Morgunblaðið - 17.11.1992, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1992
Hvalveiðar í ljósi
Ríó-ráðstefnu
eftirEið Guðnason
Hvalveiðar bar á góma í fyrir-
spumatíma á Alþingi í síðustu
viku. Þar var þrýst á um að íslend-
ingar hæfu hvalveiðar að nýju og
létu ekki undan hótunum þeirra
sem sigla undir fölsku flaggi um-
hverfisverndar og hafa hvalina að
féþúfu. Einnig var það nefnt að
við ættum ekki að láta Bandaríkja-
mönnum haldast uppi að taka
óumbeðið að sér hlutverk alþjóða-
lögreglu varðandi auðlindanýtingu
annarra þjóða.
í fyrirspumatíma gefst ekki
tími til umræðna, enda þótt þing-
mönnum öðmm en fyrirspyijanda
gefist kostur á að gera eina stutta
athugasemd. Þær athugasemdir
urðu færri en ella, því ýmsir
áhugamenn um umhverfisvemd
og hvalveiðar úr röðum þing-
manna og ráðherra vom þennan
fimmtudagsmorgun á leið heim
af þingi Norðurlandaráðs í Dan-
mörku.
Nýta má hval og sel
Það vakti athygli mína við lest-
ur þessara umræðna að þar var
hvergi komið að því kjamaatriði,
sem mestu skiptir fyrir málflutn-
ing okkar í umræðunum um hval-
veiðar. En það er sú staðreynd að
á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
um umhverfi og þróun, sem haldin
var í Ríó de Janeriro fyrr á þessu
ári, var það samþykkt og því sleg-
ið föstu að reglan um sjálfbæra
nýtingu skuli gilda bæði um fiski-
stofna og sjávarspendýr, það er
að segja seli og hvali. Þetta er
skýrt skrifað í kaflann um nýtingu
lifandi auðlinda sjávar í Agenda
21, 800 síðna umhverfismálaáætl-
un næstu áratuga. Þessu er að
vísu settar þær takmarkanir sem
við sjálfír höfum alla tíð fylgt, að
veiða ekki úr þeim stofnum sem
taldir em í hugsanlegri útrýming-
arhættu.
Þessi niðurstaða, sem skiptir
höfuðmáli þegar við hefjum hval-
veiðar að nýju, fékkst á undirbún-
ingsfundum Ríó-ráðstefnunnar í
New York síðastliðið vor. Það var
ekki síst fyrir fmmkvæði og ötula
framgöngu íslensku embættis-
mannanna sem sóttu þann fund
að þessi varð niðurstaðan. Um
þetta efni tókst náin og afar góð
samvinna milli umhverfisráðu-
neytis, utanríkisráðuneytis, sjáar-
útvegsráðuneytis og fastanefndar
okkar hjá Sameinuðu þjóðunum.
Niðurstaðan varð sú, að bæði hval-
ir og selir geti verið nýtanlegir
stofnar og sú varð raunin enda
þótt ýmsar þjóðir berðust um á
hæl og hnakka til að koma á al-
gjöra og eilífu banni við öllum
hvalveiðum. Ekki vegna þess að
hvalir séu í útrýmingarhættu,
heldur vegna þess að þeir séu svo
fallegir og gáfaðir. Þær fullyrðing-
ar era efni í aðra grein.
Bandaríkin samþykktu
Agenda 21
Fulltrúar Bandaríkjanna á Ríó-
ráðstefnunni samþykktu að hvalir
og selir væra nýtanlegir stofnar
og enda þótt samþykkt fram-
kvæmdaáætlunarinnar Agenda 21
sé ekki bindandi að alþjóðalögum
vegur þetta óneitanlega þungt, því
ríki heims hafa samþykkt að hafa
þessa áætlun að leiðarljósi við
umbætur í umhverfismálum fram
á næstu öld. Raunar var það svo,
þótt ótrúlegt kunni að virðast, að
í almennu umræðunum á Ríó-ráð-
stefnunni bar hvorki hval né sel á
góma nema hvað sá er þetta skrif-
ar lagði áherslu á sjálfbæra nýt-
ingu allra lifandi auðlinda hafsins.
Þess hefur verið getið í umræð-
unni nú að loknum forsetakosning-
um í Bandaríkjunum að tilvonandi
forseti og þó einkum tilvonandi
varaforseti, sem kunnur er að
áhuga á umhverfísmálum, kynnu
að verða okkur þungir í skauti í
hvalamálum. Ótrúlegt er að þeir
muni hlaupa frá samþykki Banda-
ríkjanna við framkvæmdaáætun-
ina Agenda 21. í ágætri bók A1
Gore, væntanlegs varaforseta, um
umhverfísmál, „Earth in the Bal-
ance“, „Jörð í tvísýnu", rekur mig
ekki minni til að minnst sé á hvali
nema í framhjáhlaupi á einum
stað.
Rök fyrir hvalveiðum
Við eigum að hefja hvalveiðar
að nýju. Fyrir því eru meðal ann-
ars eftirgreind rök:
í veröldinni fæðast þijú böm á
sekúndu og íbúum jarðar fjölgar
á hveijum einasta sólarhring um
jafnmarga einstaklinga og byggja
okkar ágæta land, þ.e. um 260
þúsund manns.
íbúðar jarðarinnar eru 5,3 millj-
arðar og fimmtungur þeirra býr
við fátækt og hungur. Næstum
tveir þriðju íbúa jarðarinnar búa
innan við 50 kílómetra frá sjó.
íbúar jarðar verða um 9 milljarðar
eftir tæp 40 ár ef svo heldur sem
horfir. Þess vegna verður að auka
matvælaframleiðslu í veröldinni.
Matvælaframleiðsla úr heims-
höfunum tvöfaldaðist á áranum
1950 til 1970 en hefur síðan að-
eins aukist um 25%. íbúar þróun-
arlandanna fá 30% af eggjahvítu-
efnum í mat úr sjónum.
Eiður Guðnason
„Fulltrúar Bandaríkj-
anna á Ríó-ráðstefn-
unni samþykktu að
hvalir og selir væru
nýtanlegir stofnar og
enda þótt samþykkt
framkvæmdaáætlunar-
innar Agenda 21 sé
ekki bindandi að al-
þjóðalögum vegur þetta
óneitanlega þungt, því
ríki heims hafa sam-
þykkt að hafa þessa
áætlun að leiðarljósi við
umbætur í umhverfis-
málum fram á næstu
öld.“
Vísindamenn hafa eftir ítarleg-
ar rannsóknir, þar sem ísland hef-
ur um margt haft framkvæði,
sannað að til eru hvalastofnar og
selastofnar sem þola prýðilega að
úr þeim sé veitt.
I vaxandi mæli verður að taka
tillit til þess aukna álags á um-
hverfíð sem fylgir aukinni mat-
vælaframleiðslu á landi, þar sem
miskunnarlaus stórrekstur í land-
búnaði hefur allt of víða gengið
of nærri lífríkinu og valdið marg-
háttuðum umhverfísskaða. Ef
eggjahvítuefni framleidd á landi
ættu að koma í stað þeirra sem
koma úr sjó þyrftu Bandaríkja-
menn að nífalda nautakjötsfram-
leiðslu sína og fjölga nautgripum
um 200 milljónir. Það er í senn
hagkvæmt og umhverfísvænt að
auka matvælaframleiðslu úr sjó
þar sem því verður við komið með
sjálfbæram hætti og þar gegna
hvalveiðar mikilvægu hlutverki.
í þessu sambandi er líka rétt
að minna á, að sjálf þurfum við
að hyggja að nýtingu þeirra eggja-
hvítuefna sem við tökum úr haf-
inu. Það er ekki gott til afspum-
ar, að frá frystitoguram okkar
fari ekki nema helmingur þess sem
um borð kemur aftur í sjóinn.
Þetta stendur að vísu til bóta með
nýjum reglum en er fráleit staða.
Undirbúningur og kynning
skipta höfuðmáli
Aður en við hefjum hvalveiðar
að nýju þarf undirbúning. Sá und-
irbúningur felst ekki síst í að
kynna staðreyndir málsins fyrir
ráðamönnum og fjölmiðlum í þeim
löndum þar sem öfgamenn hafa
verið hvað háværastir. Það kynn-
ingarstarf þarf að hefja án tafar.
Þar eigum við að hafa nána sam-
vinnu við Norðmenn, Færeyinga
og Grænlendinga og alla þá er hér
eiga sameiginlegra hagsmuna að
gæta. Það er nefnilega svo að í
þessu máli höfum við góðan mál-
stað sem auðvelt er að veija.
Hvalastofnunum stafar ekki hætta
af takmörkuðum veiðum þar sem
farið er fram með gát. Hinir stóra
hvalveiðiflotar fyrri tími era löngu
bræddir í brotajárn og verða ekki
byggðir að nýju. Sé litið til lengri
tíma stafar hvalastofnunum langt-
um meiri hætta af þrávirkum líf-
rænum efnum sem í höfin berast
frá ýmiss konar atvinnustarfemi í
þeim löndum þar sem andstæðing-
ar hvalveiða hafa hæst.
Höfundur er umhverfisráðherra
A að liækka utsvar í
Reykjavík um 36%?
eftir Magnús L.
Sveinsson
í þeim umræðum, sem nú fara
fram um aðgerðir í efnahagsmál-
um, er talað eins og öll fyrirtæki
í landinu séu að verða gjaldþrota
og nauðsynlegt sé að létta sköttum
af öllum fyrirtækjum hvaða nafni
sem þau nefnast og velta samsvar-
andi sköttum yfír á launþega í
landinu. Þetta gefur alls ekki rétta
mynd af stöðunni, því öllum er ljóst
að staða fyrirtækja er mjög mis-
jöfn bæði eftir greinum og lands-
hlutum.
Það er ekki trúverðugt, þegar
leitað er breiðrar samstöðu um
aðgerðir og launþegar era beðnir
að taka á sig þungar byrðar, að
halda því fram, að öll fýrirtæki í
landinu þurfí á sömu aðstoð að
halda. Allir gera sér grein fyrir
því, að nauðsynlegt er að grípa til
róttækra aðgerða, til að bægja
þeirri atvinnuleysisvofu frá, sem
við blasir. En ef sú aðstoð á að
ganga jafnt til fyrirtækja, sem
betur era sett og hinna verst settu
og stórhækka á skatta á launþeg-
um, þá getur ekki orðið um slíkt
sátt í þjóðfélaginu.
Það er vitað, að langmesti vand-
inn, sem takast þarf á við, er hjá
fyrirtækjum í sjávarútvegi úti á
landsbyggðinni. Meðal þeirra að-
gerða, sem talað hefur verið um
að grípa til, er að afnema aðstöðu-
gjöld af öllum fyrirtækjum í land-
inu, sem er um 4,3 milljarðar á
þessu ári. Þar af greiða fyrirtæki
í sjávarútvegi á öllu landinu aðeins
um 700 milljónir króna. Af þessu
sést, að þau fyrirtæki sem hjálpar-
starfíð snýst fyrst og fremst um,
greiða aðeins lítinn hluta af að-
stöðugjaldinu. Niðurfelling þess
bjargar því litlu af vanda þeirra.
Rúmlega helmingur alls að-
stöðugjaldsins í landinu er greidd-
ur af fyrirtækjum í Reykjavík.
Samkvæmt ijárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar 1992, era að-
stöðugjöld áætluð rúmir 2,8 millj-
arðar, sem era um 22% af tekjum
borgarinnar. Gera verður ráð fyrir
einhveijum afföllum. Af þessum
2,8 milljörðum greiða útgerð og
fískvinnsla í Reykjavík aðeins 45
milljónir króna eða 1,6% af heiid-
araðstöðugjaldinu í Reykjavík.
Niðurfelling aðstöðugjalda á
fyrirtæki í Reykjavík bjargar því
engu hjá fyrirtækjum í sjávarút-
vegi. Reyndar er sagt frá því í
Morgunblaðinu 12. þ.m. að því sé
spáð að Grandi hf., sem er aðalút-
gerðarfyrirtækið í Reykjavík,
muni skila 80 milljónum króna í
„Mikilvægt er að sem
breiðust samstaða náist
um þær aðgerðir sem
gripið verður til.
Forsenda þess hlýtur
þó að vera, að hjálpin
fari fyrst og fremst til
þeirra fyrirtælqa og
atvinnugreina, sem í
raun þurfa á aðstoð að
halda, en aðstoðin verið
ekki eyðilögð með því
að láta hana ganga
jafnt til þeirra, sem
ekki þurfa á henni að
halda. Það væri svipað
og að láta hjálp, sem
ætluð væri vanþróuðum
þjóðum, ganga til allra
þjóða heims, burtséð
frá afkomu þeirra.“
hagnað á þessu ári og framdrög
að rekstraráætlun ársins 1993
sýni hagnað af reglulegri starf-
semi að fjárhæð 900-100 milljónir
Magnús L. Sveinsson
króna. Þetta er dæmi um vel rek-
ið fyrirtæki, sem er vissulega
gleðiefni í öllu svartnættistalinu,
sem virðist vera orðinn hluti af
vandanum sem við glímum við.
En úr því að niðurfelling að-
stöðugjalda bjargar svo litlu hjá
fyrirtækjum, sem í raun þarf að
hjálpa, hvers vegna er þá lögð svo
mikil áhersla á að fella þau niður
á öllum fyrirtækjum á landinu al-
veg burtséð frá afkomu þeirra?
Afkoma fyrirtækja er auðvitað
misjöfn eins og alltaf er og sum
fyrirtæki eiga í einhveijum erfíð-
leikum eins og jafnan vill vera.
En Reykvíkingar trúa því ekki, að
afkoma fyrirtækja í RÍeykjavík sé
almennt svo slæm, að nauðsynlegt
sé að grípa til stórfelldra björgun-
araðgerða og létta af þeim að-
stöðugjaldi og hækka þess í stað
útsvörin á borgarbúum um 36%
til að bæta borginni upp þann
tekjumissi, sem hún yrði fyrir, ef
aðstöðugjöldin yrðu felld niður?
Þessi krafa kemur fyrst og
fremst frá talsmönnum samtaka
vinnuveitenda, sem ella kreíjst
gengisfellingar. Því er haldið fram
af sömu aðilum, að aðstöðugjald
sé séríslenskt fyrirbæri, sem
skekki samkeppnisaðstöðu at-
vinnuveganna. Ætla verður hins
vegar, að aðalatriðið sé, hver heild-
arskattbyrði fyrirtækjanna er. Það
komi fram í ræðu borgarstjóra á
síðasta borgarstjómarfundi í um-
ræðum um aðstöðugjaldið, að
samkvæmt skýrslu um skattlagn-
ingu fyrirtækja í OECD-ríkjunum
1990 nam skattbyrði íslenskra
fyrirtækja 4,2% af vergri Iands-
framleiðslu, en meðaltal allra ríkj-
anna var 8,6% og meðaltal í ríkjum
Efnahagsbandalagsins 9,5%. Hlut-
fall fyrirtækjaskatta af heildar-
skattbyrði var 12,9% hér, en með-
altalið í OECD-ríkjum var 22%.
Ekki liggja fyrir upplýsingar um,
að þessi hlutföll hafí breyst svo
nokkra nemi frá árinu 1990.
Það er ljóst að vextir era mjög
þungur útgjaldaliður hjá mörgum
fyrirtækjum og sérstaklega hjá
þeim, sem helst þurfa á hjálp að
halda. Sagt hefur verið frá, að
vaxtakostnaður sumra fyrirtækja
sé jafnhár og launakostnaður. Það
er því ljóst að aðstöðugjaldið vegur
mjög létt í útgjöldum miðað við
vaxtakostnaðinn hjá þessum fyrir-
tækjum.
Það er upplýst að sjávarútveg-
urinn skuldar um eitthundrað