Morgunblaðið - 13.05.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 1993
Allra síðasta sýning á Stund Gaupunnar verður á morgun föstudag
á Litla sviði Þjóðleikhússins.
Sýningxim að ljúka
á Stund Gaupunnar
ALLRA síðasta sýning á Stund
Gaupunnar eftir Per Olov Enqu-
ist sem sýnt hefur verið á Litla
sviði Þjóðleikhússins í vetur í
leiksljórn Bríetar Héðinsdóttur,
verður á morgun föstudaginn 14.
maí.
Leikritið gerist á geðsjúkrahúsi
og fjallar um ungan pilt sem búið
er að loka inni fyrir lífstíð, en hann
hefur myrt miðaldra hjón að því er
virtist að tilefnislausu og síðan
margoft reynt að fyrirfara sér.
Ungi pilturinn er leikinn af Ingvari
E. Sigurðssyni, en auk hans koma
við sögu prestur sem leikinn er af
Guðrúnu Þ. Stephensen og ung
kona sem haft hefur mál piltsins
til meðferðar og leikin er af Lilju
Þórisdóttur.
Leikmynd og búninga gerði Elín
Edda Ámadóttir. Horft er á atburð-
ina frá sjónarhóli prestsins og hafa
þeir svo mikil áhrif á hana að hún
lætur af prestskap.
■ ÍSLENSKJ kiljuklúbburinn
hefur sent frá sér fjórar kiljur: Of-
vitann, Islenska drauminn, Mak-
beð og Föðurland.
■ OFVITINN eftir Þórberg
Þórðarson kom fyrst út 1940-41.
Þórbergur hóf nám við Kennara-
skólann 1909 og í þessari bók lýsir
hann „námi sínu, félögum í Bergs-
húsi, skáldagrillum, stúlkustandi,
fyrstu ástinni og þorpslífinu í
Reykjavík þessara ára“, eins og
segir m.a. í kynningu útgefanda.
Kiljan er 354 blaðsíður og kostar
790 krónur.
■ ÍSLENSKI draumurinn,
skáldsaga Guðmundar Andra
Thorssonar, kom fyrst út 1991.
Kiljan er 182 blaðsíður og kostar
790 krónur.
■ MAKBEÐ, leikrit Williams
Shakespeare er í þýðingu Helga
Hálfdanarsonar. Þessi þýðing birt-
ist fyrst í III. bindi Shakespeare-
leikrita, sem kom út 1984. Kiljan
er 93 blaðsíður og kostar 690 krón-
ur
■ FÖÐURLAND er spennusaga
eftir Robert Harris í þýðingu Guð-
brands Gíslasonar. Sögusvið er
Berlín 1964, þegar nálgast hátíðar-
höld á 75 ára afmæli Hitlers ríkis-
kanslara. Kiljan er 368 blaðsíður
og kostar 690 krónur.
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
í fremri sýningarsal Portsins í
Hafnarfirði sýna saman tvær lis-
takonur sem vinna á ólíkum svið-
um, þær Katrín Þorvaldsdóttir og
Marisa N. Arason. Það er ekki
listin sem tengir þær stöllur til
að halda þessa sýningu saman,
heldur persónulegur vinskapur.
Katrín sýnir hér rúmlega tutt-
ugu brúður af ýmsum gerðum,
en Marisa, sem er spænsk en
hefur búið á íslandi um nokkurra
ára skeið, sýnir svart/hvítar ljós-
myndir. Vegna þess hve verk
þeirra eru ólík, ekki aðeins að
listmiðlum heldur einnig að inn-
taki, skipta þær salnum í raun á
milli sín, og skapa þannig ágæt
jafnvægi milli tveggja heima.
Marisa N. Arason lærði ljós-
myndum í heimaborg sinni, Barc-
elona, en hefur hér á landi bæði
unnið sem ljósmyndari og verið
starfsmaður Ljósmyndasafns
Reykjavíkur. Verk hennar á sýn-
ingunni tengjast fyrst og fremst
áhuga á formum og línum; við-
fangsefnin minna hins vegar ætíð
á nálægð tímans, veðrun, hrörn-
un, jafnt í náttúrunni sem hjá
mannanna verkum.
Það samspil ljóss, skugga og
brotinna lína sem hér sést er hluti
hinnar almennu sjónrænu reynslu,
en það þarf samt að leggja sig
nokkuð fram við að taka eftir því
og festa það á filmu. Sterkar lin-
ur í brotnu og veðruðu sjávar-
gijótinu (t.d. í myndum nr. 8 og
11) magnast þannig upp í ram-
manum; skurður myndanna á
drjúgan þátt í að skerpa þessa
ímynd. Hins vegar má spyija
hvort þessar andstæður hefðu
ekki notið sín enn betur í grófari
vinnslu myndanna.
Marisa virðist hafa gott auga
fyrir sjónarhornum og „Frumform
hússins“ (nr. 4) og „Skipulag í
rúst“ (nr. 6) eru góð dæmi um
það. í þessum verkum kemur vel
Katrín Þorvaldsdóttir
fram hveiju hin eyðandi öfl geta
komið til leiðar, þrátt fyrir upp-
byggingu mannsins; allt strit
mannsins er til einskis og eftir-
sókn eftir vindi, eins og predikar-
inn sagði.
Katrín Þorvaldsdóttir lauk
námi í dönsku og bókmenntum
frá Háskóla íslands, áður en hún
sneri sér að leiklistinni og síðar
brúðugerð á Spáni, en síðan átti
hún eftir að vinna með brúðuleik-
húsum og götuleikhópi víða um
Evrópu, áður en hún sneri aftur
til íslands. Hér hefur hún starfað
að brúðugerð og starfrækir
Embluleikhúsið.
Stássbúin „María“ tekur á móti
gestum við innganginn, og minnir
strax á nokkuð helstu einkenni
brúðugerðarinnar; að draga sterk-
ar línur í persónugerð, sem áhorf-
endur geta bæði haft gaman af
og fundið til með. Þar með er ís-
inn brotinn, og áhorfendur geta
velt fyrir sér hinum fjöbreytilegu
persónuleikum, sem einstakar
brúður á sýningunni geta skapað.
».... i.. ...'wmmmitM.
Marisa N. Arason
Katrín sýnir bæði sínar útgáfur
af hefðbundnum brúðum leikbók-
menntanna, brúður sem virðast
tengjast ákveðnum ævintýrum og
loks eigin hugverk. Allar eru þær
gerðar af mikilli kunnáttu og virð-
ingu fyrir hefðinni, en einnig eru
þama nokkrar úr fáfengilegum
efnum, sem vekja forvitni, t.d.
„Sædísin" (nr. 17) og „Draumur
hænunnar um að vera svanur“
(nr. 11).
Þó brúðumar séu þannig vissu-
lega fyrir augað, þá vita áhorfend-
ur að þær em aðeins hálfar; það
þarf kunnáttumanneskju til að
kveikja með þeim líf. Því er erfitt
að meta þær að verðleikum út frá
myndrænum mælikvarða ein-
göngu, þar sem þær em helgaðar
leikhúsinu; á sýningu sem þess-
ari, eins og raunar á öllum sýning-
um, verður hugur áhorfandans að
veita verkunum (brúðunum) það
líf, sem kann að skorta.
Sýningu þeirra Katrínar og
Marisu lýkur einnig sunnudaginn
16. maí.
Katrín Þorvaldsdóttir
og Marisa N. Arason
„Hvað hef ég gert mínu lífi?“
Bókmenntir
Skafti Þ. Halldórsson
Jónas Friðgeir: Flaskað á lífinu.
Úrvalsljóð til minningar um
skáldið. Fjölvaútgáfan 1992.
Utangarðsskáldið Jónas Friðrik
kvaddi þennan táradai í janúar 1992.
í lok ársins kom síðan út úrval ljóða
hans á vegum Fjölva og nefnist bók-
in Flaskað á lífinu. Úrvalsljóð til
minningar um skáldið. Jónas Frið-
geir var víst enginn hamingjumaður
eins og ljóð hans bera vitni um.
Þótt hans verði sjálfsagt sjaldan
getið í ritum bókmenntafræðinga er
nokkuð spunnið í skáldskap hans.
Jónas var að vísu hvorki fmmlegt
né stórbrotið skáld. Kvæði hans em
raunar fremur brothætt og einföld,
allt að því, nævísk og minna mörg
hver á textagerð alþýðutónskálda
nútímans. Þar að auki iðkaði Jónas
það gjarnan að stæla stíl góðskálda
í ljóðum og sönghæfum texta. Ekki
em það þó skopstælingar en heldur
ekki ómerkilegar eftirlíkingar. Miklu
fremur er engu líkara en Jónas Frið-
geir hafi vitandi vits unnið með þetta
form til þess að setja vemleika sinn
í óvænt samhengi. -Þannig má jafnt
finna stælingar á kærleiksboðun
Páls postula og á kvæðaheimi Meg-
asar í bókum hans. Þar em einnig
nokkur tilbrigði við kvæði Tómasar
Guðmundssonar. Kvæðið Félagi
Bakkus er eitt þeirra. Þar birtist
Jónasi Friðgeiri í draumi annars
konar ævintýri en Tómasi á sínum
tíma.
Víða má í ljóðabókum Jónasar
Friðgeirs finna ádeiluskáldskap.
Hann er þó hvorki kaldhæðinn né
beittur og skeytin sjaldan markviss.
Sömu sögu er að segja um Ijóðræn
kvæði skáldsins. Oft eru þau án
skáldlegrar dýptar eða sterkrar
myndbyggingar.
Bestu Ijóð Jónasar Friðgeirs ijalla
um vemleika utangarðsmannsins.
Þetta er í eðli sínu játningarskáld-
skapur sem opnar okkur sýn inn í
kviku særðrar sálar; utangarðs-
mannsins, fangans, drykkjumanns-
ins og dópistans. í kvæðum sumra
skálda á mannkynið bágt. Kveðskap-
ur Jónasar Friðgeirs er vitnisburður
um langa baráttu við djöfla alkóhóls
og eiturlyfja, röð ósigra. í seinni
kvæðum hans fer að bera á beiskju,
efahyggju, vonleysi og þunglyndi
þótt við og við rofi til af litlu tilefni.
í kvæðinu Eiturlyf gerir hann upp
við líf sitt:
Hvað hef ég gert í raínu lífí?
Og ég taldi mig svo töff
og til í hvað sem er
en endasentist upp á eyðisker
en nú er líf mitt svo
eyðilegt og grátt
ég heyri varla lífsins
hjartaslátt.
Hvað hef ég gert mínu lífí?
Hvað hefur gerst?
Jónas Friðgeir var harmkvæla-
maður sem að eigin sögn grét og
harmaði sitt „hlutskipti í leynum“.
Hann leitaði eins og margir alkar
náðar í faðm trúarinnar enda þótt
hún veitti honum tæpast þann styrk
sem þurfti í lokin. Mörg ljóða hans
em þannig trúarleg ljóð eins og þessi
litla morgunbæn:
Láttu Drottinn ljósið þitt
lýsa oss á ferðum
og ávallt vaki auglit þitt
yfír vorum gerðum.
Þeir Fjölvamenn hafa staðið allvel
að útgáfu úrvalsljóða Jónasar Frið-
Jónas Friðgeir Elíasson
geirs. Henni fylgir formáli um skáld-
ið og skáldskapinn eftir Pjetur Haf-
stein Lámsson og eftirmáli útgáf-
unnar eftir Þorstein Thorarensen.
í persónulegum formála Pjeturs
er bæði íjallað um skáldið sjálft og
einnig þá skáldakynslóð sem Jónas
Friðgeir var hluti af, ’68-kynsIóðina.
Tvennt fannst mér athyglisvert í
skrifum Pjeturs, hversu opinskár
hann er um skáldskap, líf og bresti
Jónasar Friðgeirs en ekki þótti mér
síður umhugsunarverð tilraun Pjet-
urs til að skilgreina skáldskap kyn-
slóðarinnar og flokka. Þannig telur
hann að á árunum á milli 1970-
1980 hafi verið starfandi þrír skálda-
hópar hér á landi; sósíalrealistar sem
fylktu sér í kringum tímaritið Lyst-
ræningjann, „Fyndnu skáldin" eða
„listaskáldin vondu“ sem vom flest
skólafélagar úr Menntaskólanum í
Reykjavík og utangarðsskáldin en
Jónas Friðgeir var eitt þeirra. Nú
er því ekki að neita að flokkun Pjet-
urs er umdeilanleg. Mér er líka nær
að halda að hún veki fleiri spurning-
ar en hún svari. Raunar færir hann
ekki mikil rök fyrir máli sínu svo
að erfitt er að andmæla fullyrðingum
háns. Samt sem áður hafa þær gildi
og best gæti ég trúað að þeim sé
fremur ætlað að vera innlegg í um-
ræðu en fræðilegar skilgreiningar.
Það er vissulega tímabært fyrir
fræðimenn að skoða einkenni og
eðli skáldskapar þessarar kynslóðar
í heild.
Ritgerð Pjeturs og ljóð Jónasar
Friðgeirs minna okkur einnig á það
eðli hinnar svonefndu bókmennta-
stofnunar að þegja um ýmsan þann
skáldskap sem nýtur lítillar velþókn-
unar hennar. Utangarðsskáld eiga
þar sjaldan hljómgmnn.
Tæknival -g x > f* . • • X
1983 -1993 10 ari fremstu roo