Morgunblaðið - 23.07.1991, Blaðsíða 37

ÍI' < 32 HUOaUUUIIÍM GIQAdar/.UDHOM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1991
Einar Ölafsson
bóndi - Kveðjuorð
Fæddur 1. maí 1896
Dáinn 14. júlí 1991
Kveðja úr héraði
Einar Ólafsson bóndi í Lækjar-
hvammi er nú fallinn í valinn og var
hann jarðsettur í Fossvogskirkju-
garði í gær. Hann var 95 ára að
aldri er hann lést og með honum er
genginn sá maður sem mest og best
áhrif hafði á búnaðarsögu Kjalarnes-
þings. Löngum og giftudrjúgum
starfsferli er nú lokið og engum gert
rangt til þótt fullyrt sé, að í félags-
og búnaðarmálum heima í héraði
markaði Einar dýpstu sporin. Hlutur
hans á landsvísu var heldur ekki
smár því að í áratugi skipaði hann
forystusveit íslenskra bænda á við-
burðaríku og farsælu tímabili í sögú
landsins.
Einar fæddist í Flekkudal í Kjós
og sleit þar barnsskónum _en foreldr-
ar hans voru þau hjónin Ólafur Ein-
arsson bóndi þar og kona hans Sig-
ríður Guðnadóttir. Ættir þeirra verða
ekki raktar hér en bæði munu þau
hafa verið að stofni til úr Kjós en
nokkur ættartengsl voru einnig í
Húnaþingi og rækti Einar þá frænd-
semi vel og var það gagnkvæmt.
Einar tilheyrði hinni svonefndu
aldamótakynslóð og ólst hann upp í
umhverfi og búskaparháttum sem
nánast höfðu verið óbreyttir frá land-
námstíð. Þessi kynslóð gerði síðan
atvinnu- og lífskjarabyltingu á fyrri
hluta tuttugustu aldar, sem kostaði
ekki aðeins blóð, svita og tár eins
og stundum er tekið til orða heldur
einnig mik|ar fórnir og erfiði. Þessu
fólki eigum við, sem erfum landið,
mikið að þakka okkar lífskjör í dag
og segja má það orð að sönnu að
þúsund ára tilvera þjóðarinnar sé
eilíft kraftaverk, eins og Davíð Stef-
ánsson segir í einu kvæða sinna.
Kjósin var og er menningarsveit
og mun Einar hafa notið þess; enda
þótt barnakennsla hafi ekki verið
nema eitt til tvö ár í sveitinni þá
náði Einar því að komast til dvalar
suður á Seltjarnames til vinafólks
og gekk í Mýrarhúsaskóla. Dvöl
fjærri heimili jók á víðsýni og kjark
hins unga manns og ekki síst er
hann á unglingsárum tók að sækja
vinnu til Reykjavíkur. Einar sá lífið
í nýju ljósi, sótti nú fast á brattan
og átti það takmark að verða efna-
lega sjálfstæður, en þó fór alltaf
verulegur hluti af „hýrunni" heim í
dalinn til foreldra og skylduliðs.
Einar var snemma bráðger og
greindur vel þannig að vinna á ýms-
um tímum í Reykjavík og samneyti
hans við verkafólk og togaramenn
varð hinum unga manni bæði hvatn-
ing og þroski sem kom honum að
góðu haldi síðar. Eyrarvinnan var
millibilsástand en hann stefndi á tog-
ara eins og ýmsir frændur hans og
vinir en slík pláss lágu ekki á lausu
á þessum árum. Þarna taldi Einar
að bestir væru möguleikar á að þéna
peninga og verða efnalega sjálfstæð-
ur maður. Hann stundaði aðallega
vinnu á togurum fram til 1926 er
hann hugði á búskap enda hafði
hann gengið í hjónaband 1925. Þó
var honum_nokkur eftirsjá í því að
yfirgefa félaga á sjónum enda voru
á þessum árum áhafnir einvalalið.
Það var veruleg menning fólgin í því
að vera samvistum við togaramenn
sem bæði voru hagmæltir, víðlesnir
sumir og gáfumenn en áttu ekki
annan kost en sjómennsku vegna
fátæktar í uppvexti.
Einar kvæntist Bertu Ágústu
Sveinsdóttur skipstjóra í Hafnarfirði,
Steindórssonar og hófu þau búskap
í Lækjarhvammi í Reykjavík árið
1926. Búnaðist þeim vel en brátt
tóku menn að leita til Einars um
félagsmál. Eðlisgreind og umgengni
hans við allskonar fólk á vinnumark-
aðnum í Reykjavík ásamt reynslu
hans á sjó kom nú að góðu haldi.
Þá var hann einnig trúr þeirri köllun
sem hann hafði valið sér í starfí bón-
dans. Frá bernsku hafði hann vanist
að afla lífsviðurværis af þeim föngum
sem aflað var hvort heldur. var til
sjós eða lands. Önnur störf voru hon-
um síður að skapi eða t.d. vinna fyr-
ir föstu kaupi í fastákveðnum vinnu-
tíma. Vinnutími hans var því lengst
af allur sá tími sem hann var ekki
í „koju“ en þetta er venja sjómanna
og bænda og ekki á áhugasviði al-
mennings yfirleitt. Slíkir eljumenn
voru þeir sem fallnir voru til starfa
í félagsmálum. Alltaf tilbúnir og
spurðu ekki um klukkuna og luku
skyldustörfum heima að loknum
fundarhöldum. Kjósin var menning-
arsveit og þar störfuðu hin hefð-
Minning':
Oskar Guðmundsson
Fæddur 14. júní 1924
Dáinn 14. júlí 1991
Ég talaði fyrst við hann í skíða-
ferð í Kerlingarfjöllum, þar sem hann
stríddi mér kornungri á sambandi
mínu við yngri bróður sinn. Hann
var góður skíðamaður og fór oft
hérlendis og erlendis á skíði, sem
ekki var algengt í þá daga.
Hann var Reykvíkingur, fæddur á
Bragagötu, sonur hjónanna Sólveig-
ar Jóhannsdóttur og Guðmundar H.
Guðmundssonar, sjómanns, Ásvalla-
götu 65. Hann gekk í Miðbæjarskól-
ann, eins og aðrir vesturbæingar og
lauk prófi frá Verslunarskóla ís-
lands. Á skólagöngu sinni reyndist
hann góður námsmaður.
Óskar var elstur fjögurra bræðra.
Eftirlifandi bræður hans eru Friðrik
Guðmundsson, skrifstofumaður,
Guðmundur J. Guðmundsson, for-
maður Dagsbrúnar, og Jóhann Guð-
mundsson, efnaverkfræðingur. Þeir
ólust upp í Verkamannabústöðunum
í glöðum hópi barnmargra fjöl-
skyldna. Þessi æskubyggð þeirra er
þeim ótrúlega kær.
Næst bar fundum okkar Óskars
saman, þegar við hjónin fengu inni
hjá elskulegum tengdaforeldrum
mínum með tvö elstu bömin okkar
í húsnæðisvandræðum. Óskar bjó þá
ekki heima, en var í fæði hjá móður
sinni. Dóttir mín, þá nokkurra vikna
gömul, fékk alltaf nokkrar leikfimi-
æfingar eftir kvöldbaðið hjá föður-
bróður sínum og 3ja ára sonur okkar
var ekki heldur afskiptur.
Á þessum tíma þekkti ég hann
einnig sem fijálsíþróttamann, sem
var í öllum frístundum sínum á gamla
Melavellinum á æfingum eða bara í
félagsskap annarra íþróttamanna.
Það var ekki laust við, að við hin
gerðum dálítið grín að þessari miklu
ástundum líkamsræktar og ákveðins
fæðuvals.
Áhugi hans á klassískri tónlist
kom mér nokkuð á óvart, en hann
hafði eftir að hann lauk námi í Versl-
unarskólanum unnið hjá Fálkanum,
þar var hljómplötudeild. Hann átti
margar perlur klassískrar tónlistar.
Vegir okkar skildu. Við hjónin
fengum leiguíbúð og leiðir Óskars
voru ekki þar sem við höfðum okkar
áhugamál eða atvinnu. En auðvitað
vissum við þó fundir væru ekki tíðir
að hann eignaðist son, Helga Júlíus,
sem nú er orðinn læknir. Hann er
giftur Bjarngerði Bjarnadóttur hjúk-
runarfræðing og eiga þau tvö börn,
Unni Ýrr og Róbert Heimi. Helgi
dvelur nú við framhaldsnám í Banda-
ríkjunum.
Óskar keypti sér íbúð í fjölbýlis-
húsi í vesturbænum en var lengi að
byggja og taldi réttast að gera sem
mest sjálfur. Hann fékk t.d. lánaðan
bílinn minn til flutninga á málningu
o.fl. En þetta var allt tímafrekt og
illa gekk með lokafrágang íbúðarinn-
ar, en þó bjuggu þau Erna Stefáns-
dóttir frá Vestmannaeyjum þar i
nokkur ár saman. Börn þeirra eru
Stefán Brynjar verkamaður og Rósa
Hlín nemi. Ennfremur ólst upp hjá
þeim sonur Ernu, Arnar Steinþórs-
son.
Óskar vann á skrifstofum Reykja-
víkurborgar um 45 ár. Enn iðkaði
hann íþróttir sér til ánægju og heilsu-
bundnu félög fólksins, s.s. búnaðar-
félag, kvenfélag og síðast en ekki
síst ungmennafélag. Þetta var fé-
lagsmálaskóli æskulýðsins í sveitum
landsins, fyrst ungmennafélagið og
seinna önnur félög. Einar sló ekki
slöku við félagsmálin og var formað-
ur Umf. Drengs 1920-1922 og var
-seinna kjörinn heiðursfélagi í félag-
inu, sem taldi sig þurfa að sýna þess-
um unga manni sérstaka viðurkenn-
ingu. Þátttaka í Jarðræktarfélagi
Reykjavíkur var hafin á fyrstu bú-
skaparárunum og formaður þess var
hann frá 1942-78 er verkefni félags-
ins fóru þverrandi í þéttbýlinu. Hann
var í stjórn Mjólkursamlags Kjalar-
nesþings frá 1935-74 og fulltrúi
Búnaðarsambands Kjalarnesþings á
Búnaðarþingi frá 1942 til ’78. í
stjórn Mjólkursamsölunnar 1943-78,
formaður Ræktunarsambands
Kjalarnesþings frá 1948-63, í sijórn
Búnaðarsambands Kjalaramesþings
1963-78, og í stjórn Búnaðarfélags
íslands frá 1968-79. Þá var hann
fulltrúi Búnaðarsambands Kjalarnes-
þinga við stofnun Stéttarsambands
bænda 1946 og kosinn þar í stjórn
og sat þar til ársins 1969. Heildar-
samtökin eða BÍ og SB kusu Einar
svo í alls konar trúnaðarstöður sem
hann gegndi meira og minna fram
yfir 1980. Þá var hann kjörinn heið-
ursfélagi í Mjólkursamlagi Kjal-
arnesþings, Jarðræktarfélagi
Reykjavíkur og Búnaðarfélagi ís-
lands og Vigdís forseti sæmdi hann
hinni íslensku fálkaorðu fyrir félags-
málastörf.
Vinsældir Einars voru einnig á
fleiri sviðum því alls staðar fékk
þessi maður traust fólks af öllum
stéttum og stigum. Hér má nefna
að hann sat í borgarstjóm Reykjavík-
bótar. Foreldrar Óskars létust há-
aldraðir og hann var í nokkur ár
eftir andlát þeirra í íbúð þeirra á
Ásvallagötu 65. En þar kom að að
rýma þurfti íbúðina og var það mik-
ill söknuður hjá Óskari að yfirgefa
þetta gamla æskuheimili þeirra
bræðra.
Síðustu árin höfðum við lítið sést,
en þau voru honum að ýmsu leyti
erfið. Lán hans var að hann bjó með
Svanlaugu Daníelsdóttur, Barmahlíð
52, sem reyndist honum frábærlega
ve! á erfiðum ámm og á ómældar
þakkir fyrir umhyggju sína og alúð
við þennan mág, sem við áttum ekki
nána samleið með, þó aldrei kæmi
til árekstra né vinslita.
Óskar fæddist á sólbjörtum júní-
degi og hann féll fyrir banvænum
sjúkdómi, krabbameini, 14. júlí sl.
Megi sú sumarhlýja og birta, sem
þann tíma ríkti fylgja börnum hans
og öðrum ástvinum og Óskar kveð
ég-
Elín Torfadóttir
ur frá 1940 til ’44 fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn og gætti pólitískra hags-
muna flokksins þar sem hann var til
kvaddur aila tíð.
Trúnaðarstörf þau sem hann
gegndi fyrir Stéttarsamband bænda
voru margvísleg og vandasöm, eink-
um í Framleiðsluráði, við verðlagn-
ingu búvara og skyldum hagsmuna-
málum bændastéttarinnar. Bænda-
stéttin sýndi Einari mikið traust og
hafði hann ávallt óskorað traust
bænda um land allt og lagði sig fram
um að bændastéttin gæti rétt úr sér
eftir þúsund ára þrældóm í þessu
landi. Hann átti marga góða banda-
menn í öllum flokkum í þeirri hug-
sjón og hiklaust má telja að takmark-
ið hafi náðst enda þótt syrt hafí að
um stund á síðustu tímum.
Félagsmálaferill Einars, tíf hans
og ævistarf var eftirtektarvert og
óvenjulegt en ég átti þess kost, að
vera samferðamaður hans í félags-
málum alla mína búskapartíð frá
1947. Það fóru ekki framhjá neinum
tilþrif hans á fundum og framgangur
mála er honum var trúað fyrir. Hann
var hvatning ungurn mönnum til
dáða og laðaði fram heilbrigðan
metnað. Þrátt fyrir það að hann var
glaðbeittur fundarmaður og mála-
fylgjumaður mikill, kunni hann sér
ávallt hóf, einkum í samskiptum sín-
um við hina yngri menn, en gat ver-
ið harður í horn að taka og erfiður
þeim er mikið fundu til sín.
Einar var góður ræðumaður, skýr
í hugsun og fór létt með tölur í ræðu-
stól, rómsterkur og hnyttinn í tilsvör-
um, einkum ef gripið var frammí
fyrir honum. Undir alvörusvip var
grunnt á glettni ef því var að skipta.
Hann var vinsæll og naut virðingar
allra sem hann starfaði með hvar í
flokki sem menn stóðu, enda maður-
inn þannig að hann hafði drengskap-
inn í fyrirrúmi og mat mikils dreng-
skap annarra ekki síður. Á seinni
árum sat hann á friðarstóli í Bænda-
höllinni og gaf góð ráð og naut vin-
sælda og virðingar. Hann var þakk-
látur vinum sínum og samstarfs-
mönnum í forystu bændastéttarinnar
fyrir þetta. Árið 1966 er hann brá
búi tók hann að sér afmörkuð sér-
hæfð störf á skrifstofu bændasamta-
kanna og fylgdist vel með öllum
málum og oft var til hans leitað.
Við Einar áttum vel skap saman
og með árunum myndaðist vinátta
góð með okkur en líklega hefi ég
notið þar vináttu þeirra föður míns,
en Einar sigldi með honum á togara-
árum sínum og fór miklum viður-
kenningarorðum um hann að honum
látnum. Einar var í sjón og raun hið
mesta karlmenni og byggði upp á
unga aldri andlegt og líkamlegt þrek
og ekki síst í átökum við máttarvöld-
in á sjó og landi. Þetta kom honum
og reyndar samferðamönnum hans
að góðu haldi í vandasömum skyldu-
störfum fyrir bændastéttina. Velferð
og afkoma bændastéttarinnar var
honum í senn hugsjón og takmark
sem hann hafði fyrir sjónum með
skynsemi og skyldurækni í fyrirrúmi.
Einar var gæfumaður í einkalífi
sínu og naut samvista við eiginkonu
og dótturina Þórunni. Hún giftist
Jóni Guðbrandssyni, dýralækni á
Selfossi, og eignuðust þau 9 börn,
allt hið mannvænlegasta fólk. Einar
missti konu sína 1968 og var það
honum svo sem vænta mátti erfitt,
en endurminningin og afkomendurn-
ir bættu vel úr þannig að á seinni
árum undi hann eftir atvikum glaður
við sitt.
Við vinir og velunnarar í heima-
héraði kveðjum nú þennan öldung
með virðing og þökk í huga. Við
senduni fjölskyldu hans og öðrum
vandamönnum samúðarkveðjur.
Minningin lifir.
Jón M. Guðmundsson,
Reykjum.
Þórörn Jóhanns-
son - Kveðjuorð
Fæddur 28. júlí 1922
Dáinn 5. júlí 1991
Skáldið Tómas Guðmundsson seg-
ir í kvæðinu Hótel Jörð: „Tilvera
okkar er undarlegt ferðalag." Á
þessu undarlega ferðalagi eignumst
við marga samferðamenn, sem fylgja
okkur, sumir lengur, aðrir skemur.
Sumir slást í förina í upphafi hennar
og heltast síðan smátt og smátt úr
lestinni. Aðrir koma síðar og verða
fastir samferðamenn, til loka og svo
eru þeir, sem eru með í ferðinni,
stund og stund, einn áfanga eða
fleiri. Það er þó ekki lengd samferða-
stundanna, sem gerir þær minnis-
stæðar og kærar, heldur samferða-
mennirnir, og sá andi, sem þeir bera
í farteskinu.
Á björtum síðsumardegi, undir
grasi gróinni brekku, austur á Mýr-
um, hittum við þau fyrst, Þórörn og
Lóló. Við komum að vestan, undir
leiðsögn Ingimars á Jaðri, þau að
austan með fleiri Hornfirðingum.
Hóparnir höfðu mælt sér mót á þess-
um stað, og ferðinni var síðan heitið
yfír Hornafjarðarfljót, á Höfn. Þarna
varð fagnaðarfundur undir hlíðinni,
og að drukknum nokkrum gleðiskál-
um og sungnum sumarlögum, var
sprett úr spori og göslað austur yfir
Fljót, til fagnaðar á Höfn.
Sökum frændsemi við Þórörn, og
reyndar nokkuð fjærri skyldleika við
Lóló, var okkur hjónum ætluð gisting
á heimili þeirra, og þar var ekki í
kot vísað.
Hér mættumst við frændur, á
miðri æviferð, við höfðum að vísu
haft spurnir hvor af öðrum, en fund-
um ekki borið saman fyrr.
Samferðastundimar urðu all
margar, og mismunandi langar
stundum á hestum, stundum í
Reykjavík og stundum á fallega
heimilinu þeirra á Höfn, eða hjá öðr-
um vinum þar. Lengst af voru þetta
gleðistundir, í glöðum hópi, en þegar
syrti í álinn, undir lok ferðarinnar,
einkenndust þær af samhyggð og
trausti, vina, sem vita ferðalok fram-
undan, en dreifa sársauka kveðju-
stundanna, með léttara hjali.
Ferðinni með Þóremi er nú lokið.
Hann bar flest einkenni góðs ferða-
félaga, öruggur, úrræðagóður og
skemmtilegur. Svipurinn var hreinn
og einarðlegur, og þó svörin væru á
stundum snögg, var kímnin aldrei
langt undan. Allur bauð maðurinn
af sér góðan þokka. Fátt kann ég
að segja um starfsferii Þórarnar, en
veit að hann var farsæll í starfi.
Samferðastundir okkar voru,
a.m.k. í byijun, tengdar áhugamáli
okkar beggja, hestamennskunni.
Auk hennar, stundaði Þórörn skóg-
rækt og las mikið, aðallega ýmsan
þjóðlegan fróðleik, og var gott að
ræða við hann um öll þessi áhuga-
mál. Þar var aldrei komið að tómum
kof.
Ungur valdi Þóröm sér æviferða-
félaga, Lovísu Hönnu Gunnarsdótt-
ur, sem í hópi ferðafélaganna var
hún Lóló. Varla hefði hann getað
vandað valið betur. Það var ætíð
veisla að koma á heimili þeirra, svo
samhent voru þau að gera gestum
sínum dvölina yndislega.
Örlögin höguðu því svo, að ég gat
ekki fylgt Þóremi síðasta áfanga
ferðarinnar, en hér er síðbúin kveðja
okkar hjóna og Árna yngri, með
þökk fyrir samfylgdina, og henni
fylgja dýpstu samúðarkveðjur til
Lólóar, Gunnars Þórs og annarra
aðstandenda.
Árni Björnsson