Morgunblaðið - 23.07.1991, Blaðsíða 31

teei íjíii .82 auDAQUtQia^ goclvja.vrjdhom_
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1991
oe
31
Leiðarmerki Leifsbúða
eftir Jóhannes G.
Jóhannesson
Nú er á útleið knörr frá Noregi,
hér hefur hann viðstöðu nokkra en
siglir þá „Vesterveg til Vinland".
Fundur og rannsóknir Helge Ing-
stad og þeirra hjóna á Leifsbúðum
er merkt afrek, hver svo sem þess-
ar búðir reisti, Leifur Eiríksson eða
einhver annar. í bók sinni „Vester-
veg til Vinland" lýsir Helge landi
og staðháttum og einnig ræðir hann
um hafið og innsiglinguna til búð-
anna.
Aðkoman er ekki opið og hreint
farvatn, heldur grunnsævi, sker og
eyjar; allt bendir til að varúðar sé
þörf við siglingar að og frá staðn-
um.
Helge gekk upp á ásinn vestan
við búðirnar og þar fann hann þijár
vörður sem voru að vísu hrundar
að mestu og gijótið lá í haug. Hann
tók hvern stein og grandskoðaði í
leit að rúnum sem ristar hefðu ver-
ið á einhvern steininn. Ekki hafði
hann þó erindi sem erfiði; engar
fann hann rúnirnar en ekki er þess
getið að hann hlæði vörðurnar upp
að nýju.
Tilgangurinn með vörðuhleðsl-
unni var honum óljós; þær blöstu
við af sjónum og einnig frá Búðun-
um. En þetta var ekkert nýtt að
norrænir menn hlæðu vörður án
sýnilegra ástæðna.
Við Kingigtorsuak, nálægt
Upernavík á Grænlandi, fundust
þijár vörður og í einni þeírra rúna-
steinn með nöfnum þriggja nor-
rænna manna, sem komu þar laug-
ardaginn fyrir gangdag; þrír menn
hlóðu þijár vörður.
Hann veltir þó fyrir sér hvernig
á því stendur að vörðurnar séu þijár
og hvers vegna voru tvær þeirra
nálægt hvor annarri en sú þriðja
spölkorn í burtu.
Á -tveimur stöðum öðrum hafa
fundist vörður, tvær og tvær sam-
an, en þess ekki getið að beinlínis
væri leitað að hinni þriðju. Þetta
er við Jones Sund og á Ellesmer-
eyju en báðir þessir staðir eru á
kanadísku eyjunum vestur af Thule.
Tvær vörður hvor nálægt annarri
og sú þriðja nokkurn spöl frá er
þó ekkert einsdæmi og ekki þarf
langt að leita. Þegar siglt er frá
Hvammstanga til Blönduóss er siglt
fyrir Vatnsnes. Þar eru tvær leiðir,
grunnleið og djúpleið. Grunnleiðin
er mörkuð vörðum. Þeim er svo
fyrir komið að þegar eina þeirra
ber á milli hinna tveggja þá er skip-
ið á siglingaleið. Á Vatnsnesinu eru
tvö pör af slíkum vörðum, annað
parið hjá Stöpum en hitt við Hind-
isvík.
Ekki hefi ég spurnir af slíkum
merkjum annars staðar á landinu,
en a siglingu frá Þrándheimsfirði
til Álasunds í Noregi spurði ég lóðs-
inn hvort hann kannaðist við slík
siglingarmerki. Engin sem eru í
notkun, var svarið, en hér á okkar
leið eru svona vörður á tveimur
stöðum sem ég man eftir. Sjókort
af þessum stöðum voru ekki til stað-
ar og staðsetning varð ekki ná-
kvæmari. Ég kom í Finnland og
spurði lóðsinn sömu spumingar,
Grunnleiðin fyrir Vatnsnes.
hann sagði að gömlu innsiglingar-
merkin til Turku væm af þessari
tegundinni og enginn vissi hversu
gömul þau væru.
Nútíma siglingamerki eru oftast
tvær vörður hvor aftan við aðra,
jafnan með ljósum, en þær gefa
aðeins til kynna að á þessari einu
línu sé sigling ömgg, en ekkert
tákn um það hversu nærri hætta
Jóhannes G. Jóhannesson
„Fyrir knerri og önnur
þung skip var heppi-
legra að hafa þrjár
vörður þar sem eina
vörðuna átti að bera á
milli hinna tvegga.“
kunni að leynast. Þetta nægir vél-
bátum sem geta haldið réttri og
öruggri stefnu, en ekki erfiðum
seglbátum sem verða að slaga sig
áfram. Fyrir knerri og önnur þung
skip var heppilegra að hafa þijár
vörður þar sem eina vörðuna átti
Datt í logn að loknu hreti
eftir Jens í Kaldalóni
Aldrei nokkurn tímann hefur dott-
ið í jafnmikið dúnalogn en eftir þá
feiknalegu brotfalda, — holskeflur
og fárviðri þegar fellibyljir Hafskips-
málsins óðu hér yfir hauðri og höf-
um, samfellt um 5 ára skeið. Aldrei
nokkurn tímann jafn margir íslend-
ingar orðið sér til jafn mikillar
skammar og öðrum til skapraunar,
— aldrei í ævi þessara þjóðar sóað
jafnmiklum tíma, mannafla og ijár-
munum í jafngjörsamlega tilgangs-
lausa starfsemi, — sem rannsókn
þessa máls fólst í, aldrei prentaðar
jafn margar mannhæðir af máls
skjölum nokkurs máls, aldrei í sögu
þjóðarinnar beitt jafnmiklum gífur-
yrðum í tilgangslausu níði og rógi
um þá sem fella átti. Æsingurinn svo
yfirþyrmandi að vall út um hveija
smugu. Aldrei nokkurn tímann kveð-
inn upp dómur á landi hér jafn rass-
skellandi á alla orðhákana að engum
vörnum varð við komið, nema að
steinþegja og skammast sín í tóma-
rúmi þeirrar tilveru, sem hinir mæt-
ustu menn dengdu yfir landslýð allan
í einu afmörkuðu vetfangi, sem helli-
þruma úr heiðskíru lofti, svo hver
og einn góndi útí tilveruna, og botn-
aði með engu móti í því sem gerst
hafði, — já, útí lognið, kyrrðina og
tómleikann, sem allt í einu umvafði
þjóðina í örmum sér.
Saga þessa máls alls, var með
þeim eindæmum í rógi, níði og smán
á hendur þeim öllum er þar við sögu
komu, útfærðir í alla þá verstu eigin-
leika óþverrans, svo sem íslensk
tunga kunni nokkur deili á að lýsa
í orðfari sínu. Eignir fyrirtækis þessa
boðnar út til hverra er þiggja vildu
á þeim spottprís sem svo aldrei hafa
áður þekkst í viðskiptum manna né
fyrirtækja á slíkum hlutum.
Og það var eins og allir, sem þar
nærri komu, týndu útí loftið því
mannlega siðgæði, sem ætlast verður
til að venjulegir menn hafi til að
bera, þar sem þeir sakborningar, —
sem svo voru titlaðir í þann tíð, —
voru rifnir uppúr rúmi sínu og smal-
að inní þær hegningarréttir sem
traustastar þóttu til geymslu slíkra
óbótamanna, með öllum þeim mynd-
skreytingum í athöfnum öllum, sem
bestar þóttu til yndisauka hinum al-
menna borgara, á skjáum hinna lista-
stemmdu ljósvakamiðla.
Ein hin langsamlega söguríkasta
peningastofnun þjóðarinnar seld fjár-
málabröskurum fyrir ekkert verð og
svo aukin heldur með milljarða með-
gjöf, að færustu manna mati í ofaná-
lag. Einir hinir mikilvægustu máttar-
stólpar þjóðarinnar hristust og skulfu
eins og hrísla í skógi og svo gekk
æðisgangurinn um þverbak, að einn
hinn ástsælasti alþingismaður þjóð-
arinnar og þar að auki ráðherra var
rekinn með skömm — að kalla mátti
— úr starfí sínu, og þar með stærsti
og umfangsmesti stjómmálaflokkur-
inn klofinn í herðar niður og hefur
hvergi nærri ennþá náð sér eftir
áfallið, enda í eina og fyrsta skiptið
í sögu okkar ástkæra ættlands sem
slíkur endemis andskotagangur hef-
„Skömmin og skaðinn
sem þetta hrikalega
mál er búið að valda
þjóðinni, o g mörgum
ágætismönnum hennar,
er svo yfirþyrmandi, að
það fer um mann hryll-
ingur þá er til er hugs-
að.“
ur í þvílíkum mæli riðið röftum í ís-
lenskri byggð.
Það hlýtur að verða annáll tuttug-
ustu aldarinnar í Hafskipsmáli okkar
Islandsbyggðar sem skýtur öllum
öðrum annálum hennar ref fyrir rass,
og sú saga öll í þann feld búin, að
undrun vekur og skelfingu þeirra
sem síðar á öldum kunna að leita
fróðleiks í sögu lands og þjóðar þess-
ara tíma. Já, hann mun lengi blunda
í undirvitund tilverunnar um langa
framtíð - um leið og gluggað verður
í þeim þúsundum gjaldþrotamála sem
í hvelfíngu tilverunnar blundað hafa
sem sjálfsagður matmálstími dag
hvern, án nokkurra þenkinga í hinu
daglega amstri daganna, — sem
sjálfsögðum hlut.
En rúsínan í öllum þessum endem-
is skollaleik kórónaði svo alla mann-
gerð og gæsku þeirra ráðamanna
sem um stjórnvölinn héldu og stýr-
ingu á þessu svo sögulegu máli öllu,
að geta vanvirt svo manngerð sína
að bera á milli hinna tvegga, en
þær sýna opinn geira með öruggu
dýpi sem auðveldara var að sigla á
erfiðum skipum.
Þegar víkingar tóku land á
ókunnri strönd var það lífsspursmál
að koma skipinu heilu í höfn og
heilu til hafs. Því má ætla að eitt
fyrstu verkanna væri að marka sigl-
ingaleiðina. Væru menn skipreika
á framandi strönd var einnig meiri
von um björgun ef björgunarmenn
hefðu siglingarmerki til að fylgja
inn að ströndinni.
Við Leifsbúðir hagar svo til, eftir
texta og myndum í bók Helge, að
grunnsævi er mikið, sker mörg og
eyjar til hafs. Nú er álitið að sjávar-
borð hafi staðið nálega einum metra
hærra þegar búðirnar voru reistar
og sjávardýpið því einum mdíra
meira. Þó er auðséð að leiðar-
merkja var þörf og eftir afstöðu-
myndum má ímynda sér að ásinn
vestan búðanna hafi verið hentug-
asti staðurinn fyrir leiðarmerki inn
á milli eyja og skeija. Enga hefl
ég hugmynd um stefnulega afstöðu
þessara varða, hvorki í Leifsbúðum
né á hinum stöðunum og út frá því
sjónarhorni verður engin ályktun
dregin um notagildi þeirra eða til-
gang. Hitt er klárt mál og víst að
leiðarmerkja var þörf og þriggja
vörðu kerfið var það handhægasta,
virkasta og varanlegasta á þeim
árum.
Hafi nú þetta verið innsiglingar-
merki Leifs þá er tæplega til sóma
að þau liggi niðri þegar næsti knörr
leggur að landi í Leifsbúðum.
Höfundur er stýrimadur.
Jens í Kaldalóni
og drengskap allan, að meðtaka með
köldu blóði ásamt með óskabarni
þjóðarinnar þær litlu hundrað þúsund
krónur, sem af manngæsku sinni
hinn áðurnefndi ráðherra hafði stað-
ið fyrir að útvega fátækum meðbróð-
ur sínum til læknishjálpar á erlendri
grund, um leið og sólundað var millj-
óna hundruðum í þann æðislegasta
og um leið tilgangslausasta kosnað
sem mál þetta allt bar í skauti sér.
En skömmin og skaðinn sem þetta
hrikalega mál er búið að valda þjóð-
inni, og mörgum ágætismönnum
hennar, er svo yfirþyrmandi, að það
fer um mann hryllingur þá er til er
hugsað.
Höfundur er fyrrum bóndiá
Bæjum í Snæfjallahreppi.
Fdðu þér Storno (orsímo - einn vinsslosto forsímann ó fslandi

Verðið er hreint ótrúlegt.
Bílasími kr. 83.788 stgr. með vsk.
Burðar- og bílasími kr. 99-748 stgr.
með vsk.
PÓSTUR OG SÍMI
Söludeildir í Kirkjustræti, Kringlunni, Ármúla 27
og á póst- og símstöðvum um land allt