Morgunblaðið - 27.11.1992, Blaðsíða 41

Oí
41
seei HaaMavöM .?s fluoAGUTSöa GiQAjanuoflOM
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1992
Aldarminning
Ingimar Oskarsson
náttúrufræðingur
í dag, 27. nóvember, eru liðin
100 ár frá fæðingu Ingimars Ósk-
arssonar náttúrufræðings, eins
okkar merkustu vísindamanna síð-
ari ára á því sviði. Af því tilefni
langar mig að minnast hans hér
með nokkrum orðum um ævistarf
hans. Þar verður þó að stikla á
stóru, því Ingimar kom miklu í
verk á sinni löngu ævi, en hann
lést 2. maí 1981 á áttugasta og
níunda aldursári.
Ingimar fæddist á Klængshóli í
Skíðadal í Svarfaðardalshreppi.
Hann stundaði nám við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri, sem síðar
varð Menntaskólinn á Akureyri, og
lauk þaðan gagnfræðaprófi 1913
en lengri varð skólagangan ekki.
Næstu þrjátíu árin fékkst hann
aðallega við kennslu, einkum í nátt-
úrufræði, á ýmsum skólastigum,
allt frá því að vera heýniliskennari
í Hrísey og Svarfaðardal og til
þess að vera kennari við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri. Auk
kennslunnar vann hann ýmis önnur
störf þessi ár, stundaði búskap,
vann að skrifstofustörfum, var
umsjónarmaður Lystigarðs Akur-
eyrar og framkvæmdarstjóri Rækt-
unarfélags Norðurlands.
Árið 1945 fluttist Ingimar til
Reykjavíkur með fjölskyldu sinni.
Fyrstu tvö árin syðra var hann
kennari í náttúrufræði við Gagn-
fræðaskóla Reykjavíkur, en 1947
varð hann aðstoðarmaður á Haf-
rannsóknastofnun, það var aðal-
starf hans næstu þrjátíu ár og vann
Fæddur 15. ágúst 1903
Dáinn 28. júli 1992
Mig langar í fáeinum orðum að
minnast afa míns sem lést 28. júlí
síðastliðinn í Borgarspítalanum í
Reykjavík.
Hann var fæddur 15. águst 1903
á Gili í Fljótum, Skagafirði. Foreldr-
ar hans voru Páll Arngrímsson og
Ingveldur Hallgrímsdóttir. Þau áttu
ellefu börn, en tíu komust til fullorð-
ins ára, sex drengir og fjórar stúlk-
ur, og var afi annar í röðinni. Eftirlif-
andi af þessum stóra systkinahópi
eru þeir bræður Sigurður, búsettur
í Reykjavík, og Helgi, búsettur á
Siglufirði, og votta ég þeim samúð
mína.
Afi bjó hjá foreldrum sínum til sjö
ára aldurs en var þá sendur í fóstur
til Sveins Amgrímssonar föðurbróð-
ur síns á Brúnastöðum í Fljótum.
Þar var hann til tvítugs en fór þá
aftur heim til foreldra sinna sem þá
bjuggu í Hvammi, Fljótum, og vann
þar öll almenn sveitastörf.
Árið 1935 hófu afi og amma,
Kristín Þorbergsdóttir, saman bú-
skap og bjuggu þau lengstan tímann
á Sléttu í Fljótum. Þeim varð sex
bama auðið sem öll era á lífi. Þau
eru þessi í aldursröð: Ólafur, Ásta
Amdís, Ingvar Páll, Ástvaldur Bragi,
Karl og Þorbergur Rúnar.
Sumarið 1938 veiktist afi alvar-
lega og varð að fara til Reykjavíkur
og gekk hann til læknis þar í níu
mánuði áður en hann fékk að snúa
aftur norður í Fljót. Hann náði sér
aldrei að fullu eftir þessi veikindi.
Haustið 1971 fluttust þau afi og
amma búferlum til Reylq'avíkur og
man ég fýrst eftir þeim á Bræðra-
borgarstígnum. Þaðan era margar
ljúfar og góðar minningar í huga
mér um afa.
Árið 1980 fluttust afi og amma
af Bræðraborgarstígnum inn á Dal-
braut í þjónustuíbúðir aldraðra og
bjuggu þau þar allt til að afi dó.
Eftir að afi fluttist til Reykjavíkur
vann hann þau störf sem til féllu,
meðal annars hjá Sindra og Gæslu-
völlum Reykjavíkurborgar. Hjá
Gæsluvöllum Reykjavíkurborgar
hann þar einkum við að aldurs-
greina þorskkvarnir.
Ingimar fékk snemma mikinn
áhuga á náttúrufræði, einkum flóru
og gróðri landsins, og auk þess að
afla sér fróðleiks úr fáanlegum
rituðum heimildum fór hann mark-
visst að reyna að auka við þekk-
ingu sína með eigin rannsóknum
þar sem heimildir þraut.
Frá og með árinu 1925 og næstu
fimmtíu árin stundaði hann þannig
rannsóknir á flóru íslands. Auk
þess fékkst hann einnig við rann-
sóknir á ýmsum öðrum sviðum líf-
fræði, einkum á skeldýrum og
sniglum. Fyrstu ritgerðir um niður-
stöður rannsókna sinna birti hann
1927, en alls urðu ritgerðir hans
um 90, þar af sumar reyndar heilar
bækur. Tæplega 60 eru um grasa-
fræðileg efni, rúmar 20 um dýra-
fræði og um 10 fræðslugreinar og
bækur fýrir almenning um ýmis
svið náttúrufræði, sem hann ýmist
skrifaði sjálfur eða þýddi úr öðrum
málum.
Af grasafræðiritgerðum Ingi-
mars má nefna ýmsar minni rit-
gerðir um flórunýjungar, en hann
fann allmargar tegundir háplantna
fyrstur hér á landi og gaf þeim
nöfn og jók miklu við vitneskju
manna um útbreiðslu háplantna
hér. Af stærri ritgerðum má nefna
ritgerðir um flóru og gróður Hrís-
eyjar og Eyjaíjarðar alls, flóru
Reyðarfjarðar, flóru Vestfjarða og
flóru Svarfaðardals, um starir og
loks um undafífla, en þeir vora
vann hann við að sópa og mér era
enn minnisstæðar ferðimar með afa
á gæsluvellina.
Afi hafði mikið jmdi af að tefla
og eins að spila. Hann kenndi bæði
mér og bróður mínum Ómari að tefla
og það er minnisstæð kennsluaðferð
sem hann beitti við Ómar bróðir
minn. Þegar Ómar færði til taflmann
þá leit hann alltaf framan í afa um
leið og sá þá á svip afa hvar hann
átti að sleppa manninum til að fá
út góðan leik.
Afi var góður maður og til hans
var alltaf hægt að leita ef eitthvað
bjátaði á. Það vora margar stundirn-
ar sem maður fór inn á Dalbraut til
að tefla eða spila við afa. Afi gat
setið við spilaborðið svo klukkutím-
unum skipti og það var fátt sem gat
slitið hann frá því að spila. Afí var
glettinn maður og mikið fyrir spaug-
ið og hann hafði gaman af því að
setja saman vísur. Hann hafði mikið
yndi af lestri og átti mikið af bókum.
Með trega í brjósti horfí ég á eft-
ir afa mínum fara yfir móðuna miklu.
Hans verður sárt saknað en minning-
in um hann mun ávallt lifa í hjarta
mínu. Megi góður Guð styrkja ömmu
og afkomendur hans.
Árni Sveinn Pálsson.
Mig langar að minnast afa míns,
sem lést 28. júlí síðastliðinn, í fáein-
um orðum.
Afi minn hét Sveinn Vilhjálmur
Pálsson. Hann fæddist á Gili í Fljót-
um 15. ágúst 1903. Foreldrar hans
voru Páll Arngrímsson og Ingveldur
Hallgrímsdóttir. Þau áttu ellefu
böm og var afí næstelstur. Afi
dvaldi aðeins hjá foreldram sínum
til sjö ára aldurs. Sjö ára flutti
hann til föðurbróður síns, Sveins
Arngrímssonar sem bjó á Brúna-
stöðum í Fljótum. Þar dvaldi hann
fram að tvítugu. Þegar þeim aldri
var náð flutti hann í Hvamm til
foreldra sinna og vann við þau störf
sem til féllu.
Afi og amma, Kristín Þorbergs-
dóttir, hófu búskap 1935. Mestan
sinn búskap bjuggu þau á Sléttu í
Fljótum. Þau fluttu þangað 1939
meginviðfangsefni hans innan
grasafræðinnar síðustu þrjá ára-
tugi starfsævi hans. Hann varð
einn færasti sérfræðingur síns tíma
í undafíflum, þessum erfíða hópi
blómplantna. Hann skrifaði mikið
um þá og lýsti mörgum nýjum teg-
undum, ekki bara héðan heldur
einnig frá grannlöndunum, og er
þekktur meðal grasafræðinga víða
á norðurhveli jarðar fyrir þessar
rannsóknir. Grundvallarrit hans um
undafífla, sem Vísindafélag íslend-
inga gaf út árið 1966, 142 blaðsíð-
ur að lengd, mun lengi halda nafni
hans á lofti. Þá var hann einn þeirra
þriggja grasafræðinga sem endur-
skoðuðu og sáu um 3. útgáfu Flóru
íslands eftir Stefán Stefánsson árið
1948. Árið 1950 kom svo út bókin
Garðagróður, flóra yfir garðplöntur
eftir hann og Ingólf Davíðsson,
merk bók upp á 450 síður, sem
gefin hefur verið út endurskoðuð
og dvöldu þar í rúm þrjátíu ár.
1971 fluttu afí og amma úr sveit-
inni. Eins og svo margir aðrir sett-
ust þau að í Reykjavík. Árið 1980
fluttu þau í þjónustuíbúð aldraðra
við Dalbraut og þar bjuggu þau
saman þar til afi dó.
Ég hef í mjög fáum orðum fjallað
um lífshlaup afa míns. Framan af
man ég það ekki af eigin raun enda
var allmikill aldursmunur á okkur.
Flestar minningar mínar tengdar
afa eru eftir að hann flutti á Dal-
braut, þó koma nokkur eldri minn-
ingarbrot úr sveitinni upp í hugann.
Afí hafði mjög skarpa hugsun þrátt
fyrir mjög háan aldur. Hann var
greindur maður og fýlgdist vel með
fréttum og því sem var að gerast
á líðandi stundu. Hann var mikill
áhugamaður um skák og spil, sér-
staklega um brids. Hann gat jafn-
vel rakið gamla leiki frá upphafi til
enda.
Það er alltaf sorglegt þegar ein-
hver fer, hvort sem hann er ungur
eða gamall, hraustur eða veikur.
Afí var tæplega 89 ára og jafnframt
veikur þegar kallið kom. Við unnum
honum vel hvfldarinnar en söknum
hans jafnframt. Mestur er þó miss-
irinn fyrir Kristínu ömmu mína sem
hefur þurft að sjá á bak lífsföru-
naut sínum. Ég vil að lokum biðja
Guð um að styrkja hana og varð-
veita.
Kristín Bragadóttir.
tvisvar síðan. Þegar haft er í huga
að skólaganga Ingimars var stutt
og að hann aflaði sér sinnar mennt-
unar að mestu á eigin spýtur hlýt-
ur sú spuming að vakna hveiju
hann hefði áorkað hefði hann átt
kost á lengri og betri þjálfun í skóla
til þeirra starfa sem hugur hans
girntist.
Ingmar bytjaði nokkru seinna á
rannsóknum á lindýrum og birti
fyrstu ritgerðina um þær árið 1944.
Átta árum síðar kemur út skel-
dýrafána hans, Samlokur í sjó, 120
blaðsíðna bók, og tíu árum þár á
eftir sniglafána, Snæsniglar með
skel, 167 síður að stærð. Bæði
þessi rit hafa verið endurskoðuð
og gefin út aftur, síðast 1982 í
einni bók, Skeldýrafána íslands,
sem Óskar sonur hans lauk við að
búa til prentunar að honum látnum.
Af fræðsluritum sem Ingimar
skrifaði fyrir almenning má nefna
Lífíð í kringum okkur, 224 blaðsíð-
ur, frá 1964 og Úr myndabók
náttúrunnar, 84 blaðsíðna bók frá
1971. Dönsku bókina Fiska í litum
þýddi hann 1961, Villiblóm í litum
1963 og Stofublóm í litum 1964.
Kveðjuorð
Við vorum félagar í barnaskólan-
um á Eskifírði, í sama bekk. Við
vorum því fermingarbræður. Þessi
bekkur var skemmtilegur, við sung-
um mikið saman. Arnfínnur var
okkar skólastjóri. Hann stofnaði
barnakór og eins kvartett og við
nutum þess, sungum af lífi og sál.
Svo þótti kórinn svo góður að sjálf-
sagt var að syngja á skemmtunum,
jafnvel útiskemmtunum og við
sungum of lengi. Fórum í mútur
og okkur gekk illa að komast úr
þeim. Sveinn varð alltaf rámur eft-
ir þetta. Foreldrar hans, Guðrún
Sveinsdóttir frá Hátúni á Eskifirði
og Auðbergur Benediktsson skipa-
smiður, byggðu sér veglegt hús á
nokkuð háum mel innarlega í kaup-
túninu. Það var kallað Bröttuhlíð.
Auðbergur var úr Suðursveitinni,
náfrændi Þórbergs. Hann var lista-
smiður og vandvirkur. Nokkra báta
byggði hann og meðal þeirra var
einn ágætur sem fór til Reyðar-
Qarðar. Eigandinn var svo ánægður
með hann að ekki kom til mála
annað en að láta hann heita Auð-
berg. Farsæl smíði.
Auðvitað vorum við líka saman
í barnastúkunni sem á skólaárum
okkar starfaði vel, þar var okkar
fraéðslumiðstöð undir stjóm okkar
besta kennara, Jóns Valdemarsson-
ar, en Jón, þessi indæli kennari, gaf
okkur veganesti út í lífið sem hefir
dugað betur en nokkur skóli.
Sveinn lærði ósjálfrátt trésmíði
af föður sínum og varð þar fljótt
gjaldgengur. Hann var mjög vand-
virkur og eftirsóttur þangað sem
vel þurfti að vinna og ganga frá
og minnast handa hans margir og
þá ekki síður hversu ljúflega var
gjört og ekki verðlagt eins og full-
lærðir smiðir.
En það var eitt sem gaf Sveini
styrk og áræði í lífinu. Það var ein-
læg trú á Drottin okkar og frelsara
Jesúm Krist. Hann meðtók boð-
skapinn ungur og boðaði vinum sín-
um og samferðamönnum gleðina
sem felst í samfylgd með Jesúm.
Ég man hann í prédikunarstól bros-
andi og þakklátan. Foreldrar hans
vora miklir trúmenn. Ég man vel
félagið sem við Auðbergur og annað
gott fólk stofnaði til útbreiðslu
fagnaðarerindisins. Oft vora sam-
komur heima í Bröttuhlíð. Sveinn
og systkini hans, Gunnar og Lína,
fóru ekki á mis við andrúmsloftið
þar.
Eskifjörður bemskuáranna var
frábær. Skólinn, kennararnir og
skólastjórinn settu svip á mannlífið.
Veraldlegri auðlegð var ekki fyrir
að fara, en andleg auðlegð, þakk-
læti og nægjusemi var þeim mun
ríkari, samúðin, handtökin og gleð-
in og hjálpsemin voru slík að gaman
Af þessu stutta yfírliti yfír rann-
sóknir og ritstörf Ingimars Óskars-
sonar má sjá að hann var afkasta-
mikill og hamhleypa til verka, ekki
síst ef haft er í huga að hann var
um árabil veill til heilsu. Mest af
þessum störfum vann hann þar að
auki í frístundum frá annarri vinnu,
um helgar og á kvöldin eftir að
hafa setið mest allan daginn yfír
smásjá við að aldursgreina fisk-
kvamir, en á því sviði vann hann
einnig stórvirki þó hann að skrifaði
ekki um það sjálfur.
Vegna rannsóknastarfa Ingi-
mars kaus Vísindafélag íslendinga
hann félaga sinn. Hið íslenska nátt-
úrufræðifélag gerði hann heiðurs-
félaga, sjóður Ástu Wright verð-
launaði hann, Félag íslenskra nátt-
úrufræðinga kaus hann heiðursfé-
laga, hann var sæmdur riddara-
krossi Fálkaorðunnar og gerður að
heiðursdoktor við Háskóla íslands.
Ingimar Óskarsson var kvæntur
Margréti Steinsdóttur frá Mjóafirði
við Isafjarðardjúp. Þau eignuðust
þijú börn, Óskar, Ingibjörgu og
Magnús sem öll eru á lífi.
Eyþór Einarsson.
væri að eiga þau verðmæti meiri í
dag og sem gáfu lífinu gildi. Sveinn
og hans fjölskylda var hamingjurík
og sú auðlegð sem mölur og ryð
fær ekki grandað fýlgir honum nú
heim. Þökk fyrir bemskuárin og
þann þátt sem minn kæri vinur átti
í að gera þau bjartari og fegurri.
Guð blessi hann._
Árni Helgason.
Mig setti hljóðan er ég fregnaði
lát góðkunningja míns, Sveins Auð-
bergssonar frá Eskifírði. Ekki kom
fregnin á óvart því ég vissi að hann
hafði búið við þverrandi krafta um
nokkurt skeið. Þegar ég var nýflutt-
ur til Eskifjarðar 1977 vakti at-
hygli mína kvikur eldri maður sem
ýmist gekk eða hjólaði rösklega
allra sinna erinda um bæinn. Þessi
maður var Sveinn Auðbergsson.
Leiðir okkar lágu fljótt smaan. Fór
vel á með okkur þrátt fyrir að við
værum hvor af sinni kynslóð og auk
þess sammála um að vera ósam-
mála í pólitík. En kynslóðabil og
stjómmálaskoðanir skiptu ekki höf-
uðmáli þegar Sveinn Auðbergsson
átti í hlut. Fyrst og fremst var hann
heiðarlegur alþýðumaður með gott
bijóstvit, fastur á sínu, ákveðinn i
skoðunum og framgöngu, viðræðu-
góður og frásagnarglaður, með
bjart bros og glampa í augum,
stundum stríðnislegan, stundum
prakkaralegan. Oftsinnis var það
svo þegar fundum okkar bar sam-
an, að upphaflegt erindi gleymdist,
þegar búið var að ræða landsmálin
og fleira gagnlegt góða stund.
Sveinn var verkmaður góður, sann-
gjam, og stoltur af sínu handverki.
Þannig fengu þeir, sem ekki sinntu
nóg um útihurðir sínar, sem Sveinn
hafði smíðað, orð í eyra, þ. ám.
undirritaður. Sveinn undi glaður
heima á Eskifírði og gerði ekki víð-
reist, þó minntist hann með mikilli
ánægju ferðar sinnar og Köllu til
Bretlands, en þangað fóra þau hjón
í heimsókn til sonar síns, Bene-
dikts, fyrir allnokkrum ámm. Síðast
hittumst við Sveinn þegar hann
átti leið um Reykjavík fyrir um
þremur árum. Enn sem fyrr var
brosið bjart, handtakið hlýtt og
glampi í augum.
En nú er dagur að kveldi kom-
inn. Góður drengur hefur lokið lífs-
göngu sinni eftir ærið dagsverk.
Þessi fáu sundurlausu orð eru
kveðja mín til Sveins Auðbergsson-
ar. Ég er þakklátur fyrir að hafa
kynnst honum. Ég votta Köllu í
Bröttuhlíð, sem staðið hefur Sveini
við hlið langan tíma, mína dýpstu
samúð, svo og öðrum aðstandend-
um. Guð geymi góðan dreng.
Þorsteinn Sæmundsson.
Minning
Sveinn V. Pálsson
Sveinn Auðbergs-
son, Eskifirði