Morgunblaðið - 17.11.1992, Blaðsíða 20

20
scei aaaMavoM ,?r auoAaui,aiHci aiaAJauuoaoM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1992
N emendum fækkar
og fjárhagur versnar
eftír Svavar Gestsson
Framkvæmdastjóri Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna hefur nú loks
lagt fram upplýsingar sem sanna
að gagnrýni okkar á nýju lögin um
Lánasjóð íslenskra námsmanna
hafði við rök að styðjast:
1. Nemendum fækkar.
2. Lögin koma verst við þá sem búa
við veikasta félagslega stöðu.
3. Skuldir sjóðsins fara vaxandi.
Á einu stólparitinu (I) sem birtist
með þessari grein kemur fram að
nemendum og þar með lánþegum
fjölgaði gífurlega í tíð síðustu ríkis-
stjórnar. Af því stafaði vandi sjóðs-
ins. Á þeim tíma sem síðasta ríkis-
stjóm starfaði - frá hausti 1988 til
vors 1991 - fjölgaði lánþegum við
Lánasjóðinn um 1.728 alls - úr
6.409 í 8.137. Um 27%. Nemendum
hér á landi fjölgaði meira eða um
tæp 39%. Vandi sjóðsins stafaði því
af stökki í fjölda námsmanna.
Þá kemur núverandi ríkisstjóm
til skjalanna og gjörbreytir sjóðn-
um. Rökin vom þau að sjóðurinn
KAUPMENN, KAUPFÉLÖG!
VÖNDUÐ LEIKFÖNG
ÁÆVINTÝRALEGU VERÐI
liliktikc/
Endingargóð
og þroskandi leikföng
frápööQ
Bílar,bátarog flugvélar
Lítillen heillandi heimur
frá Cgaloob)
Brúðan sem brosir svo
fallega
Nylint
SOUND MACHINE__
Mjög vandaðir bílar
sem gefa frá sér
raunveruleg hljóð
I.GUÐMUNDSSON 8vCo. hf.
UMBOÐS- OG HEILDVERSLUN (J) 91- 24020
„Fjárhagur sjóðsins
versnar af því að fram-
lögin hafa aldrei verið
lægri og lántökurnar
eru því hærri en nokkru
sinni fyrr og að
óbreyttu verður sett
nýtt skuldamet á hverju
ári framvegis.“
stæði illa fjárhagslega. Þau rök
vom jafnharðan slegin niður af rík-
isendurskoðun er í ljós kom að eig-
in fé sjóðsins var 9 milljarðar króna
umfram skuldir. Engu að síður hélt
menntamálaráðherra þessu fram og
gagnrýndi um leið harðlega lántök-
ur sjóðsins. Jafnframt var fullyrt
að lagabreytingarnar væm til að
styrkja sjóðinn fjárhagslega og að
þær yrðu ekki til þess að veikja
sjóðinn félagslega og þar með jöfn-
unarhlutverk sjóðsins. Nú þegar
Svavar Gestsson
eftir aðeins nokkurra mánaða gild-
istíma nýju laganna liggja niður-
stöðumar fýrir.
Námsmönnum fækkar
í fyrsta lagi kemur það fram í
tölum frá framkvæmdastjóra Lána-
sjóðsins að námsmönnum hefur
fækkað verulega. Eða á einu ári
um 700 nemendur (I). Það er um
8,6% á aðeins einu ári. Og tekið
skal fram að þessi tala er áætlun
sjóðsstjómarinnar. Líklegt er að
fækkunin verði í raun enn meiri a'ð
mínu mati. En látum hér við sitja:
Sú fækkun námsmanna sem þeir
viðurkenna sjálfir er um 8,6 af
hundraði.
Foreldrum fækkar
Það er ljóst að það eru aðallega
foreldrar í hópi námsmanna sem
fækkar. Þannig lækkar hlutfall for-
eldra í hópi námsmanna úr 38% í
fyrra í 28% í ár. (Stólparit II.) Og
hlutfall einstæðra foreldra verður
7% af heildinni í stað 8% áður.
(Stólparit III.) Og af þessum tölum
má líka draga þá ályktun að laga-
breytingin komi aðallega niður á
konum í hópi námsmanna.
Skuldirnar vaxa
En batnar þá fjárhagur sjóðsins?
Það vom aðalrökin fyrir breyting-
unum. Nei. Fjárhagur sjóðsins
versnar af því að framlögin hafa
aldrei verið lægri og lántökurnar
em því hærri en nokkm sinni fyrr
og að óbreyttu verður sett nýtt
skuldamet á hveiju ári framvegis.
Þetta framgengur einnig af tölum
forráðamanna sjóðsins:
Þar sést í fyrsta lagi að lántökur
sjóðsins em á næsta ári (stólparit
IV) áætlaðar 320 millj. kr. hærri
en þegar sá vondi skúrkur undirrit-
aður fór með .stjóm sjóðsins fyrir
tveimur ámm, eða samtals 3.540
millj.kr.
Og af þeirra eigin tölum (stólpa-
FJÖLDI LÁNÞEGA HJÁ LlN
Skólaárin 1988/69 U1 1992/93
10 ■
8 -
4 -
Þúsund
Áætlun
u - 1 — * - ■ | ÖB/89 ■ 89/90 1 90/91 r— 91/92 l 92/93áœ
A Islandi 3.DÖ1 5.061 5.544 5.726 5.155
Erlendis 2.418 2.404 2.593 2.535 2.406
Samtals 6.409 7.555 8.137 8.261 7.561
I A IslaDdi (gd ErlendLs Ll±J SamULs
HLUTFALL FORELDRA Á NÁMSLÁNUM
í % af heildarfjölda námsmanna
40 •
30 -
20 ■
Áætlun
1 1 87/86 1 88/89 89/90 r“- 90/91 91/92 1 92/93
A lsiandi 16 17 20 27 24 19
Erlendis 14 12 10 12 11 9
SAMTALS 30 29 30 30 34 28
I A íslandl fefJ Erlendls 1 : - -l SAMTALS
II.
Aðstöðugjald-
ið bætt óbætt
Fjármögnuu rannsókna- og þróunarkostnaðar
eftír Jóhannes Finn
Halldórsson
Vaxandi umræða hefur verið að
undanfömu um niðurfellingu að-
stöðugjalds sem tekjustofns sveitar-
félaga. í þeirri umræðu hafa menn
verið að leika sér að tölum, t.a.m.
hversu mikið þyrfti að hækka út-
svarsprósentuna til að sveitarfélögin
héldu sínum hlut hvað varðar ráð-
stöfunarfé. Það er nauðsynlegt að
líta til þess að í aðstöðugjaldinu em
ákveðin margfeldisáhrif til kostnað-
arhækkunar, þannig að niðurfelling
aðstöðugjaldsins getur haft áhrif til
stækkunar á öðmm tekjustofnum.
Því er ekki hægt að horfa á þetta
sem tíminn standi kyrr, það verður
að taka tillit til annarra peningalegra
áhrifa, sem verða á lengri tíma, en
tekur að reikna eitt hlutfallslegt
dæmi.
Þróunarkostnaður sem hlutfall
Þegar rætt er um rannsókna- og
þróunarkostnað þjóða eða fyrirtækja
er oft miðað við ákveðið hlutfall af
tekjum sömu aðila og oft taka stjóm-
ir fyrirtækja ákvarðanir um að eyða
svo og svo miklum hluta af tekjum
til rannsókna og þróunar. Það hefur
löngum verið álitið að beint sam-
hengi sé á milli fjármuna í þjóðfélagi
sem eytt er í þessu skyni og þess
hagvaxtar sem sama þjóð nýtur.
Bæði vegna óhjákvæmilegrar niður-
fellingar aðstöðugjaldsins og þeirrar
hirtingar sem þeir OECD menn gáfu
okkur, þá knýr það okkur til að skipu-
leggja til lengri tíma.
Þrátt fyrir gagnrýni um annað
hafa forsvarsmenn margra fyrir-
tækja talið vænlegt að leggja fé til
rannsóknar- og þróunar. Oft á tíðum
hefur það leitt til góðs árangurs, en
ekki alltaf.
í stuttu máli er það lagt til hér
að aðstöðugjaldinu verði breytt,
þannig að fyrirtækjum verði ætlað
að eyða ákveðnum hluta i rann-
sókna- og þróunarkostnað, annað-
hvort innan eigin veggja, eða eftir
öðrum viðurkenndum leiðum. Hér
verður ekki gert nein tilraun til að
útfæra þá hluti nánar, enda á það
heima á allt öðrum stað en í stuttri
blaðagrein.
Ef það yrði raunin og við gætum
og vildum láta tímann líða svo hratt
að á morgun væri árið 2010, þá
Jóhannes Finnur Halldórsson
„Er það lagt til hér að að-
stöðugjaldinu verði breytt,
þannig að fyrirtækjum
verði ætlað að eyða ákveðn-
um hluta í rannsókna- og
þróunarkostnað."
væru útlagðir peningar árið 1993 til
rannsókna og þróunar búnir að skila
sér og tekjur sveitarfélaganna vænt-
anlega meiri án aðstöðugjaldsins.
Höfundur er viðskiptHfrseðingur
og býr & Akranesi.