Morgunblaðið - 17.11.1992, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1992
Nokkur orð vegna kenninga
Trausta Valssonar skipu-
lagsfræðings í fjölmiðlum
eftir Helga
Haraldsson
í Morgunblaðinu 31. október sl.
er viðtal við Trausta Valsson arki-
tekt, skipulagsfræðing og kennara
við HÍ.
Það er ekki ónýtt að geta skreytt
sig með fáeinum titlum um leið og
borið er á borð fyrir almenning
annað eins góðgæti og eftirfarandi:
„Ríkið greiðir 500 milljónir í styrki
vegna þess að við höldum úti feiju-
siglingum til staða sem a.m.k. í
sumum tilfellum er óhagkvæmt að
halda í byggð. Þessi upphæð er
aðeins dæmi um þann gífurlega
kostnað sem hlýst af því að halda
litlum einangruðum sjávarþorpum
í byggð.“ Síðan skella á þessi
dæmalausu vísindi: „Þá eru af-
skekktu þorpin óhagkvæm vegna
þess að miklu erfíðara er að tengja
þau fiskmarkaðsþróun sem byggist
á fijálsum flutningum með físk á
bflum." Síðan er vitnað í erindi sem
þessi vísindafrömuðyr hafa haldið
á ráðstefnu um samgöngumál þar
sem hann segir að „nær væri að
aðstoða fólk við að flytja frá stöðum
sem sjáanlega myndu leggjast í
eyði en að kasta fé í samgöngu-
mannvirki, feijurekstur o.fl. Sjávar-
þorp eru rekstrareiningar sem þurfa
auðvitað að standa undir sér. Ef
við tökum Grímsey sem dæmi þá
búa þar um 100 manns. Þangað
gengur feija, þar er höfn, skóli,
póstþjónusta, rafmagn og húshitun
með olíu.“
Trausti segir að það sé augljós-
lega mjög dýrt að reka byggð í
Grímsey og að „þrátt fýrir áð mik-
il verðmæti komi þar á landi þá sé
nóg pláss á Eyjafjarðarsvæðinu fyr-
ir fleiri báta, skólamir þar geti tek-
ið við grímseyskum nemendum og
þar sé nóg húnsæði". Síðar í samtal-
inu segir: „Það fé sem farið hefur
í ríkisstyrki til Grímseyjarfeijunnar
og til olíukyndingar þar mætti nota
til að hjálpa íbúunum til að flytja.“
Nú væri ágætt að fá að vita
hvaða kostnað skipulagsfræðingur-
inn og íslenska ríkið hans sitja uppi
með vegna olíukyndingar húsa í
Grímsey. Ég veit ekki betur en
Grímseyingar greiði sína húshitun-
arolíu úr eigin vasa og ég veit ekki
til að hún sé ríkisstyrkt heldur þvert
á móti hefur ríkið dágóðar tekjur
af innflutningi og sölu olíufélag-
anna. Varðandi skipulagningu
Trausta á hjálparstarfí við einhvers-
konar nauðungarflutninga á Gríms-
eyingum til íslands get ég fullvissað
hann um að beiðni um hjálp af því
tagi hefur ekki enn verið send frá
Grímsey og verður ekki send í bráð.
Þegar hann talar um að Grímsey
verði að standa undir sér get ég
ekki séð að upptalning hans á
mannvirkjum og opinberri þjónustu
sé nein rök fyrir því að þessi byggð
sé rekin með tapi. Það er almenn
regla hjá sæmilega upplýstum
mönnum sem annast uppgjör fyrir-
tækja og stofnana að nefna ekki
einungis gjöld heldur einnig tekjur
en það láðist Trausta í þetta skipt-
ið enda óvíst að það hefði þjónað
„Það er vel líklegt að
sjávarþorpin þurfi á
hjálp skipulagsfræð-
inga að halda, ef sá tit-
ill felur í sér það sem
orðið þýðir, ekki þó við
að flytja íbúana burt,
heldur til að skipu-
leggja nýja uppbygg-
ingu í sjósókn, vinnslu
og iðnaði.“
hans málflutningi.
Árum saman hafa Grímseyingar
verið efstir á blaði yfír þau sveitar-
félög sem hafa mest útflutnings-
verðmæti á íbúa. Grímsey er út-
gerðarstöð þar sem einkum eru
gerðir úr smábátar. Enginn annar
útgerðarmáti skilar jafn miklu í
þjóðarbúið og smábátaútgerð, eng-
in skilar jafn verðmætum afla,
skapar jafn mörg störf, eyðir minni
olíu eða er ódýrari í rekstri miðað
við aflaverðmæti. Það er nokkuð
hagstætt að gera út frá Grímsey
miðað við aðra staði vegna þess hve
stutt er á miðin og sést það best á
því að hingað sækja bátar úr landi
mjög stíft og halda ijölmargir alveg
til hér mánuðum saman. Oft eru
milli 20 og 30 aðkomubátar hér til
lengri dvalar. Það sýnir e.t.v. hvað
hagstætt væri að flytja okkur öll á
Eyjafjarðarsvæðið þar sem Trausti
er svo örlátur á viðlegupláss. Hann
virðist einnig hafa þar húsnæði til
sölu við vægu verði því eftir þjóð-
flutningana höfum við e.t.v. ekki
efni á að greiða fullt markaðsverð
fyrir húsnæði og eiga á sama tíma
að sjá til þess að eignir í Grímsey
verði ekki ónýttar svo nota megi
þær til sumarbyggðar eins og í
„Flatey á Breiðafírði". Ekki er ég
heldur sannfærður um áframhald-
andi sumarbyggð þar eftir að
Trausti hefur farið höndum um
'feijuútgerð á því fagra svæði.
Það er vafalaust rétt hjá Trausta
að flugvöllurinn, höfnin, skólinn,
pósthúsið, rafstöðin og olíutankur-
inn séu öll á hvínandi hausnum en
ég hef ekki enn séð nein rök fyrir
því. Ég veit ekki hvað mikill halli
er á rekstri flugvallarins en ég hef
ekki trú á að rekstur hans sé mjög
dýr og alveg óþarfí að bera hann
saman við Leifsstöð. Ég get þó
frætt Trausta á því að fyrir nokkr-
um árum var ákveðið af flugmála-
stjóra að lengja flugbrautina um
400 metra. Þetta var á sama tíma
og fjárveiting til hafnarinnar var
skorin niður. Því spurði ég einn af
þingmönnum okkar hvort ekki væri
hægt að færa eitthvað af þessum
flugvallarpeningum til hafnarinnar.
Þessi þingmaður, sem átti sæti í
íjárveitingamefnd Alþingis, kom
alveg af fjöllum í þessu máli og
sagði engu fé hafa verið veitt til
flugvallarins. Þingmaðurin kannaði
þetta síðan hjá flugmálastjóm og
fékk þau svör að þetta fé væri
hagnaður af Leifsstöð og ef
Grímseyingar vildu það ekki yrði
það bara notað í einhvern annan
flugvöll. Grímseyjarflugvöllur
gegnir nokkuð mikilvægu öryggis-
hlutverki og þjónar í raun miklu
stærra svæði en Grímsey einni.
Höfnin hér er vafalaust á hausn-
um líka en þó hefur hún það sér
til málsbóta að vera öryggis- eða
lífhöfn fyrir Norðurlandi, sú sem
er næst djúpmiðunum og næst
fískimiðunum og hefur oft komið
sér vel og orðið til að bjarga miklum
verðmætum. Það gefur auga leið
að netabátar t.d. úr Eyjafírði ættu
ekki hægt með að draga trossurnar
daglega ef þeir hefðu ekki viðlegu-
höfn hér. Það leiddi til þess að afl-
inn yrði margra nátta og þar með
yrði honum hent því útgerðarmenn
hafa engin efni á að spandera
naumum kvóta sínum á verðlausan
físk. Þá hafa bátar geta leitað hing-
að vegna bilana og oft hefur verið
kafað fyrir þá til að skera úr skrúfu
o.m.fl. Svo er höfnin okkar merkur
minnisvarði um þá verkfræðinga
og menntamenn sem geta búið til
höfn, það hefur nefnilega stundum
mistekist. Sem slík er hún auðvitað
menningarverðmæti sem á ekki síð-
ur rétt á sér en margt af því drasli
sem opinberar stofnanir í höfuð-
staðnum skreyta sig með, á kostnað
almennings, og kalla listaverk, skila
engu til þjóðarbúsins og þjóna eng-
um tilgangi.
Skólinn okkar er sjálfsagt á
hausum líka eins og annað hér en
ég get þó frætt Trausta á því að
ríkið hefur nú ekki kostað miklu til
hans.
Pósthúsið hlýtur að vera á haus-
unum enda þarf það að greiða húsa-
leigu og símalínu sem er nú reynd-
ar alveg nýtilkomið því pósthúsið
var alvegá framundir þetta inni á
KEA-kontómum og greiddi akkúrat
ekkert fyrir sig, átti ekki einu sinni
blýant.
Svo er það olíutankurinn. Hann
er á vegum Olíufélagsins hf. sem
var dótturfyrirtæki Sambandsins
þannig að allt það batterí hlýtur
bara að vera á hausun líka.
Þá eru það allir ríkisstyrkirnir til
Grímseyjarfeijunnar. Það mátti
jafnvel lesa það úr orðum Trausta
að það væru litlar 500 milljónir
króna. Það er ósköp þægilegt fyrir
menntaðan mann sem kennir í Há-
skólanum (sem er líka á hausnum),
að dúkka upp í fjölmiðlum með
þeim hætti sem Trausti Valsson
hefur gert og talar um styrk til
„Grímseyjarfeijunnar" sem eitt-
hvert hræðilegt þjóðarböl. Hér á
hann trúlega við Sæfara, feijuna
sem siglir til Grímseyjar en þó ekki
eingöngu heldur einnig þjónar hún
Hrísey, Akureyri og Dalvík. Hvers
vegna lætur hann sem Sæfari sé
einhver baggi á ríkinu? Hefur hann
e.t.v. reiknað út hvort hagkvæmara
sé að reka þessa feiju en enga?
Rekstur Sævara mun þarfnast
nálægt 2,5 millj. kr. á mánuði í rík-
isstyrk en fær 1,8 milljónir. Mis-
muninn verður rekstraraðilinn að
bera þar til aukafjárveiting fæst
eftir dúk og disk. Því væri nær að
tala um fjárhagslegan bagga á
rekstraraðilanum, Hríseyjarhreppi,
en ríkinu. Ég get ekki betur séð
en að það sé slóðaháttur núverandi
samgönguráðherra, þingmanns
þessa kjördæmis, sem er að tröllríða
þessum feijurekstri. Hann virðist
ætla að ganga af honum dauðum
hvort sem Hríseyjarhreppur fer á
hausinn við það eða ekki. Ráðherr-
ann virðist nefnilega vera afskap-
lega vansæll með þau þjóðþrifamál
sem fyrirrennari hans kom í verk,
þ.e. að koma feiju á svæðið og
gera jarðgöng gegnum Ólafsfjarð-
armúlann. Segja ýmsir Eyfírðingar
hann helst vilja taka feijuna og
troða henni upp í göngin. Það er
að vísu önnur saga — en blaður af
þvi tagi sem Trausti Valsson
ástundar á almannafæri er vatn á
myllu þeirra sjónarmiða sem virðast
ríkja hjá þeim vesæla ráðherra.
Trausti Valsson skipulagsfræð-
ingur vill grisja úr sjávarþorp sem
dýrt er að reka. Hefur hann e.t.v.
kannað hvað það kostar þessi sömu
sjávarþorp að reka höfuðstaðinn?
Þegar búið er að grisja og „hjálpa
fólki að flytja" nauðugt viljugt,
samkvæmt því sem kom fram hjá
honum í viðtali á Rás 2 mun físki-
skipum fljótlega fækka og fjöldi
útgerðarmenna fara á hausinn.
Ætli atvinnulausum sjómönnum og
eignalausum fyrrverandi útgerðar-
mönnum veiti þá af því húsnæði
sem Trausti vill af rausn sinni
skenkja Grímseyingum. Eftir grisj-
unina segir hann að standi eftir
öflugustu útgerðirnar með bestu
skipin. Þá væri að hans áliti eðlilegt
að þeir sem eftir stæðu greiddu
eitthvert gjald, t.d. veiðigjald, sem
renni þá til að greiða fyrir ýmsa
þjónustu og þar nefndi hann Póst
og síma og skóla o.þ.h. Félagi
Trausti! Það greiða öll útgerðarfyr-
irtæki slíka þjónustu nú þegar og
er ekki á bætandi.
Þá eru það hin miklu vísindi sem
koma fram hjá Trausta og eru á
þann veg hvað afskekktu þorpin séu
óhagkvæm vegna þess hvað erfitt
er að tengja þau „fískmarkaðsþróun
sem byggist á fijálsum flutningum
með físk á bílum“. Er skipulags-
fræðingurinn alveg viss um hag-
kvæmni þess að kaupa físk á mark-
aði, þar sem ávallt er greitt hæsta
verð, til þess að „transporta" síðan
með hann um landið þvert og endi-
langt á vörubflum? í fyrra keyptu
fyrirtæki á Suðumesjum físk á
Fiskmarkaði á Dalvík og fluttu
hann suður á bílum. Á sama tíma
keypti Fiskiðja Sauðárkróks fisk
bæði í Þorlákshöfn og á Akranesi
(og gerir enn) og flutti norður á
bflum. Félagi Trausti, er þetta það
sem koma skal? Getur ekki hugsast
að öll þín þjóðflutningaspeki og
eyðimerkurstefna sé rugl? Gæti
ekki hugsast að þín framtíðarsýn
um bílalestir fram og til baka um
landið með fisk sé líka rugl? Og
gæti ekki hugsast að ef málefni
Eyjafjarðarðafeijanna væri afgreitt
með þeim hætti sem að var stefnt
í byijun yrði rekstur þeirra hrein-
lega hagkvæmur þegar allt er tekið
með í reikninginn jafnvel þó að þær
yrðu ekki reknar með hagnaði?
Það vill okkur til lífs hér í norðr-
inu að Trausti Valsson fellir ekki
alvöru dóma, hann fellir sleggju-
dóma. Skpulagsfræðingurinn er
sýnilega fallinn í sömu gryfju og
ríkisstjórnin, það er að skera, skera
og skera meira. Ekkert er litið á
rætur vandans heldur er hausunar-
hnífurinn látinn vaða hvar í þjóðar-
líkamann sem hann er líklegastur
til að valda mestum sárum. Það er
vel líklegt að sjávarþorpin þurfi á
hjálp skipulagsfræðinga að halda,
ef sá titill felur í sér það sem orðið
þýðir, ekki þó við að flytja íbúana
burt, heldur til að skipuleggja nýja
uppbyggingu í sjósókn, vinnslu og
iðnaði. Það er gjörsamlega út í hött
að flytja frystinguna út á sjó, selja
þannig hráefnið úr landi og skilja
vinnsluna eftir hráefnislausa um
leið og troðið er upp á okkur EES-
samningi og ætlast um leið til að
þessi sama vinnsla sé reiðubúin að
nýta sér EES-markaðinn og fær
um að keppa á honum. Við þurfum
uppbyggingu á atvinnutækjum sem
hæfa stöðunum, ekki staði sem
hæfa atvinnutækjunum. Við þörfn-
umst ekki togara sem senda hráefn-
ið úr landi eða gámafyrirtækja sem
kappkosta að forða fískinum undan
vinnslu innanlands. Við þurfum
minni fískiskip, helling af króka-
veiðibátum sem afla úrvals hráefnis
fyrir vinnslustöðvar í þorpunum,
báta sem henda ekki verðminni afla
vegna skerts kvóta, báta sem eru
ekki meiri fjárfesting en svo að
hægt sé- að reka þá af einhveiju
viti, báta sem skapa atvinnu í landi
og nota tiltölulega umhverfísvæn
veiðarfæri. Þá þarf að setja ný lög
um fiskveiðistjórnun, lög sem segja
mönnum ekki að ef þeir ætli að lifa
af kvóta sínum megi þeir ekki koma
með físk að landi sem fer í annað
en fyrsta flokk. Við þurfum lög sem
færa ekki öll völd í hendur brask-
ara í þeim atvinnuvegi sem við
byggjum afkomu okkar á. Við þurf-
um lög sem gefa dugandi útgerðar-
mönnum og sjómönnum svigrúm til
að stunda sína atvinnugrein í viðun-
andi umhverfí og sem veitir þeim
hlutdeild í afrakstrinum og frelsi
til að njóta hans. Við þurfum lög
sem segja mönnum að þeim beri
að nýta allan afla, hvort sem það
eni fiskitegundir, krabbar eða sjáv-
arspendýr. Verkefni af þessu tagi
eru það sem menn á borð við
Trausta Valsson ættu að snúa sér
að. Það er hægt að vekja athygli á
málefnunum og sjálfum sér með
ábyrgðarlausu gaspri eins og hann
hefur gert en hér ber ekki að skera,
bijóta og eyðileggja heldur byggja
upp og byija þá á þeim grunni sem
víðast hvar er fyrir hendi.
Við þau verkefni sem framundan
eru þurfum við vafalaust á mönnum
eins og Trausta Valssyni að halda
en þá verða þeir að skipta úr afturá-
bakgímum í áframgír, og þá óska
ég þeim góðrar ferðar, tek mér jafn-
vel far en ég nenni ekki að fylgja
þeim á núverandi hraðferð þeirra
aftur í forneskju.
Höfundur er sjómaður í Grímsey.
HLUTHAFAFUNDUR
Hluthafafundur Olíufélagsins hf. veröur
haldinn fimmtudaginn 19. nóvember 1992
aö Hótel Loftleiðum, Höfða,
og hefst klukkan 13.15.
DAGSKRÁ
1 • Kynning á kaupum félagsins á hlutabréfum
Sambands ísl. samvinnufélaga í félaginu.
2. Tillaga stjórnar um lækkun hlutafjár
í félaginu.
3* Tillaga um breytingu á samþykktum
félagsins og heimild stjórnar til aö hækka
hlutafé meö sölu nýrra hluta.
4*- Önnur mál.
Dagskrá, endanlegar tillögur
og reikningar félagsins munu liggja frammi
á aðalskrifstofu félagsins hluthöfum til sýnis.
Aðgöngumiðar og fundargögn verða afhent
á aðalskrifstofu félagsins Suðurlandsbraut 18,
2. hæð, fram að hádegi fundardag.
Stjórn Olíufélagsins hf.
Olíufélagið hf