Morgunblaðið - 27.11.1992, Blaðsíða 18

61
18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1992
Er Grímsey á söluskrá?
eftir Trausta Valsson
tlríinseyingar ;I fundi nicð sjávai-útvcgsráðherra:
Fyrir tæpum tveimur árum, þ.e.
11. desember 1990, birtist í
Morgunblaðinu frétt af fundi Gríms-
eyinga með þáverandi sjávarútvegs-
ráðherra.
Stór fjögurra dálka feitletruð fyr-
irsögn tilkynnti okkur lesendum:
„Grímsey er á söluskrá með öllu sem
henni fylgir“. Var þetta yfirlýsing
sem Helgi Haraldsson sjómaður gaf
á fundinum.
Frásögn blaðsins greinir frá ýms-
um fleiri ummælum á fundinum.
Þar segir Helgi t.d. ennfremur: „Sú
framtíð sem nú blasir við okkur er
ekki glæsileg...“ og Hólmfríður
Haraldsdóttir bætir við: „Ef fyrir-
huguð kvótaskerðing verður að
veruleika, eru valkostir engir fyrir
fólkið hér. Fæstir munu geta rekið
eigin útgerð eða framfleytt fjöl-
skyldu. Eigum við þá að flytja og
hvert eigum við að flytja? Hvað
verður um eigur okkar hér? .. .
Fasteignir munu hríðfalla í verði og
verða óseljanlegar ...“
Mér fór eins og sjálfsagt fleirum,
að hrökkva í kút við að lesa þessa
frétt. Ef íbúamir telja að framtíðin
sem við þeim blasir sé nánast von-
laus og að þeir spyiji: „Eigum við
að flytja?" og „hvert eigum við að
þá að flytja?" hlaut eftirfarandi
spuming að vakna með mér: Hvað
er það sem mér, sem skipulags-
manni, gæti helst dottið í hug sem
lausn á vandanum?
Sá vandi sem blasir fyrst við er
„að fasteignir munu hríðfalla í verði
og verða óseljanlegar" eins og
Hólmfríður sagði á fundinum. Gæti
ríkið komið hér inn í og hjálpað
fólki að flytja, þ.e.a.s. kaupa íbúðir
annars staðar?
En að sjálfsögðu á ríkið erfítt
með að hjálpa fyrirtækjum og
byggðum ef vandinn er mikill. Því
datt mér það ráð helst í hug að ef
rrímsey er á söluskrá
leð öllu sem henni fylgir
segir Helgi Ilarnldsson, seni gerði ráð-
Vierra grein fyrir stöðu mála í eynni í kjölfar
í ýrirsjáanlegrar kvótaskerðingar á næsta ári
/aiÍMSKVINGAR voru ómyrkir i móli rr þrir lýtlu fyrir llalldórí Ávrt-
lmssyni vjávanitvcjjvrádhrrra á fundi á sunnd.iR aflrióingum fyrirsjáan-
“■Rrar kvóta«krrðingar ryjnbúa á mrvta ári. Upp var drrgin dökk
Inynd af’ ávtandinu. míinnuni va-ri rkki J'nl klrifl að rrka ei|jin út-
lírri reró þrim vridihrimiklum sem þfir hrfdu til ráóvtöfunar ojj jprtu
yar af Iridandi rkki framfleytt fjöúkyldum ainum. Mörj; ikrmi voru
|rfnd á fundinnm um kvótykrrdinruna og nqb^^rinn liómjnn.v 76%
lagður yrði saman sá kostnaður rík-
isins af byggðinni (Grímsey) sem
gæti sparast, a.m.k. að einhveiju
leyti, með fyrrgreindum, hugsanleg-
um flutningum, kæmi saman það
veruleg upphæð að Grímseyingar
gætu sagt; þetta mikið sparast (t.d.
á 10 árum) og við stingum upp á
því að þessu fé sé frekar veitt til
að skapa okkur nýja framtíðar-
möguleika annars staðar.
I kjölfar þessara hugleiðinga tók
ég saman lista yfír ýmis opinber
mannvirki í Grímsey svo sem höfn
og flugvöll, og síðan þá þjónustu
sem væntanlega er dýrari í litlu
byggðarlagi en stóru; skóli, heilsu-
gæsla, rafmagnsframleiðsla, póst-
og símaþjónusta o.s.frv.
Undirrituðum varð hugsað til
þess að þetta væri dýrt, reiknað á
hvern íbúa, og bar það ósjálfrátt
saman við það að í blokkinni þar
sem ég bý búa um 100 manns, en
það er álíka fjöldi og býr í Grímsey.
Út um gluggann héma sé ég í næsta
nágrenni u.þ.b. 30 íbúðarblokkir —
og það þætti dýrt á þessu svæði ef
hver blokk hefði sinn flugvöll, höfn,
póstafgreiðslu o.s.frv.
Virðist mér næsta augljóst að rík-
ið hefði af því hag að minnstu og
þar með dýrustu þorpunum fækkaði
og þess vegna mætti álykta að ríkið
yrði opið fyrir því að hjálpa íbúum
til að færa sig um set, eins og Gríms-
eyingar virtust vera að stinga upp á
í fyrrgreindri frétt.
Vegna þessarar fréttar úr Morg-
unblaðinu um að Grímsey væri á
söluskrá kom mér það allmikið á
óvart að vera skammaður óbóta-
skömmum af Grímseyingi sl. þriðju-
dag fyrir að birta svona „söluhug-
myndir" í fjölmiðlum.
Ég tók mig því til og gróf upp
fyrrgreinda frétt. Ég varð enn meira
undrandi þegar ég sá að sá Helgi
Haraldsson sem skammaði mig fyr-
ir að leita lausna á þeim vanda sem
Grímseyingurinn hafði lýst, var sá
hinn sami Helgi Haraldsson sem
hafði tilkynnt áður að Grímsey væri
á söluskrá.
í grein sinni úthúðar Helgi undir-
rituðum fyrir að voga sér að koma
fram með yfirlýsingu um að Gríms-
ey sé á söluskrá og talar þvert gegn
fyrri hugmyndum um hjálp af þessu
tagi í fjölmiðlum. Og nú segir Helgi:
„Varðandi skipulagningu Trausta á
hjálparstarfl við einhvers konar
nauðungarflutninga á Grímseying-
um til íslands, get ég fullvissað
hann um að beiðni um hjálp af því
tagi hefur ekki enn verið send ...“
I grein sinni fellur Helgi, auk
þessa, í þá gryfju að gera með hálf-
kveðnum lýsingum sem minnst úr
opinberum kostnaði í Grímsey, aug-
ljóslega með það að markmiði að
draga úr þeim rökum mínum að
ódýrara sé fyrir þjóðfélagið að halda
uppi þjónustu á fáum stórum stöð-
um en mörgum litlum.
Hann nefnir t.d. að flugvöllurinn
og höfnin séu nauðsynleg vegna
öryggis á hafsvæðinu í kring. Kann
að vera, en til umsjónar á þeim,
ásamt vita og radíóstöð, virðist sem
ein vitavarðarfjölskylda gæti verið
nóg. Þá telur Helgi kostnað við
síma- og póstþjónustu mjög lítinn:
„Pósthúsið hlýtur að vera á hausn-
um líka, enda þarf að greiða húsa-
leigu og símalínu ...“ Hann sleppir
þó að nefna stærsta kostnaðarliðinn;
starfsmann, en samkvæmt símaskrá
er afgreiðslan opin alla virka daga
kl. 10-12 og 13-16.30.
Um olíukostnað til hita- og raf-
magnsframleiðslu segir hann ein-
ungis: „Svo er það olíutankurinn,
það batterí hlýtur bara að vera á
hausnum líka.“ Er það rétt hjá
Helga að Grímseyingar njóti ekki
olíustyrks til húshitunar, eða er hér
e.t.v. um hitun með rafmagni að
ræða? Og rafmagnið í Grímsey er
vissulega búið til með olíu enda
hafa Rafmagnsveitur ríkisins starfs-
mann í eynni.
Já, Helga er mikið niðri fyrir í
greininni og kemur mér það ekki á
óvart vegna stöðu sjávarútvegsins
um þessar mundir. Og Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra hefði
tæpast lesið upp lista með nöfnum
37 þorpa sem kynnu að vera í hættu
vegna kreppunnar ef alvaran væri
ekki mjög mikil.
í grein sinni reynir Helgi að láta
líta svo út að mér gangi illt eitt til
gagnvart fólki í þeim sjávarþorpum
sem eru í vanda. Hann segir:
„Skipulagssfræðingurinn er sýni-
lega fallinn í sömu gryfju og ríkis-
stjómin, það er að skera, skera og
skera meira ...“
Ég hafna þessari túlkun og segi
að ég sé fyrst og fremst að reyna
að leita lausna í vanda sem virðist
yfírvofandi í ýmsum sjávarþorpum
Trausti Valsson
„Ég tók mig því til og
gróf upp fyrrgreinda
frétt. Ég varð enn
meira undrandi þegar
ég sá að sá Helgi Har-
aldsson sem skammaði
mig fyrir að leita lausna
á þeim vanda sem
Grímseyingurinn hafði
lýst, var sá hinn sami
Helgi Haraldsson sem
hafði tilkynnt áður að
Grímsey væri á sölu-
skrá.“
á næstu misserum, vegna ónógs
kvóta, skuldastöðu eða annars.
Að lokum vil ég benda Helga á
að hann verður að vera samkvæmur
sjálfum sér í málflutningi sínum í
fjölmiðlum. Hann getur heldur ekki
gert mönnum upp skoðanir né illt
innræti frekar en efni standa til.
Höfundur er skipulagsfræðingvr.
jf
I
I
Ferðafélag íslands
og árbækurnar
eftirHarald
Sigurðsson
Á stofnfundi Ferðafélags íslands
27. nóvember 1927 voru því sett
lög, sem mörkuðu verksvið þess og
tilgang, og standa þau ákvæði enn
að mestu leyti óbreytt í lögum þess.
Þriðja grein laganna hefst á þessum
orðum: Tilgangi sínum leitast félag-
ið fyrst um sinn að ná með þeirri
starfsemi sem hér segir. Að vekja
áhuga landsmanna á ferðalögum
um landið, sérstaklega þá lands-
hluta, sem litt eru kunnir almenn-
ingi, en eru fagrir og sérkennilegir.
Til þess gefur það út ferðalýsingar
um ýmsa staði, gerir uppdrætti og
Ieiðarvísa.
Strax næst ár hófst félagið handa
með hina fyrstu árbók sína. Hún
Qallaðí um Þjórsárdal, rituð af stað-
kunnugum manni, Jóni ófeigssyni
menntaskólakennara, og fylgdu
henni myndir og uppdráttur af daln-
um. Þetta var stutt kver, aðeins 55
blaðsíður auk auglýsinga. Næsta
árbók lýsir Kjalvegi, rituð af Bimi
Ólafssyni stórkaupmanni sem var
einn af forgöngumönnum ferðafé-
lagsins. Hún var jafnvel enn minni,
aðeins 36 blaðsíður, auk mynda og
uppdráttar. Árið 1930 var haldin
hátíð á Þingvelli í minningu um
þúsund ára afmæli alþingis. Árbókin
var þá helguð staðnum og lýsing á
leiðum þangað og þaðan. Að þessu
sinni var árbókin nokkru rækilegri
en hinar fyrri og rituð af þjóðgarðs-
verði og fleiri staðkunnugum mönn-
um.
A slóóum
Ferðafélags
tslands
En félaginu óx fískur um hrygg
og árbókin óx með því. Lýsingamar
urðu rækilegri og álmennari og
færðust meira inn á svið venjulegra
landlýsinga, þótt alltaf væri þess
gætt að benda sérstaklega á athygl-
isverðar leiðir og fagra og sérkenni-
lega staði, eins og mælt var fyrir í
fyrstu samþykkt félagsins. Með
aukinni prenttækni tókst að auka
og bæta myndakost og uppdrætti,
sem allt var með nokkrum annmörk-
um á frumbýlingsárunum. Nú eru
árbækumar orðnar þéttingsstórar
bækur (12-15 arkir) og öll frásögn-
in aukin um landshætti og þjóðlíf,
jarðfræði, gróður og dýralíf.
Af árbókinni em nú komnir út
65 árgangar og spannar lýsing
hennar landið allt ef undan eru skil-
in öræfín vestan Vatnajökuls,
tungan milli Köldukvíslar og
Tungnaár og fjalllendið súnnan
hennar að Svartahnúksfjöllum, ef
frá er talin leiðsögn Pálma Hannes-
sonar um Landmannaleið (1933).
Höfundar bókanna em margir og
frásagnir þeirra og öll framsetning
mismunandi. Sjónarmið þeirra em
ólík og allar áherslur. Verkefnið
blasir við þeim frá mismunandi sjón-
arhomi. Einum þykir þetta frásagn-
arvert, öðmm hitt, og því er ekki
að leyna, að vald þeirra á verkefninu
er nokkuð misjafnt. Fer því að von-
um, að lýsingin verður ekki jafn
samstæð og ákjósanlegt væri og ef
skrifað væri eftir skorðaðri formúlu
eða fastari ritstjóm. En um leið birt-
ir hún fjölbreyttara viðhorf til lands
og þjóðar. Hitt skiptir meira máli,
hve mikil breyting hefur orðið á
öllum sviðum þessi 65 ár, sem liðin
Terðaféíag ísíands
Árbók 1992
Norðan byggða
miííi Eyjafjarðar og Skjáífanda
Ekki er breytingin minni þegar litið
er til byggða. Heilar og hálfar sveit-
ir hafa lagst í eyði, gamlar og þjóð-
frægar götur gróa upp og fornir
starfshættir og bólstaðir víkja fyrir
nýjum. Jafnvel landið sjálft hefur
skipt um svip með vaxandi ræktun
og nýjum mannvirkjum, meðan
heiðagróður vex yfír handaverk
feðra okkar og mæðra.
Því er svo margt í hinum eldri
árbókum orðið fymt. Ferðafélagið
em síðan árbókin hóf göngu sína.
Þgar menn kókluðust á hestbaki upp
í Þjórsárdal eða til Hveravalla, sem
nú er þotið í bíl á nokkram klukku-
stundum. Öræfaferð, sem farin var
um 1950 aðra leiðina á þremur dög-
um, verður nú farin fram og til
baka á einum degi. Ferðafélag ís-
lands á ósmáan þátt í þeirri breyt-
ingu, þó að fleiri komi þar við sögu.
hefur því gripið til þess ráðs að
endumýja hinar fornu héraðslýsing-
ar. Vaxandi þróttur félagsins hefur
leyft því að gera þessar nýju landlýs-
ingar betur úr garði og rækilegri
en hinar fornu vora og marka þeim
minna svið hverri og verður því
haldið áfram á komandi áram. Á
næsta ári er væntanleg ný lýsing
Austur-Skaftafellssýslu eftir Hjör-
leif Guttormsson og árið 1994 frá-
sögn Guðrúnar Ásu Grímsdóttur af
Homströndum. Þannig verður sífellt
að endumýja allt efni árbókanna á
nokkram fresti. Eldri gerðir þeirra
standa eftir sem minnisvarðar gró-
inna gatna, horfinna býla og alda-
langs basl þjóðarinnar við fram-
stæða hætti.
Höfundur er bókavörður.
Umhverfismál
Ranns ó knasam keppn i ungra Evrópubúa
SAMKEPPNI ungra Evrópubúa um rannsóknaverkefni á sviði um-
hverfísmála er haldin í Essen í Þýskalandi í þriðja sinn dagana 20.-23.
nóvember. Keppni er haldin á vegum stofnunarinnar í Jugend Forscht
og Deutsche Bank í Þýskalandi og geta unglingar á aldrinum 15-21
árs tekið þátt í keppninni.
Tilgangur keppninnar er að
hvetja unglinga til vísindalegrar
rannsóknavinnu á þessu sviði og
gefa þeim kost á að fræðast um
hvað jafnaldrar þeirra í Evrópu era
að fást við. Lögð er áhersla á eigin
rannsóknir. Að þessu sinni era kepp-
endur 64 frá 27 löndum í Evrópu
og kynna þeir 44 verkefni, segir I
frétt frá umhverfisráðuneytinu.
Einn ungur Islendingur, Eggert
Birgisson frá Hafnarfirði, tekur þátt
í keppninni að þessu sinni. Hann
kynnir þar rannsóknir sínar á því
hvaða þættir hafa áhrif á komu
stokkanda í lækinn í Hafnarfirði að
haustlagi. Eggert kannaði ýmsa
hugsanlega áhrifaþætti eins og
fæðuframboð, sjávarföll, veðurfar,
daglengd og birtuskilyrði. Niður-
stöður hans sýna að mest fylgni var
milli fjölda stokkanda á læknum og
daglengdar. Verkefnið var unnið á
síðasta ári í líffræðiáfanga í Flens-
borgarskóla undir handleiðslu Jó-
hanns Guðjónssonar, kennara.
Umhverfisráðuneytið hefur haft
forgöngu um að senda íslenska
unglinga til keppninnar og er þetta
í annað skiptið sem unglingar frá
íslandi taka þátt í keppninni.
(Fréttatílkynning)
I
s
I