Morgunblaðið - 23.07.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1991
Út úr kreppunni
eftir Vilhjálm
Egilsson
íslenskt atvinnulíf hefur verið að
festast í vítahring stöðnunar á sama
tima og miklar framfarir eru meðal
helstu viðskiptaþjóða okkar sem við
miðum okkur mest við í lífskjara-
samanburði. Sé litið áratug aftur í
tímann kemur í ljós að framleiðni
hefur lítið sem ekkert aukist í ís-
lensku atvinnulífi í það heila tekið
meðan meðalaukning á framleiðni
í OECD-ríkjunum nálgast 20% á
hvem vinnandi mann.
Rýmandi afli á íslandsmiðum á
hér hlut að máli en í raun aðeins
lítinn hlut. Þrátt fyrir samdrátt í
afla hefur verðmæti útfluttra sjáv-
arafurða verið að aukast. Vandinn
er sá að íslenskt atvinnulíf hefur
ekki náð að þróast með sama hætti
og atvinnulíf annarra þjóða.
Fyrst og fremst hefur mistekist
að auka útflutningshæfni atvinnu-
lífsins en áukin utanríkisviðskipti
hafa verið ein af meginforsendun-
um fyrir. framfömm meðal við-
skiptaþjóða okkar. Ekkert hefur
gerst í stóriðjumálum síðan járn-
blendiverksmiðjan á Gmndartanga
var byggð. Fiskeldi og loðdýrarækt
hafa vægast sagt bragðist vonum
manna og ullariðnaðurinn er ekki
svipur hjá sjón miðað við þegar
best lét.
Útþensla ríkisins er önnur meg-
inástæða stöðnunarinnar. Oft hefur
verið deilt um hversu hátt hlutfall
opinberir aðiiar tækju til sín af tekj-
tím landsmanna eða hver umsvifin
væm í hlutfalli af landsframleiðslu.
Aðalmálið er þó það að íslendingar
hafa síðasta áratuginn verið að
færa sig úr hópi lágskatta þjóða
upp í hóp meðalskatta þjóða og em
á leiðinni í hóp háskatta þjóða með
sama áframhaldi. Öll viljum við
hafa myndarlegt velferðarkerfi
enda er það óijúfanlegur þáttur í
þeim lífskjöram sem við búum við.
PRÍMUSAR
0G POTTAR
PRÍMU§AR
VERÐ FRA 1.600
POTTASjETT
VERÐ FRA 1.670
MIKIÐ ÚRVAL!
SKÁTABÚDIN
fWMtíK
SNORRABRAUT 60, SÍMI 12045
Undirstaðan undir velferðinni hefur
hins vegar verið að bila.
Verðbólgan er þriðja helsta
ástæðan fyrir stöðnuninni en hún
hefur gert okkur lífið leitt: Verð-
bólgan á íslandi var 33% að meðal-
tali á síðasta áratug meðan hún var
innan við 5% í ríkjum OECD. Verð-
bólgan gerir alla ákvarðanatöku hjá
heimilum og fýrirtækjum ómark-
vissa og hefur því í för með sér
mikinn kostnað fyrir alla aðila.
Aukin útflutningshæfni
Nauðsynlegt er að taka upp gjör-
breyttan hugsunarhátt í atvinnu-
málum ef takast á að auka útflutn-
ingshæfni atvinnulífsins. Sam-
keppni stóreykst á öllum sviðum
hjá helstu viðskiptaþjóðum okkar í
kjölfar fijálslegri utanríkisviðskipta
enda.er það eitt aðaltækið til þess
að ná framfömm í atvinnulífi.
Islenskt atvinnulíf mun verða að
taka þátt í samkeppni við atvinnu-
líf annarra þjóða um hæft starfs-
fólk vegna þess að íslendingar
munu í auknum mæli eiga kost á
því að velja að búa erlendis. ís-
lenska þjóðin mun ennfremur eiga
í sífellt harðnandi samkeppni við
aðrar þjóðir um að búa atvinnulífí
sínu hvetjandi starfsskilyrði vegna
þess að annars flyst atvinnustarf-
semin úr landi.
Hingað til hefur útflutningur
okkar um of byggst á aukinni nýt-
ingu náttúmauðlinda. Þetta hefur
gert okkur allt of kæmlaus og við
höfum látið mikið af því nýja sem
hefur verið að gerast í heiminum í
atvinnumálum á síðasta áratug
fram hjá okkur fara.
Framfarir á síðustu ámm meðal
annarra þjóða hafa fyrst og fremst
falist í því þær hafa nýtt betur
stærstu auðlind sína sem er fólkið.
Markaðshagkerfíð hefur verið nýtt
betur til þess að virkja þá krafta
sem í fólkinu býr. Vemdarstefna
hefur verið á undanhaldi í utanríkis-
viðskiptum. Ríkisforsjá í atvinnulíf-
inu hefur snarminnkað en ríkisvald-
ið hefur orðið mun næmara fýrir
þörfum atvinnulífsins um hag-
kvæmni í viðskiptum og hvers kyns
samskiptum milli opinberra aðila
og fyrirtækja.
Til þess að ná árangri þurfum
við að skilja að okkur liggur á.
Helstu viðskiptaþjóðir okkar reikna
með svipuðum framföram í atvinnu-
lífínu á tíunda áratugnum eins og
vom á þeim níunda. Þetta þýðir að
þær munu heilsa nýrri öld með 40%
framleiðniaukningu á hveija vinn-
andi hönd í atvinnulífinu síðustu tvo
áratugi þessarar aldar. Hvar verður
ísland statt um aldamót ef atvinnu-
líf landsins verður í sömu spomm
á sama tíma?
Helstu sóknarfæri okkar í at-
vinnulífínu á næstu ámm liggja í
því að auka framleiðni í viðskiptum
eða að ná niður viðskiptakostnaði.
Hér koma stjórnvöld til með að leika
stórt hlutverk og ættu í raun að
vera í fararbroddi með því að miða
kröfur til fyrirtækjanna í samskipt-
um við það sem framtíðin mun bera
í skauti sér en ekki reyna að við-
halda fortíðinni eins lengi og stætt
er. Forráðamenn íslensks atvinnu-
lífs verða ennfremur sjálfír að vera
móttækilegir fyrir breytingum því
að á þeim hvílir mesta ábyrgðin á
því að vel takist til.
Ennfremur verða íslendingar að
vera móttækilegir fyrir samstarfi
við erlenda aðila og reyna að laða
þá að til þátttöku í atvinnulífi hér
á landi. Með auknum utanríkisvið-
skiptum í heiminum eykst þörfin
Tölvusumarskólinn
fyrir börn og unglinga 10*16 ára
© Tvær sperwandi vikur í Reykjavík í ágúst: ^
6.-16. ágúst kl. 9-12 og 19.-30. ágúst kl. 9-12 .^ v\
Tölvu- og verkfræöiþjónustan ^
“e? Grensásvegi 16 - fimm ár f forystu ^
fyrir slíkt samstarf og marga mögu-
leika til framfara er einungis unnt
að nýta með þátttöku erlendra aðila
í atvinnurekstrinum. íslensk fýrir-
tæki munu með sama hætti þurfa
að hasla sér völl erlendis í auknum
mæli. Evrópska efnahagssvæðið
gefur mikla möguleika í þessum
efnum sem við megum ekki láta
fram hjá okkur fara.
Ríkið í takt
Þessa dagana er hinn hefðbundni
tími fjárlagagerðar og stórra
ákvarðana í búskap hins opinbera.
Stöðnunin í atvinnulífínu hefur hins
vegar breytt viðfangsefninu úr því
hefðbundna starfí að halda aftur
af kröfum um aukin útgjöld í það
erfíða verkefni að þurfa beinlínis
að draga saman seglin á mörgum
sviðum.
Þetta verkefni er nauðsynlegt að
vinna vegna þess að peningarnir
eru hreinlega ekki til fýrir öllu því
sem við vildum gjaman hafa efni á
og höfum leyft okkur. Hvernig sem
seglin em dregin saman munu af-
leiðingamar koma niður á almenn-
ingi og fyrirtækjum. Kaupmáttur
almennings mun lækka með þjón-
ustugjöldum eða lægri niðurgreiðsl-
um og hagur ýmissa fyrirtækja mun
versna með auknum greiðslum fyrir
kostnað opinberra þjónustustofn-
ana. Minni þjónusta þýðir að sjálf-
sögðu lakari lífskjör.
Þetta er hins vegar alveg óhjá-
kvæmilegt því að á sama hátt og
öflugra atvinnulíf getur staðið und-
ir öflugra velferðarkerfí veldur
stöðnun í atvinnulífí stöðnun í vel-
ferðarkerfi. Vandi okkar er sá að
atvinnulífíð er ekki í venjulegri lægð
sem við getum treyst á að lagist
af sjálfu sér með stórauknum sjáv-
arafla þannig að óhætt sé að safna
skuldum sem borga á í næsta góð-
æri. Við horfum fram á rýran sjáv-
arafla nokkur næstu ár og það þarf
nýjar leiðir til þess að rífa atvinnu-
lífíð í gang.
Þjóðarsátt varanlegt ástand
Fólk og fyrirtæki hafa notið stöð-
ugra verðlags í þijú misseri en
meirihluti íslendinga sjálfsagt man
eftir. Þetta hefur hjálpað mjög til
við að veijast þeim áföllum sem
orðið hafa. Ljóst er að engum er
greiði gerður með því að raska því
jafnvægi sem náðst hefur í verð-
lagsmálunum.
Nú em kjarasamningar framund-
an í haust og þeir verða mikil þrek-
raun fyrir samningsaðilana. Óraun-
hæfar væntingar vom spilaðar upp
fyrir þingkosningarnar í apríl og
síðan kemur reiðarslagið með sárs-
aukafullum en nauðsynlegum sam-
drætti í sjávarafla. Aðilar vinnu-
markaðarins em hins vegar búnir
að brenna sig svo oft á því að semja
um launahækkanir sem teknar hafa
verið til baka í verðbólgunni að það
eykur líkurnar á því að þeir munu
vinna sitt verk af fullri ábyrgð.
En kjarasamningar verða aðeins
að hluta til ráðandi um framvindu
verðbólgunnar. Ekki síður skiptir
máli forganga nkisins í því að sníða
Leiðrétting
í grein Gylfa Þ. Gíslasonar á
laugardaginn féll niður hluti af
setningu. í heild átti setningin að
vera svona:
í umræðum um fískveiðistefnuna
hefur undanfarið nokkram sinnum
verið vikið að því, að undarlegt sé,
að formælendur veiðigjalds skuli
ekki hafa lagt til, að greitt sé gjald
fyrir hagnýtingu orku í fossum og
jarðhita, og spurt, hvort bændur
ættu þá einnig að greiða fyrir hag-
nýtingu afrétta. Auðvitað ættu
bændur að greiða fyrir hagnýtingu
afrétta, ekki aðeins vegna þess, að
sú hagnýting er verðmæt, heldur
einnig vegna þess, að hún er þjóðar-
búinu skaðleg.
Vilhjálmur Egilsson
„Hingað til hefur út-
flutningnr okkar um of
byggst á aukinni nýt-
ingu náttúruauðlinda.
Þetta hefur gert okkur
allt of kærulaus og við
höfum látið mikið af því
nýja sem hefur verið
að gerast í heiminum í
atvinnumálum á síðasta
áratug fram hjá okkur
fara.“
kemur ekki síst í ljós á sviði pen-
ingamálanna. Þunginn af hag-
stjóminni færist meira yfír á ríkis-
fjármálin eftir að frelsi til fjár-
magnsflutninga verður æ meira'.
Erlendum aðilum er nú í sjálfsvald
sett hvort þeir koma inn á fjár-
magnsmarkaðinn hér á landi og
fjárfesta í íslenskum verðbréfum.
Því er ekki lengur þægilegt að gera
greinarmun á því hvort opinberir
aðilar em að taka innlend eða er-
lend lán. Spurningin mun einungis
fara að snúast um lán eða ekki lán.
Nýr aldamótaandi
Sögubækurnar kenna okkur að
mikill kraftur hafí losnað úr læðingi
hjá íslendingum um síðustu alda-
mót. Við lesum um aldamótaand-
ann, um skáldin og athafnamennina
sem af stórhug vöktu þjóðina af
blundi. Þá lá þjóðinni á að treysta
efnahagslegt sjálfstæði sitt með
framfömm og styrku atvinnulífi um
leið og hver sigurinn af öðmm
vannst í hinni pólitísku sjálfstæðis-
baráttu.
Það er athyglisvert að um síð-
ustu aldamót vora miklir fijálsræð-
istímar í viðskiptum og má segja
að nú séum við að nálgast slíka
tíma aftur með aðild okkar að hinu
Evrópska efnahagssvæði. Því er
ekki síður þörf á því að auka efna-
hagslegan styrk okkar nú með nýju
framfaraskeiði í atvinnulífínu. Það
verður jafnmikil forsenda fyrir pól-
itísku sjálfstæði okkar um næstu
aldamót og var um síðustu aldamót.
eyðslu þjóðarinnar að verðmæta-
sköpun atvinnulífsins en í því felst
að aukning lána má ekki vera mik-
ið umfram aukningu sparnaðar.
Eyðslustig þjóðarinnar er ráðandi
fyrir eftirspurn eftir vinnuafli og
er því hin hliðin á vinnumarkaðnum.
Ef eyðslustigið er umfram verð-
mætasköpun atvinnulífsins í heild
kemur það fram í verðlagshækkun-
um, launaskriði, þenslu og rýrnandi
samkeppnishæfni útflutningsfyrir-
tækja um vinnuafl og þjónustu og
leiðir fyrr eða síðar til gengisfelling-
ar.
Hér hefur einmitt verið mikil
hætta á ferðum. Lykilatriði til að
tryggja stöðugleika í verðlagi í fyrra
auk þjóðarsáttar var það að fyrir-
tæki leituðust við að greiða niður
skuldir sínar og pláss myndaðist
fyrir ríkið á innlendum lánsfjár-
markaði. Uppsafnaður peningaleg-
ur spamaður þjóðarinnar bæði
fijáls og kerfísbundinn jókst um
20% meðan lán atvinnuveganna
hækkuðu aðeins um tæp 2% í fyrra.
Vísbendingar um þróun peninga-
málanna á fyrstu mánuðum ársins
voru skelfílegar og þar átti ríkið
stóran hlut að máli. Þess vegna
þurfti að grípa til sársaukafullra
vaxtahækkana. En hækkun vaxta
dugar ekki til ein og sér. Það verð-
ur að draga úr lánsfjárþörf opin-
berra aðila til þess að dæmið gangi
upp.
Mikilvægi þess að ná árangri í
að draga saman seglin hjá ríkinu
Höfundur er doktor í hagfræði,
framkvæmdastjóri Verslunarráðs
íslands og alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.
Atriði úr myndinni „Á valdi ótt-
ans“.
Bíóborgin
sýnir „ A
valdi óttans“
BÍÓBORGIN hefur tekið til sýn-
inga myndina „Á valdi óttans“.
Með aðalhlutverk fara Mickey
Rourke og Anthony Hopkins.
Leikstjóri myndarinnar er Mich-
ael Cimino.
Mikael Bosworth er forhertur
glæpamaður, mannræningi, morð-
ingi með meiru en samt á að reyna
að taka mál hans upp til þess að ná
fram mildari dómi eða náðun.
Þegar ung kona, Nancy Breyers,
sem er lögmaður hans, reynir að fá
að tala við hann, bregst hann hinn
versti við og heimtar að fá að flytja
mál sitt sjálfur.
Vinningshafinn Aðalbjörg Jónasdóttir tekur hér á móti lyklunum
að bifreiðinni.
I DREGIÐ hefur verið í stuðn-
ingshappdrætti Kvennalistans og
kom vinningurinn á miða númer
945. Vinningsahafinn er Aðalbjörg
Jónasdóttir. Hún tók nýlega á
móti vinningnum, bifreið af gerð-
inniSkoda Favorit, ásamt heilla-
óskum frá Kvennalistanum og bif-
reiðaumboðinu Jöfri hf. Aðalbjörg
kvaðst alsæl með vinninginn, sem
kæmi í góðar þarfir og væri þetta
jafnframt í fyrsta sinn sem hún
hreppti vinning í happdrætti. Á
myndinni eru f.v. Haraldur Sig-
urðsson, Jón Árni Helgason, Að-
albjörg Jónasdóttir, Kamilla
Guðmundsdóttir, Hafdís Bene-
diktsdóttir og Kristín Árnadóttir.