Morgunblaðið - 27.11.1992, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 27.11.1992, Blaðsíða 26
26 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1992 Útgefandi mHiifrlfe Árvakur h.f., Reykjavík Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. i lausasöiu 110 kr. eintakið. Fylgjumst með verðlagi Niðurskurður gæti leitt til hækkaðs búvöruverðs Rætt um lækkun niður- greiðslna og framlög úr verðmiðlunarsjóði HALLDÓR Blöndal landbúnaðarráðherra kynnti stjórn Stéttarsam- bands bænda í gær hugmyndir sínar um sparnað í útgjöldum til land- búnaðarmála. Eins og fram hefur komið er það liður í efnahagsaðgerð- um ríkisstjórnarinnar að minnka framlög til Iandbúnaðarins um 250 miHjónir kr. á næsta ári, umfram það sem fyrirhugað er í fjárlagafrum- varpi. í upphafi var rætt um að minnka eða afnema niðurgreiðslur á ull en það var ekki talið framkvæmanlegt og í gær hafði ráðherra fallið frá því. Samkvæmt upplýsingum Morgunblaðsins er nú verið að tala um 50 milljóna kr. lækkun vaxta- og geymslugjalds á kindakjöti, 50 milþ’óna kr. lækkun endurgreiðslu virðisaukaskatts á svínakjöti og kjúklingum og að taka 100 milþ'ónir króna úr verðmiðlunarsjóði mjólk- ur. Óvíst er hvemig ná eigi í síðustu 50 milljónimar. Ljóst virðist að einhliða skerðing ríkisins á vaxta- og geymslugjaldinu bryti í bága við gildandi búvömsamning en hinar aðgerðirnar á ráðherra að geta fram- kvæmt einhliða. Bændur telja að öll atriðin leiði til hærra búvömverðs. Eins og eðlilegt er hafa margir áhyggjur af því, að stöðugleikatímabilinu í efnahagsmálum sé lokið í kjöl- far gengislækkunar krónunn- ar, sem ákveðin var um síð- ustu helgi. Veruleg hætta er á, að gamli verðbólgu- og gengisfellingarhugsunarhátt- urinn taki sig upp á nýjan leik. Á þeim tæplega þremur árum, sem liðin eru frá gerð þjóðar- sáttarsamninganna í febrúar 1990, hefur náðst afar mikils- verður árangur í efnahagsmál- um, sem er ekki sízt hugar- farslegur. Iitil verðbólga hef- ur eflt verðskyn almennings mjög. Ólíkt því sem gerðist á tímum óðaverðbólgu taka neytendur eftir verðhækkun- um, jafnvel þótt litlar séu, og láta í sér heyra. Þannig er seljendum og framleiðendum vöru veitt mikilvægt aðhald, sem stuðlar að því að varð- veita stöðugleika í verðlagi. Mikilvægt er, að því aðhaldi verði framhaldið og verðskyn- ið verði ekki eyðilagt. Spáð er 4,5% verðbólgu á næsta ári. Ástæða er til að óttast, að ýmsir framleiðendur o g seljendur neyzluvöru freist- ist til að hækka verð ýmissa vara umfram þessa tölu, í skjóli þess að verðbólgan sé hvort eð er komin af stað og néytendur taki ekki eftir verð- hækkunum. Nauðsynlegt er að hyggja að þessu og jafn- framt því, að breytingar á gengi erlendra gjaldmiðla hljóta að eiga að koma fram á eðlilegan hátt í verði inn- fluttra vara. Þannig ætti lækkun gengis ýmissa gjald- miðla í Evrópu að vega á móti gengislækkun íslenzku krónunnar í verði sænskra, brezkra og ítalskra vara, svo dæmi séu tekin, og raunar einnig frá Spáni og Portúgal. Afnám aðstöðugjalds hlýtur einnig að koma fram í lækkun vöruverðs, þar sem þáð bætir hag framleiðslufyrirtækja og verzlunar. í Morgunblaðinu í dag kemur fram að niðurfell- ing aðstöðugjaldsins ætti að lækka almennt vöruverð um 1,5%. Eftir þeirri hækkun hlýtur að verða gengið. Allir þurfa að leggjast á eitt til þess að viðhalda verð- skyninu. Verðlagsstofnun gegnir stóru hlutverki í verðgæzlunni með verðkönn- unum og aðhaldi að fyrirtækj- um. Samþykkt frumvarps til nýrra samkeppnislaga, sem nú er í meðförum Alþingis, ætti að auðvelda stofnuninni að rækja skyldur sínar við al- menning með því að kanna verðlag og gera atlögu að samkeppnishömlum. Minna má á framtak verka- lýðshreyfíngarinnar, Verð- lagseftirlit verkalýðsfélag- anna, sem sett var á stofn strax að þjóðarsáttarsamning- unum gerðum árið 1990 og átti stóran þátt í að efla verð- skyn almennings og skapa stöðugu verðlagi grundvöll. Ástæða er til að hvetja til þess að nýju lífí verði blásið í þetta framtak og þannig leggi verkalýðshreyfíngin enn á ný sinn mikilvæga skerf af mörk- um til varðveizlu stöðugleik- ans. Loks hlýtur það að ráða úrslitum um hvert framhaldið verður, að neytendur, hver og einn, fylgist vel með verðlagi og beini viðskiptum sínum til þeirra verzlana og fyrirtækja, sem gæta sanngirni i verð- lagningu. Neytendafélög um allt land og Neytendasamtökin gegna mikilvægu hlutverki í því átaki, sem nauðsynlegt er til að verja þann árangur, sem náðst hefur. Aldrei verður of oft minnt á þýðingu frjálsrar og virkrar samkeppni fyrir verðlagið. Gildi samkeppninnar sést bezt þar sem hún er hörðust, á matvörumarkaðnum. „Verð- stríð“ stórverzlana kemur neytendum til góða og sýnir að aðhald og verðgæzla al- mennings skilar sínu. Kannan- ir Verðlagsstofnunar hafa hins vegar sýnt, að skortur á sam- keppni er úrslitaþáttur um hátt verð ýmissa vara hér á landi, annarra en matvara. Fyrirtæki, sem njóta markaðs- ráðandi aðstöðu, og atvinnu- greinar, þar sem fákeppni rík- ir, þurfa sérstaks aðhalds með. Verðkannanir segja ekki alla söguna, þótt þær gefí mikilvægar vísbendingar um verðlagið. Árvekni og dóm- greind almennings er það, sem ræður úrslitum um stöðugt verðlag. Enginn má láta sitt eftir liggja að stuðla að við- haldi stöðugleika og jafnvægis í efnahagsmálunum. Það er bezta kjarabót, sem nú er völ á. Fundur var haldinn í stjóm Stétt- arsambands bænda í gær. Nokkur urgur var í forystumönnum bænda vegna þess að fram kom í frétt í Morgunblaðinu í fyrradag að skera ætti niður greiðslur samkvæmt bú- vörusamningi, annað hvort niður- greiðslur ullarverðs til ullariðnaðar- ins eða vaxta- og geymslugjöld kindakjöts, en þeim hafði engin grein verið gerð fyrir þessum áformum þó greiðslumar séu bundnar í búvöru- samningi bænda og ríkis. Halldór Blöndal landbúnaðarráðherra og Sigurgeir Þorgeirsson aðstoðarmað- ur hans mættu á fundinn í gær og reifuðu niðurskurðarhugmyndimar. Þar kom fram að faliið hefur verið frá áformum um niðurfellingu niður- greiðslna ullarverðs að mestu eða öllu leyti. Umræddum 250 milljóna kr. niðurskurði á í staðinn að ná með því að fara í verðmiðlunarsjóð mjólkur og lækka niðurgreiðslur vaxta- og geymslugjalds kindakjöts og endurgreiðslur virðisaukaskatts á svínakjöti og kjúklingum. TiIIögurnar ófrágengnar „Hugmyndir um niðurskurðinn útgjalda komu ekki upp fyrr en á lokastigi," sagði Halldór Blöndal eft- ir fundinn með bændum. „Við höfum verið að ræða við forystumenn bænda og erum að setja málin niður fyrir okkur. Endanlegar tillögur liggja ekki fyrir á þessari stundu," sagði hann. Fram kom hjá Hauki Halldórssyni formanni Stéttarsambands bænda í Morgunblaðinu í gær að Stéttarsam- bandið muni sækja rétt sinn með málssókn á hendur ráðherrum ef reynt verður að btjóta búvörusamn- inginn með því að skerða greiðslur samkvæmt honum. Halldór Blöndal sagði að rétt væri að sjá hvemig til- lögumar litu út áður en menn færu að tala um samningsrof. Aðspurður hvort hann myndi óska eftir viðræð- um við Stéttarsamband bænda um breytingar á búvömsamningi til að koma í framkvæmd breytingum á þeim liðum sem bundnir eru í samn- ingnum sagði Halldór að of snemmt væri að svara því. Ifyrst þyrfti að vinna málið frekar. Þær hugmyndir sem ráðherra kynnti forystumönnum bænda í gær virðast ekki hafa farið eins illa í þá og þær hugmyndir sem fyrst voru ræddar. Helgast það væntanlega af því að meginhluti þeirra Qármuna sem spara á samkvæmt nýju hug- myndunum er ekki bundinn í búvöru- samningi og þeir geta ekki varið þá með sama hætti og búvörusamning- inn. í ályktun fundarins er hafnað nýjum álögum á búvöruframleiðsl- una og lækkun endurgreiðslna á virðisaukaskatti. Haukur sagði i gær að ráðherranum hafi á fundinum verið gerð grein fyrir því að ef farið yrði út í einhliða aðgerðir sem brytu búvörusamning myndi Stéttarsam- bandið sækja rétt bænda með hjálp dómstóla. Hins vegar væri Stéttar- sambandið tilbúið til að ræða breytt fyrirkomulag ýmissa atriða, svo sem fyrirkomulag á greiðslu vaxta- og geymslugjalds á kindakjöti, enda AF INNLENDUM VETTVANGI HELGI BJARNASON væri gert ráð fyrir því í samningn- um. Loks skal þess getið að stjóm Stéttarsambandsins lýsti yfír stuðn- ingi við afnám aðstöðugjalds. F.kki hægt að rifta búvörusamningi í þeim hugmyndum sem landbún- aðarráðherra er nú einkum að huga að til að verða við ákvörðun ríkis- stjómarinnar um niðurskurð ríkisút- gjalda virðist aðeins ein bijóta í bága við búvörusamning. Það er hug- myndin um að lækka fjárveitingu til greiðslu vaxta- og geymslugjalds á kindakjöti. Það sama gildir um lækk- un niðurgreiðslna á ull en sú hug- mynd virðist komin út af borðinu. Endurgreiðsla á virðisaukaskatti er ekki bundin í búvörusamningi og ekki verður heldur séð að áform um að taka peninga úr verðmiðlunar- sjóði mjólkur bijóti í bága við samn- inginn. I búvörusamningnum segir m.a.: Ríkissjóður greiðir vaxta- og geymslugjald til afurðastöðva og verði tilhögun þess fyrst um sinn hagað með hliðstæðum hætti og ver- ið hefur. í bókun með samningnum er hnykkt á þessu með þeim orðum að greiðslur verði tryggðar o.s.frv. Núgildandi búvörusamningur var undirritaður af fyrrverandi landbún- aðarráðherra, fyrir hönd ríkisstjóm- arinnar, hinn 11. mars 1991, eða rétt fyrir síðustu alþingiskosningar. Þáverandi fjármálaráðherra skrifaði ásamt landbúnaðarráðherra undir tvo viðauka samningsins. Ráðherr- amir undirrituðu plöggin með fyrir- vara um samþykki Alþingis við nauð- synlegar lagabreytingar. Þegar nú- verandi ríkisstjóm tók við völdum spunnust strax umræður um lagaleg- an grundvöll samningsins. Var ríkis- lögmanni falið að_ taka saman álits- gerð um hann. Álit ríkislögmanns, sem skilað var 15. maí 1991, er grundvallarplagg um þetta mál og virðist hafa eytt að mestu umræðum um riftun samningsins. Það er niðurstaða ríkislögmanns að með gerð og undirritun samnings- ins hafí landbúnaðarráðherra tekist á hendur þær skyldur að bera upp á Alþingi frumvörp um lagabreytingar, sem nauðsynlegar séu til að efna hann og beita sér fyrir að nauðsyn- legar íjárveitingar fáist. Á landbún- aðarráðherra hvfli sú embættisskylda að gera það, sem í hans valdi stend- ur til að taka málið upp á Alþingi. Ríkisstjómarskipti breyti engu þar um. Ríkislögmaður segir að ekkert liggi heldur fyrir, sem réttlætt geti riftun samningsins í heild eða að hluta af hálfu ríkisvaldsins. 240 miiyónir vantar í fjárlög’ í bændastétt hafa verið umræður um að ríkið stæði ekki við sinn hiuta búvörusamningsins. í svari Ríkisend- urskoðunar við fyrirspum Egils Jóns- sonar formanns landbúnaðamefndar Alþingis kemur fram að Ríkisendur- skoðun telur að 239 milljónir kr. vanti í fjárlagafrumvarp næsta árs til að ríkið geti efnt búvörusamninginn. Meginhluti mismunarins, 175 milljón- ir kr., er vegna birgðauppgjörs mjólk- urafurða en þessa upphaeð ætlaði rík- ið að taka að láni úr verðmiðlunar- sjóði mjólkur. Auk 239 milljóna króna Qárvönt- unar bendir Ríkisendurskoðun á ágreining um það hvort staðið hafí verið við 100 milljóna króna framlag til Byggðastofnunar til að greiða fyr- ir atvinnuuppbyggingu. Loks er bent á að ekki sé gert ráð fyrir neinu við- bótarfjámagni til skógræktar og landgræðslu en samkvæmt viðauka samningsins er gert ráð fyrir 2 millj- arða kr. framlagi til þessa á samn- ingstímabilinu. Sá 250 milljóna kr. spamaður á útgjöldum til landbúnaðarmála sem ákveðinn var í efnahagsaðgerðum ríkisstjómarinnar kemur til viðbótar ofangreindu, hvort sem hann kemur að einhveiju leyti niður á búvöm- samningi eða verður alveg utan hans. Hér á eftir verður gerð grein fyrir þeim íjárlagaliðum sem rætt er um að lækka. Hvað er verðmiðiunarsjóður? verðmiðlunarsjóð mjólkur þegar þeir kaupa mjólk og mjólkurafurðir. Sjóð- urinn hefur verið notaður til að jafna tekjum á milli mjólkursamlaganna í þeim tilgangi að stuðla að verka- skiptingu og greiða halla af litlum samlögum sem nauðsynlegt hefur þótt að hafa vegna einangrunar byggðarlaga. Safnast hafa pehingar í þennan sjóð síðustu árin og átti að leggja hann niður um næstu áramót. Búist er við að 500-600 milljónir verði í sjóðnum í lok ársins. Pening- ana átti að nota til hagræðingar í mjólkuriðnaðinum, meðal annars til að hjálpa til við úreldingu mjólkur- samlaga, og þar með verðlækkunar mjólkurafurða. Haukur Halldórsson sagði að til- gangur sjóðsins væri að bæta sam- keppnisstöðu bænda gagnvart inn- flutningi og lækka búvörur í verði. Ef fé verður nú tekið úr sjóðnum vegna efnahagsaðgerða ríkisstjóm- arinnar er verið að skemma fyrir þessu og senda neytendum reikning- inn, að mati Hauks. Endurgreiðsla vsk. Árið 1988 var söluskattur lagður á innlenda búvöruframleiðslu og var þá oft nefndur „matarskattur". Bændur lögðu áherslu á að matvara væru hafðar í sérstöku lægra virðis- aukaskattsþrepi. Þáverandi ríkis- stjóm ákvað að leggja skattinn á að fullu og endurgreiða hann síðan að hálfu í formi niðurgreiðslna búvöm. í fjárlagafrumvarpinu fyrir næsta ár er boðað að endurgreiðsla virðisauka- skatts vegna framleiðslu „hvita kjötsins", það er kjúklinga og svína- ýöts, verði lækkuð um 43%, eða úr 168 milljónum kr. í 95 milljónir. Ráðherra íhugar nú að lækka þessa endurgreiðslu um 50 milljónir kr. til viðbótar og verða þá eftir 45 milljón- ir kr. Þessi minnkun endurgreiðslna samsvarar um 30 kr. á hvert kíló kjöts til bænda og kemur væntanlega fram í verði afurðanna. Virðisauka- skattur er greiddur eftirá og þurfa framleiðendur þá að hækka verð af- urðanna 1. desember ef þeir ætla ekki sjálfír að bera skerðingu endur- greiðslnanna. í samþykkt Stéttarsambands bænda frá því í gær segir að sam- keppnisstaða greinanna veikist sér- staklega við þessar aðgerðir. Haukur sagði að þetta kæmi til viðbótar skerðingum á framlagi ríkisins á móti greiðslum umræddra bænda í lífeyrissjóð. Þær hafa verið hluti af niðurgreiðslum búvöru en verða nú felldar úr §árlögum. Haukur sagði að aðgerðimar gætu orðið „náðar- höggið" fyrir svína- og kjúklinga- rækt. Viðurkennt er að lækkun endur- greiðslnanna er ekki brot á búvöru- samningi. Jafnframt liggur fyrir að líklegt er að þær komi fram í búvöru- verði eftir því sem markaðurinn leyf- ir. Vaxta- og geymslugjald Ríkið greiðir afurðastöðvum gjald á hvert kfló kindakjöts til að standa undir kostnaði við geymslu og fjár- mögnun birgða frá sláturtíð þar til kjötið selst. Þetta er hluti af niður- greiðslum búvöruverðs til neytenda. Annars myndi kjötverðið hækka sem nemur geymslu- og vaxtakostnaði eftir því sem hann hleðst upp. í fjár- lagafrumvarpi eru 250 milljónir kr. áætlaðar í þetta og er talið að það dugi ekki alveg til að fullnægja ákvæðum búvörusamnings. Gjald þetta gæti er 30-35 kr. á kíló að meðaltali yfir árið, eða hátt í 10% af heildsöluverði helstu söluflokka. Haukur Halldórsson telur að lækkun vaxta- og geymslugjalds um 50 millj- ónir hefði í för með sér 3% verðhækk- un kindakjöts. Neytendur greiða .ákveðið gjald í Útreikningar fjármálaráðuneytis um afnám aðstöðugjalds Ætti að skila 1,5% lækkun vísitölu „VIÐ gerum ráð fyrir að framfærsluvísitalan lækki um eitt og hálft prósentustig vegna afnáms aðstöðugjaldsins," segir Bolli Þór Bollason skrifstofustjóri í fjármálaráðuneytinu. Aðstöðugjald fyrirtækja fellur niður frá áramótum eins og komið hefur fram í fréttum af efnahagsráð- stöfunum ríkisstjórnarinnar og fyrirtæki borga því ekki skattinn á næsta ári nema þau hafi ekki greitt að fullu í ár. vörum með þreföldum þunga, það hefur þá verið lagt á við innflutning, í heildsölu og í smásölu. Þó að kaupmenn geri ráð fyrir ■nokkrum verðhækkunum á næstunni vegna 6% gengisfellingar í vikunni, á afnám aðstöðugjalds að skila sér í lægra verðl;»gi ,á jnsgsta, ári. Ekki. sfst. ,kEn þ; þar sem aðstöðugjaldið hvílir ofi á að b; „Fyrsta janúar fellur þessi skattur alveg niður,“ segir Bolli, „og ef það myndi skila sér að fullu út í verðlagið yrði lækkun framfærsluvisitölu 2%. iý.má við að t|ilsver\ fari til að reiknað er með 1,5% lækkun vfs: tölunnar." Heildartekjur sveitarfélaganna s aðstöðugjaldi á þessu ári nema 4, milljörðum króna og eins og frar hefur komið mun ríkissjóður á næst ári bæta hveiju sveitarfélagi 80% a álögðu aðstöðugjaldi í ár. Tímabili verður notað til að fínna nýjar leiði ag fyrlrtætfanna/ þannig !-til tekjuöflunar sveitarfélaganna. MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1992 27 Nýjar upplýsingar um íslenzka sósíalista og kommúnistaríkin í bók AB Dagsbrún fékk háan styrk úr sovézka ríkissjóðnum Hjörleifur Guttormsson ritaði austur-þýzka kommúnista flokknum afsökunarbréf eftir birtingu SÍA-skýrslnanna MARGVÍSLEUAR nýjar upplýsingar um tengsl islenzkra kommúnista og sósíalista við rikin austan járntjaldsins á árum áður koma fram i bókinni Liðsmenn Moskvu, sem væntanleg er frá Almenna bókafélaginu innan skamms. Höfundar bókarinnar eru Árni Snævarr fréttamaður og Valur Ingimundarson sagnfræðingur. Frásögn sína byggja þeir meðal annars á skjölum, sem ekki hafa áður verið aðgengileg, úr skjalasöfnum austur-þýzka kommúnistaflokksins fyrrverandi og safni miðstjórnar Kommúnistaflokks Sovétríkjanna í Moskvu. Meðal annars koma fram upplýsingar um ferðir forystumanna Alþýðubandalagsins austur yfir járntjald eftir að flokkurinn sleit formlega tengslum við sovézka Komm- únistaflokkinn og um margvisleg fjárhagsleg tengsl sósíalistahreyfingar- innar við kommúnistaríkin. Morgunblaðið hefur fengið góðfúslegt leyfi útgefanda til að birta nokkrar tilvitnanir í bókina. Nefnd eru ýmis dæmi í Liðsmönn- um Moskvu um að íslenzkir kommún- istar hafi sent beiðnir um flárstyrk til Alþjóðasambands kommúnista, Komintem, í Moskvu. Fyrstu beiðnun- um var hafnað, en er dró að stofnun Kommúnistaflokks íslands (1930) fóru fjárframlög að berast. Einar 01- geirsson, síðar alþingismaður Komm- únistaflokksins og Sósíalistaflokksins og formaður Sósíalistaflokksins, fékk til dæmis styrk árið 1928 að upphæð um 250.000 íslenzkar krónur á nú- virði til að standa fyrir óskilgreindri útgáfu. Bókarhöfundar segja að ekki verði um villzt að kommúnistar á ís- landi hafi fengið allnokkra styrki til útgáfustarfsemi og kosningabaráttu á íjórða áratugnum. í bókinni er birtur kafli úr bréfi Wilhelms Florins, yfirmanns Norður- landadeildar Komintems, til „gull- kistuvarðar sambandsins" eins og það er orðað, Moskwins. í bréfínu kemur fram að í fjárhagsáætlun Komintems séu ákvæði um varasjóð handa Komm- únistaflokki íslands. Styrkjum lofað í verkfallssjóði „Þess vom dæmi að lofað væri styrkjum í íslenzka verkfallssjóði," segir í bók Áma og Vals. „Hið Moskvuholla Alþjóðasamband verka- Iýðsins (W.F.T.U.) lofaði þannig fram- lagi í vinnudeilum í vetrarbyijun 1952. Fullyrt var að sambandið hefði lofað hundrað þúsund Bandaríkjadölum í verkfallssjóði en ekki virðist þetta fé hafa borizt áður en vinnudeilan leyst- ist. í bókum miðstjómar sovézkra kommúnista er að fínna dæmi um framlög í íslenzka verkfallssjóði. í þetta skipti fékk Dagsbrún stórfé, fimm þúsund brezk pund, beint úr sovézka ríkiskassanum. Þá má fínna sterkar vísbendingar i gögnum Eð- varðs Sigurðssonar [fyrrv. formanns Dagsbrúnar, innsk. Mbl.] sem Dags- brún varðveitir um að W.F.T.U. hafí veitt verkamannafélaginu styrki," Fram kemur að lagður hafi verið grannur að stofnun Lúðrasveitar verkalýðsins með því að æskulýðssam- tök austur-þýzka kommúnistaflokks- ins (S.E.D.) hafí gefíð Æskulýðsfylk- ingunni lúðra í því skyni að bæta tón- listarlíf íslenzkra öreiga. Austurferðir þrátt fyrir slit flokkstengsla Alþýðubandalagið sleit öll formleg tengsl við Kommúnistaflokk Sovét- ríkjanna árið 1968, svo og við flokka þeirra ríkja sem ásamt Sovétmönnum réðust inn í Tékkóslóvakíu. í sumar voru opinberaðar fundargerðabækur Alþýðubandalagsins, þar sem engar bókanir var að fínna um samskipti við kommúnistaftokka þessara ríkja eftir 1968. í bók Áma og Vals segir hins vegar að ekkert lát hafí orðið á dvalar- og hressingarferðum leiðtoga og starfsmanna Alþýðubandalagsins til Sovétríkjanna og er þar stuðzt við bókanir miðstjómar Kommúnista- flokks Sovétríkjanna. „Lúðvík Jóseps- son, ráðherra í vinstri stjóminni 1971-1974 og síðar formaður, var drýgstur. Honum var boðið ásamt konu sinni haustið 1974. í apríllok 1976 var Lúðvík og konu hans enn boðið, að þessu sinni með Jóni Snorra Þorleifssyni, ritara Alþýðubandalags- ins, og eiginkonu hans. Að loknum viðræðum um „þróun flokkstengsla" tók við mánaðar „hvfld og hressing". Jóni Snorra hafði raunar verið boðið austur vorið 1974 og enn var hann þar á ferðinni haustið 1975. Ekki virð- ist gerður skýr greinarmunur á boðum um „sumarleyfisferðir“ og pólitískum viðræðum eða kynnisferðum í bókun- um miðstjómarinnar. Ekki er heldur Ingi R. Helgason ljóst hvort allar þær ferðir sem boðn- ar voru hafi verið þegnar. Þó hljóta þeir Qórir sem Alþýðubandalagið sjálft bað um að tekið yrði við í Moskvu 1973 að hafa farið. í bókun miðstjóm- arinnar sovézku í ágúst það ár var tekið fram að beiðni hefði borizt frá íslenzka flokknum um að tekið yrði við flokksmönnum til að kynna sér starf sovézkra kommúnista. I febrúar sama ár hafði starfsmönnum Alþýðu- bandalagsins boðizt að kynna sér „raunveruleikann" hvað sem það þýddi í raun. En var sent út boð í maí 1976 að þessu sinni til að kynna sér flokksstarf í röska viku.“ Viðskiptatengsl við Austur-Þýzkaland Fram kemur í Liðsmönnum Moskvu að staða austur-þýzkra kommúnista hafí styrkzt til muna hér á landi með ríkisstjómarþátttöku Sósíalistaflokks- ins 1956. Flokkurinn vildi efla mjög viðskiptatengsl við Austur-Þjóðveija. „Snemma árs fengu þeir að stofna verzlunarskrifstofu í Reykjavík í þeim tilgangi að sjá um samningsgerð við íslenzk fyrirtæki... Þeir sem störf- uðu á verzlunarskrifstofunni voru full- trúar S.E.D. hér á landi, og upplýsti Einar Olgeirsson þá reglulega um þau málefni sem upp komu á Islandi og vörðuðu Austur-Þýzkaland," segir I bókinni. Sagt er frá ýmsum fyrirtækjum, sem voru nátengd Sósíalistaflokknum og nutu fyrirgreiðslu hans í viðskipt- um við Áustur-Þýzkaland. Þeirra á meðal var útgáfufyrirtækið Mál og menning: „Þegar Kristinn E. Andrés- son [framkvæmdastjóri Máls og menningar, innsk. Mbl.] fór til Austur- Þýzkalands að sækja undirbúnings- fund Eystrasaltsviku árið 1960 fékk hann umboð Sósíalistaflokksins til að semja við S.E.D. um útgáfu á nokkr- um bókum á vegum flokksins og Máls og menningar. Þáð var miðstjóm S.E.D. sem fjármagnaði útgáfu myndabókar um ísland, og var hún prentuð { Austur-Þýzkalandi. Einnig samdi Kristinn um útgáfu á Þingvalla- bók og úrvalsritum Marx og Engels, en þau voru prentuð í Austur-Þýzka- landi." Annað fyrirtæki í tengslum við Sósíalistaflokkinn var Rafgeislahitun, sem framleiddi m.a. rafkerfi til húshit- unar og hafði hug á að flytja út á Austur-Þýzkalandsmarkað. „í bréfi Inga R. Helgasonar [þá framkvæmda- stjóra Sósíalistaflokksins, nú stjómar- formanns Vátryggingafélags Islands, innsk. Mbl.] til „félaga í utanríkis- og alþjóðadeild S.E.D. segir að vömr Rafgeislahitunar hafí vakið athygli í Leipzig, en samt hafi forsvarsmönnum fyrirtækisins ekki tekizt að gera við- skiptasamninga. Því fór Ingi fram á það við miðstjóm S.E.D. að tekin yrðu Hjörleifur Guttormsson upp viðskipta við Rafgeislahitun. Markmiðið var að koma Sósíalista- flokknum til aðstoðar í baráttu sinni gegn aðild fslands að Efnahagsbanda- lagi Evrópu og efla austurviðskiptin." Umboðslaun rynnu til Sósíalistaflokksins Sagt er frá því að Ingi hafí áður skrifað bréf vegna austur-viðskipt- anna, „til Karl Mewis, formanns S.E.D. í Rostock-héraði, í nóvember 1958, en þar fer hann fram á að ís- lenzkt fyrirtæki, Reklamex hf., taki að sér að koma auglýsingum austur- þýzkra fyrirtækja í íslenzk blöð og tímarit. Þannig væri unnt að styrlqa Sósíalistaflokkinn fjárhagslega án þess að það kæmist upp. I bréfí Inga segir: „Viðskipti alþýðulýðveldanna og Islands hafa vaxið stöðugt. Ein af- leiðing þess er sú að austur-evr- ópskir útflytjendur auglýsa nú sí- fellt meira í íslenzkum blöðum og tímaritum. Með tilliti til þessara tveggja þátta vil ég sem fram- kvæmdastjóri flokksins vekja máls á því hvort það er raunhæfur (eða pólitískur) möguleiki á að auglýs- ingamiðlunin Reklamex sjái um að koma öllum austur-þýzkum auglýs- ingum í íslenzk blöð og tímarit. Umboðslaunin yrðu þau sömu og venjulega. Ef þetta er raunhæfur kostur get ég ábyrgzt 100% þjón- ustu. Ég get einnig ábyrgzt að pró- sentumar [umboðslaunin] komi flokknum að fullu til hagsbóta án þess að unnt sé að sanna það.“ Það var greinilegt að Karl Mewis taldi málið mikilvægt, því að hann sendi leiðtoga S.E.D., Walter Ulbricht, minnisblað þar sem hann gerði grein fyrir óskum Inga og lét bréf hans fylgja með.“ Ummæli í SÍ A-skýrslunum dregin til baka Morgunblaðið komst árið 1962 yfír leyniskýrslur Sósíalistafélags íslend-’ inga austantjalds (S.Í.A.) og birti út- drætti úr þeim. S.I.A. var einkum fé- lagsskapur íslenzkra námsmanna í Austur-Þýzkalandi og var Hjörleifur Guttormsson, þingmaður Alþýðu- bandalagsins, formaður félagsins. Morgunblaðið birti útdrætti úr skýrsl- unum, en þar kom bæði fram gagn- rýni á sósíalískt þjóðfélag í Austur- Þýzkalandi og réttlæting á kerfínu. Fram kemur f Liðsmönnum Moskvu að eftir að Morgunblaðið birti skýrsl- umar og miðstjóm S.E.D. hafði feng- ið þýðingu þeirra í hendur, vora Hjör- leifur Guttormsson og Franz Gíslason, sem enn voru við nám í Austur-Þýzka- landi, kajlaðir á fund fulltrúa flokks- ins, Sager að nafni. Sager fór fram á að þeir gerðu miðstjóm S.E.D. grein fyrir sjónarmiðum sínum bréflega og urðu þeir við því. „í stuttu máli draga Hjörleifur og Franz í bréfí sínu til baka það nei- kvæða sem námsmennimir höfðu sagt Lúðvik Jósepsson um stjómmálaástandið í Austur- Þýzkalandi og lýsa yfír afdráttarlaus- um stuðningi við S.E.D.," segir í bók- inni. Þar er síðan vitnað í bréfíð, þar sem höfundamir draga meðal annars til baka gagnrýni sína á kosningakerf- ið í Austur-Þýzkalandi. Þeir höfðu einnig viðhaft þau ummæli í skýrslun- um að Ulbricht, leiðtogi kommúnista- flokksins, væri lítill stjómvitringur og óvinsæll af alþýðu manna. Þetta er dregið til baka: „Höfundamir telja að þeir skilji nauðsyn þess að flokkur verkalýðs- stéttarinnar fari með forystuhlut- verk [í þjóðfélaginu]. í því sam- bandi vanmátu þeir hins vegar þátt lýðræðislegs miðstjómarvalds sem er bráðnauðsynlegt. Þetta kom ský- rast fram í gagnrýni á félaga Uibricht, en hún á sér enga stoð. Nú vitum við að enga persónudýrk- un er að ræða [i Austur-Þýzka- landi] og hefur aldrei verið, enda er hann reyndur baráttumaður og félagi auk þess sem hann er fær embættismaður. Hann á fullan rétt á því að vera leiðtogi flokks síns, og við gerum okkur ljóst að breiður og ábyrgðarfullur samstarfshópur tryggir lýðræðið innan flokksfor- ystunnar." Vitnað er í niðurlag bréfs Hjörleifs og Franz: . „Að okkar dómi hefur S.E.D. frá upphafi verið sögulegu hlutverki sínu vaxinn, þótt öll ytri skilyrði hafi verið mjög óhagstæð. Við styðjum því heils hugar flokk og ríkisstjóm Þýzka alþýðulýðveldisins f baráttunni fyrir því að efla sósíal- ismann. Því sterkara sem Þýzka alþýðulýðveldið er — og sósíalísku, löndin — þeim mun friðvænlegra er í heiminum."

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.