Morgunblaðið - 23.07.1991, Blaðsíða 18

18
leei í i'jt .8s HUOAauuniw <ii<3MaT/uosoM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1991
Fiskveiðistj óm-
un/veiðigiald
eftir Árna
Benediktsson
Á sjöunda áratugnum kom fyrst
fram hugmynd um að leggja auð-
lindaskatt á afnot af fiskimiðum
landsins. Síðan þá hefur umræða
um auðlindaskatt öðru hvoru skotið
upp kollinum. Sjálft orðið, auðlinda-
skattur, fældi menn þó jafnan frá
þessari hugmynd. Orðið veiðigjald
virðist mönnum falla betur í geð.
Allan síðasta áratug voru uppi hug-
myndir um að nota auðlindaskatt
eða veiðigjald til þess að stjórna
fiskveiðum. Erfitt reyndist þó að
fóta sig á þeim hugmyndum, fínna
nothæf tengsl milli veiðistjórnunar
og gjaldtöku.
Umræðan um veiðigjald hefur
fengið byr undir vængi að undan-
fömu. Tvennt virðist valda því. í
fyrsta lagi hin mikla og ábatasama
verslun sem nú fer fram um veiði-
heimildir, sem útgerðarmenn fá
ókeypis úr viðurkenndri sameign
þjóðarirínar. í öðm lagi hefur verið
látið í veðri vaka að fundin sé ný
aðferð til þess að stjóma veiðunum.
Þessi aðferð byggist á sölu veiði-
leyfa og geti komið í stað óvinsæll-
ar úthlutunar kvóta sem hefti at-
hafnafrelsi manna.
Það er full ástæða til þess að
reyna að kryfja þessi mál betur til
mergjar en hingað til hefur verið
gert. Tilraun verður gerð til þess
hér. í upphafi er rétt að taka það
fram að sá sem þetta ritar telur
að vel geti komið til greina að leggja
á veiðigjald. Hins vegar sér hann
ekki að það sé þjóðfélaginu til hags-
bóta við núverandi aðstæður og
vonar að þær aðstæður komi ekki
upp að hagstæðara verði að leggja
á veiðigjald en að gera það ekki.
Kvótasala milli útgerða
Á áttunda áratugnum og fram á
þann níunda stækkaði fiskveiðiflot-
inn meira en þörf var á og varð
töluverð umframfjárfesting. Tvennt
orsakaði þetta. í fyrsta lagi gerðu
menn sér vonir um að meiri afli
kæmi í hlut íslendinga eftir út-
færslu efnahagslögsögunnar í 50
mílur og síðar í 200 mílur. í öðru
lagi var orðið óumflýjanlegt að
verða við kröfum fiskvinnslufólks
um traustari atvinnu og jafnari
vinnu allt árið. Fiskverkendur sáu
að mögulegt var að verða við þess-
um kröfum með breyttum útgerðar-
háttum. Þetta varð til þess að kaup
og rekstur skuttogara varð mikið
keppikefli og raunar fór svo að á
skömmum tíma neyddust menn til
að taka þátt í þessari þróun, einnig
þeir sem í upphafi töldu hana ekki
heillavænlega. Þetta varð til þess
að flotinn stækkaði meira en góðu
hófi gegndi.
Þessari þróun lauk á fystu árum
níunda áratugarins. Flotinn hefur
haldið áfram að stækka eftir það
þrátt fyrir að áhersla hafi verið lögð
á að draga hann saman. Þess verð-
ur að geta að hluti þeirrar stækkun-
ar er til þess að bæta aðbúnað og
starfsaðstöðu sjómanna og til þess
að bæta umgengni um físk og frá-
gang hans og auka veðmæti hans
á þann hátt. Þannig stækkar flotinn
án þess að veiðigeta hans aukist.
En jafnhliða eykst veiðigeta hvers
skips með aukinni tækni og betri
verkfærum. En verulegan þátt í
stækkun flotans síðustu árin má
þó rekja til væntinga útgerðar-
manna og þeirra sem sjó stunda
um að geta aukið hlut sinn í heildar-
veiðinni með því að nýta sér glufur
sem jafnan hafa verið skildar eftir
í lögum hvers tíma um stjórnun
fískveiða. Þessar glufur hafa flestar
verið gerðar í nafni réttlætisins eins
og raunar flest annað sem misrétti
veldur. Mest hefur þetta komið
fram í ógnvænlegri fjölgun smá-
báta.
Þeir sem unnu að undirbúningi
þeirra laga um fískveiðistjórnun,
sem tóku gildi um síðustu áramót,
voru flestir sammála um að nauð-
synlegt væri að fiskveiðiflotinn
minnkaði og yrði fljótlega ekki
stærri en svo að hvert skip hefði
fullt verkefni árið um kring. Ekki
voru allir sammála um leiðir, en
niðurstaðan varð sú að haga málum
þannig að auðvelda útgerðarmönn-
um að hætta rekstri eldri og óhag-
kvæmari skipa og selja veiðiheim-
ildirnar. Vegna þess að ljóst mátti
vera að verð á varanlegum veiði-
heimildum yrði mjög hátt í byijun,
en færi síðan lækkandi, mátti ætla
að samdráttur í flotanum yrði nokk-
uð ör.
Þegar að því kæmi að fískiskip
hefðu almennt þann kvóta sem til
þess þarf að rekstur þeirra sé hindr-
unarlaus allt árið verði verð veiði-
heimilda orðið mjög lágt. Jafnvel
mætti láta sér detta í hug að þá
væri ekki lengur nauðsynlegt að
úthluta veiðiheimildum á hvert skip.
Þar með væri ekki lengur verð á
veiðiheimildum.
En í stað þess að samdráttur
fískiskipaflotans verði mjög ör og
verð veiðiheimilda lækki virðast nú
mörg öfl vinna að því að gera verð-
mæti veiðiheimildanna varanlegt.
Fjármálaheimurinn virðist líta á
núverandi söluverð veiðiheimilda
sem varanlega eign viðkomandi
útgerða. Það eitt og sér verður til
þess að viðhalda þeirri eign. Hluta-
fjármarkaðurinn virðist líta á veiði-
heimildir sem varanlega eign út-
gerða. Það verður æ algengara að
heyra að héðan í frá verði þessu
ekki breytt þar sem alltof margar
bindandi fjárhagslegar ákvarðanir
hafi verið teknar á þessum grund-
velli. Útgerðin haldi ekki velli verði
þessu breytt. Þá eru það mikil von-
brigði hvernig einstakar útgerðir
hafa brugðist við þar sem skipum
er ekki lagt varanlega í samræmi
við varanlega sölu kvóta. Með öllu
þessu er árangri af lögunum um
stjórn fískveiða stefnt í voða. Hag-
ræðingunni er fórnað en upp hefst
harðvítug barátta um eignarhald
og fjármuni. Útgerðarmenn mega
vara sig á þessu því að það knýr á
um breytingar sem hljóta að verða
útgerðarmönnum óhagstæðar.
Veiðigjald til stjórnunar
fiskveiða
Af augljósum ástæðum eru flest-
ir andvígir opinberri skömmtun. En
skömmtun getur verið óhjákvæmi-
leg, að minnsta kosti um sinn. Þeg-
ar of mikil ásókn er í auðlind verð-
ur að takmarka hana. Það verður
ekki gert nema með einhverri
skömmtunaraðferð.
Hér á landi höfum við farið í
gegnum umræðu um stjórnunarað-
ferðir aftur og aftur um langt skeið.
Þó að enginn sé sáttur við að leggja
þurfí hömlur á veiðar, eru menn
almennt þeirrar skoðunar að hjá
því verði ekki komist. Flestir hafa
hallast að því að úthlutun veiðiheim-
ilda á hvert skip sé skásti kostur-
inn. En engu að síður hefur staðið
yfír stöðug leit að nýjum og betri
aðferðum.
Alllangt er síðan því var fyrst
hreyft að rétt væri að stjórna fisk-
veiðunum með sölu veiðileyfa.
Bestu útgerðarmennimir hefðu
bestu möguleikana til þess að bjóða
hæsta verðið og þannig færðist
vaxandi hluti útgerðarinnar í hend-
ur þeirra sem bestum árangri næðu
og hagkvæmni veiðanna yrði í há-
marki. Þessu var jafnan slegið fram
í almennum orðum en ekki skýrt
nákvæmlega hver áhrifín yrðu.
Þessar hugmyndir virtust byggjast
á því að hver útgerðarmaður sendi
viðeigandi stjómvöldum tilboð í
heimild til að veiða tiltekið magn í
tiltekinn tíma, eitt ár eða fímm ár.
Þeir sem ættu hæstu tilboðin fengju
í sinn hlut það sem þeir bæðu um
en hinir minna og margir ekkert.
Fljótlega kom í ljós að á þessu
skipulagi væm margir gallar. Góðir
útgerðarmenn, sem gerðu tilboð
Árni Benediktsson
„Þó að íslenskur sjávar-
útvegur hafi öll skilyrði
til að vera hagkvæmur,
og hafi að undanf örnu
lyft íslensku þjóðfélagi
upp á það stig að vel
má við una, hefur löng-
um verið of mikið á
hann lagt og of lítið
skilið eftir hjá honum
sjálfum og mörgum
sem við hann starfa.“
byggt á ijárhagslegum staðreynd-
um, fengju ef til vill engar veiði-
heimildir, þar sem hærri tilboð
hefðu borist frá þeim sem minni
ábyrgð bera á rekstri sínum. Heilu
útgerðarstaðirnir gætu misst allar
veiðiheimildir og gætu enga björg
sér veitt. Af þessum sökum hafa
fáir aðhyllst þessar hugmyndir síð-
ustu árin.
Hins vegar hafa komið upp hug-
myndir um að leggja á veiðigjald.
Veiðigjald er hugsað sem ákveðinn
krónutala á hveija lest úthlutaðrar
veiðiheimildar. Þessar hugmyndar
hafa verið mjög á dagskrá að und-
anförnu og þeim virðist vera að
aukast fylgi í þjóðfélaginu. Þessar
hugmyndir eiga ekkert skylt við
stjórnun fiskveiða og geta á engan
hátt komið í staðinn fyrir það skipu-
lag sem nú er notað, né neitt ann-
að. Hvort sem veiðigjald er lagt á
eða ekki verður að úthluta heimild-
um til veiða samkvæmt sérstakri
ákvörðun. Það yrði að beita sjálf-
stæðri aðferð við stjórnunina. Það
takmarkar veiðar á engan hátt að
leggja á veiðigjald. Veiðigjald væri
lagt á eftir að ákveðin hefði verið
aðferð til stjórnunar fískveiðanna.
Þess vegna hefur umræðan á
margan hátt verið villandi að und-
anförnu þar sem veiðigjaldsmenn
hafa gjarnan gefið í skyn að álagn-
ing veiðigjalds væri aðferð til físk-
veiðistjómunar. Þessari umræðu er
nauðsynlegt að breyta til þess að
allur almenningur geti gert sér betri
grein fyrir um hvað málið snýst og
myndað sér skoðun í samræmi við
það.
Þegar betur er skoðað er það
augljóst að margir veiðigjaldsmenn
eru að reyna að leysa annan vanda.
Ef hagræðing í íslenskum sjávarút-
vegi næst, sú sem að er stefnt með
lögum um fiskveiðistjómun, er ljóst
að aðrar framleiðslugreinar innan-
lands ættu erfítt með að standast
sjávarútveginum snúning. Þess
vegna sé nauðsynlegt að jafna að-
stöðuna ef aðrar atvinnugreinar eigi
að þrífast hér og hægt verði að
halda uppi fullri atvinnu. Þetta er
vissulega rétt að taka mjög alvar-
lega og færa fram rök með og móti.
Verðmyndun
Söluverð vöru er jafnan í nokkru
samræmi við meðaltalskostnað.
Þessu má gjarnan snúa við þar sem
kostnaður ræðst að nokkru af sölu-
verðinu. Auðvitað má benda á ótal
undantekningar frá þessu frá einum
tíma til annars. íslenskur sjávarút-
vegur á í samkeppni við sjávarútveg
fjölmargra annarra þjóða á heims-
markaði. Veiðigjald, eða önnur
greiðsla fyrir óveiddan físk, er ekki
lagt á þann fisk sem við eigum í
samkeppni við. Af þeirri ástæðu
einni saman er óeðlilegt að leggja
á veiðigjald hér þar sem það raskar
samkeppnisstöðunni.
Fiskimiðin umhverfís ísland eru
meðal bestu fískveiðiauðlinda
heimsins. Þessi auðlind á stóran
þátt í því að nú um sinn höfum við
búið við einhver bestu lífskjör í
heiminum. Við höfum verið meðal
þeirra tíu þjóða, sem við best lífs-
kjör búa. Höfuðatvinnuvegur okkur
er matvælaframleiðsla. Alls staðar
er reynt að halda matvælaverði
niðri, víða með opinberum aðgerð-
um. Það hefur leitt til þess að af-
koma þeirra þjóða sem byggja fyrst
og fremst á útflutningi matvæla er
yfírleitt fremur slæm. Aftur á móti
fær iðnaðarframleiðsla að mestu
að þróast í friði. Þess vegna eru
iðnaðarþjóðirnar þær þjóðir sem
oftast búa við bestu lífskjörin,
ásamt þeim þjóðum sem eiga olíu.
Ekki verður annað séð en að lífs-
kjör íslendinga séu langt umfram
þau bestu sem þekkjast hjá matvæ-
laútflutningsþjóðum.
Áðan sagði að auðug fiskimið
ættu stóran þátt í þessu. Það virð-
ist vera tvímælalaust. Islendingar
eru ekki duglegri en gerist og geng-
ur. Þjóðsagan um langan vinnutíma
er á litlum rökum reist. Sumir telja
að stjórnunarhættir okkar hafí
dregið lífskjörin niður. Ástæða er
til ætla að það sé í meginatriðum
rangt þó að vissulega megi rekja
óviðunandi verðbólgu til stjórnunar-
hátta, en hún hefur leikið atvinnu-
lífið grátt. En eitt aðal sérkenni
stjórnunarhátta okkar hefur verið
að gengið hefur verið langt í því
að styðja við bakið á atvinnulífinu
og fleyta því yfir erfiða hjalla, sem
jafnan verða á leiðinni. Þetta hefur
skilað okkur Iangt fram á við.
Það skiptir okkur miklu að halda
þeirri lífskjarastöðu, sem við höfum
nú í samfélagi þjóðanna. Til þess
að svo megi verða þurfum við í
Komið við í einni glæsilegustu
þjónustumiðstöð landsins.
Opið frá kl. 8-23.30 alla daga.
Kjörbúð með miklu matvöruúrvali - Veitingasalur -
Greiðasala - Olíu- og bensínsala - Útibú Sparisjóðs
Mýrasýslu - Upplýsingamiðstöð ferðamanna - Úrvals
snyrtiaðstaða með skiptiborði fyrir kornabörn.
KAUPFÉLAG BORGFIRÐINGA - OLÍUFÉLAGIÐ HF.