiu \yy\j j\j íví, ðuv
á meðan birgðir endast.
a ^ Mikil uppskera
- lítið verð
TILBOÐ
Stór flauelsblóm í potti
H Ú S v
Opið alla daga frá kl. 9-22. Sími 689070