Morgunblaðið - 13.05.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 1993
Veikleiki undir Kolbeinsey sem var 54 sinnum stærri fyrir 4 öldum
Eyjan hverfur á
fáum áratugxun
verði ekkert gert
Hugmyndir um að steypa hjúp utan um klett-
inn og undirstöður hans til að styrkja eyjuna
Þyrlupallurinn
ÞYRSLUPALLURINN er mjög áberandi á Kolbeinsey skoðað ár
lofti.
Hugmynd að rofvörn
við Kolbeinsey Þyrlppallur
Hertur steypukragi -
- Holur boraðar, jámbentar
og fylltar sementsblöndu
(— Boltar
Hertur steypukragi
ÞÆR rannsóknir sem und-
anfarin ár hafa verið gerð-
ar á Kolbeinsey, sem Hol-
lendingar nefndu Máva-
klett, benda til þess að hún
verði að mestu horfin um
miðja næstu öld ef náttúr-
an fær að vinna sitt verk
án íhlutunar mannsins.
Kolbeinsey hefur verið að
minnka eins lengi og heim-
ildir eru til um mælingar.
Heimildir frá sautjándu öld
benda til þess að árið 1616
hafi hún verið 54 sinnum
stærri en nú. Jarðfræðing-
ar telja að ástæða rofsins
sé meðal annars veikleiki
í undirstöðu sem skapast
af láréttum hraunlagaskil-
um um 10 metrum undir
sjávarmáli þar sem bergið
grefst inn undir sig með
þeim afleiðingum að blokk-
ir í sjávarmáli losna frá og
hverfa. Þá er bergið mjög
sprungið. Tillögur sem
settar hafa verið fram um
styrkingu eyjarinnar
ganga út á það að styrkja
innviði eyjarinnar með
sementsblöndu og steypu-
styrktarjárni og steypa
hjúp utan um hana og und-
irstöður hennar.
Gráttsvæði
Við útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar í 200 mílur var ákveðið að
Kolbeinsey yrði grunnlínupunkt-
ur. Með því móti fengu íslending-
ar lögsögu yfir 9.400 ferkílómetra
svæði norðan við eyna sem ann-
ars hefði fallið utan fiskveiðilög-
sögunnar. Danir mótmæltu þessu
fyrir hönd Grænlendinga, eins og
Hvalbak fyrir hönd Færeyinga,
og hafa aldrei viðurkennt þessa
grunnlínupunkta. Fram hefur
komið í norrænum fjölmiðlum að
Ðanir hyggist fara í mál gegn
íslendingum fyrir alþjóðadómstól-
um í Haag vegna lögsögunnar
norður af Kolbeinsey en Þorsteinn
Ingólfsson ráðuneytisstjóri utan-
ríkisráðuneytisins sagði að ráðu-
neytið hefði ekki fengið neitt
formlegt frá Dönum um slíkar
aðgerðir. Hann sagði að báðir
aðilar stæðu fastir á sínum sjónar-
miðum en hvorugur hefði gert
gangskör í því að fá skorið úr
ágreiningnum.
Á þessu gráa svæði eru oft
loðnuveiðar síðari hluta sumars
en ekki er vitað um aðra fiskveiði-
hagsmuni á svæðinu, að sögn
Jóns B. Jónassonar skrifstofu-
stjóra í sjávarútvegsráðuneytinu.
Svæðið er mjög norðarlega og þar
er oft hafís. Á undanfömum árum
hefur ekki komið til þess að þurft
hafi að stugga við erlendum skip-
um á þessu svæði, að sögn Gunn-
ars Bergsteinssonar forstjóra
Landhelgisgæslunnar.
Ályktun um styrkingu
Kolbeinseyjar
Á undanfömum árum hafa
nokkrar rannsóknir verið gerðar
á Kolbeinsey. Sigurður Sigurðar-
son verkfræðingur og Kristján
Sæmundsson jarðfræðingur fóm
þangað 1985 og Árni Hjartarson
jarðfræðingur kafaði við hana
1990. Á árinu 1989 var steyptur
þyrlupallur á eyjunni.
í maí á síðasta ári var sam-
þykkt þingsályktunartillaga frá
Steingrími J. Sigfússyni dg fleir-
um um að gerð verði áætlun um
varanlega styrkingu eyjarinnar
þannig að hún fái staðist ofan
sjávar. Halldór Blöndal sam-
gönguráðherra upplýsti á þingi í
febrúar síðastliðnum að unnið
væri að úrvinnslu gagna sem aflað
hefði verið á ámnum 1989 og
1990 og að vísindamenn hefðu
ekki áttað sig á því hvernig best
væri að standa að varanlegri
styrkingu eyjarinnar.
54 sinnum stærri fyrir 4
öldum
Skýrslur um rannsóknir siðustu
ára í Kolbeinsey fylgdu þings;
ályktunartillögu Steingríms. í
þeirri samantekt sem hér fer á
eftir er aðallega stuðst við skýrslu
Kristjáns Sæmundssonar.
Eyðingaröflin hafa lengi leikið
Kolbeinsey grátt. í Eimreiðinni
1933 hefur Jochum Eggertsson
eftir gömlum Grímseyingi, „að
eyjan sé stöðugt að molna og
eyðast svo sjá megi mun á, næst-
um árlega“. Fyrstu mælingar á
Kolbeinsey sem einhveijar heim-
ildir em til um vom gerðar í kring-
um 1616 (eða 1580) í leiðangri
sem Guðbrandur Þorláksson
Hólabiskup gerði út. Eina heimild-
in um þann leiðangur er bragur
sem ortur var 50 ámm síðar og
þar kemur fram að stærð eyjar-
innar hefur verið 400x60 faðmar
að stærð, eða 750x110 metrar.
Eftir aldamótin 1900 er eyjan
sögð 300 metra löng og 30-60
metra breið. Í ágúst 1985 mældi
Sigurður Sigurðarson verkfræð-
ingur eyjuna og þá reyndist hún
vera 39x39 metrar að stærð. Þar
sem hún var hæst að austanvs-
erðu var hún rúmir 5 m yfir með-
alsjávarstöðu en að vestanverðu
um 3,5 m.
Mávaklettur
Kolbeinsey hefur lengi borið tvö
nöfn. íslenska heitið er frá 13.
öld eða enn eldra og gæti bent
til að hún hafi verið dökk og
sæbrött, þegar það var gefíð.
Eyjarnafnið ber hún vart með
réttu lengur og jafnvel á 17. öld
taldi Arngrímur lærði það rang-
nefni því hann sagði hana klett
fremur en eyju og ekki bara klett-
ótta heldur einn klett og þar vaxi
engin grös. Hitt nafnið, Mevenkl-
int (Mávaklettur), var gefíð af
hollenskum sjómönnum sem
stunduðu veiðar í norðurhöfum á
17. og 18. öld. Einhveijar spumir
hafði Olavius (í riti frá 1780) af
því að Hollendingar nýttu sér
gæði eyjarinnar. Hollenska nafnið
bendir til að þá hafí fuglabyggð
sett svip á eyna og er það í sam-
ræmi við lýsingar af henni fram
um 1900. Nafnendingarnar kunna
að benda til þess að Kolbeinsey
hafí minnkað til muna milli þess
sem nöfnin urðu til.
Veikleikalag og sprungur
Kolbeinsey er úr hrauni. Lögun
og stærð sökkulsins og hraun-
grýtið í eynni og boðum umhverf-
is hana gæti bent til að hvort
tveggja sé myndað í einu gosi,
sem náði að hlaðast upp úr sjó
og mynda venjulegan stapa, að
mati Kristjáns.
Árni Hjartarson segir í bráða-
birgðaskýrslu um köfunarleiðang-
ur sinn að á tíu metra dýpi sé
greinilegt veikleikalag í berg-
veggnum. Þetta sé mjög gjallkent
lag um það bil metri á þykkt en
basalthraunlög bæði undir og ofan
á. Þama hafí bergið grafíst inn
undir sig 0,4 til 0,8 m. Hann seg-
ir ljóst að stór björg losni úr eyj-
unni ofan við veikleikalagið og
að minnsta kosti að norðan og
norðvestan rofni eyjan mest um
þetta lag.
Kristján Sæmundusson segir í
skýrslu sinni að Kolbeinsey sé
mjög spmngin eins og annað
hraun og séu þær veikieiki sem
rofaöflin nái auðveldlega að nýta
sér til að vinna á eynni. Hann
segir að hafísinn skrapi eyna að
utan og skríði líklega yfír hana
þegar mikil ferð sé á honum og
það flýti fyrir losun bergfleka og
blokka. Þá vinni brimið einnig sinn
hluta verksins. Hann telur að
miðað við hraða rofsins á þessari
öld megi ætla að eyjan verði að
mestu horfín um miðja næstu öld
ef náttúran fær að vinna sitt verk
án íhlutunar mannsins.
Steinsteypuhjúpur utan um
Kolbeinsey?
Ámi Hjartarson kom með eftir-
farandi tillögur um rofvöm fyrir
Kolbeinsey sem hann segir byggj-
ast á þekktum aðferðum sem
reynsla sé komin á við hafnargerð
hér á landi: Innviði eyjarinnar
þarf að styrkja með svokallaðri
grautun. Hún felst í því að bora
allmargar holur um 20 metra
djúpar og dæla niður í þær se-
mentsgraut sem fyllir sprungur
og holrými í berginu. í lok graut-
unar ætti að setja steypustyrktar-
járn í hveija holu. Allt í kring um
eyna þarf að hlaða upp vamar-
garð. Innst má hann vera úr stór-
grýti en yst þarf að vera brynja
úr steinsteyptum dolosum. Garð-
urinn þarf að ná frá botni á 10-15
metra dýpi og upp undir sjávar-
mál og hafa góðan fláa. Vegna
hafíss og ánauðar af hans völdum
þarf að binda dolosana kyrfílega
saman með keðjum. Ofan á þá
þarf að steypa vel styrktan kraga
sem nær upp fyrir sjó. Bolta þarf
saman allar helstu sprungur sem
sjást ofan sjávarmáls og renna í
þær steypu til að slétta og ávala
yfírborðið svo brim og ís nái sem
minnstum tökum á því.
Eyja eða flæðisker
í alþjóðahafréttarsáttmálanum
er gerður greinarmunur á eyju
og flæðiskeri og ef sú breyting
yrði á Kolbeinsey gæti réttarstaða
Islands vegna þessa grunnlínu-
punktar fískveiðilögsögunnar
veikst.
Árni Hjartarson segir að með
þeirri styrkingu sem hann leggur
til ætti að vera unnt að lengja líf-
daga Kolbeinseyjar umtalsvert.
Vafalaust megi deila um hvort
hún teljist löglegur grunnlínu-
punktur fyrir landhelgina eftir
þessar „hanteringar" én í innsta
eðli sínu haldi Kolbeinsey þó
áfram að vera náttúrulegt útsker
þó hinn ytri hjúpur verði af mönn-
um gerr, eins og Árni orðar það.