Morgunblaðið - 13.05.1993, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 1993
+
iMtrgmtnlíMtií
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. I lausasölu 110 kr. eintakið.
Horfzt í augn við
vandann
Davíð Oddsson, forsætisráð-
herra, gerði efnahagssam-
dráttinn í þjóðarbúskapnum að
umræðuefni á aðalfundi Vinnu-
veitendasambandsins í fyrradag.
Hann skilgreindi vandann tæpi-
tungulaust og vísaði á bug öllum
gervilausnum, sem magna erfíð-
leikana til framtíðar. Stundar-
lausnir til að breiða yfir erfíðleika
hafa verið freistandi fyrir stjórn-
málamenn og forustumenn laun-
þegasamtaka og atvinnulífs eins
og sagan sýnir.
Forsætisráðherra sagði litlar
líkur til þess að efnahagsþróunin
í heiminum verði okkur til hjálpar
á næstunni, þótt vonandi hefjist
langþráð hagvaxtarskeið á næstu
misserum. Aðstæður hér á landi
séu erfíðar og nægi að nefna
óhagstætt afurðaverð og aflann.
Grunnvandi sjávarútvegsins sé að
aflinn hafí fallið úr 390 þúsund
tonnum árið 1987 í 225 þúsund
tonn í ár og raddir séu uppi um,
að nauðsyn sé á enn meiri minnk-
un á næsta ári. Heildarafli lands-
manna á föstu verðlagi hafi
minnkað um 16% frá 1987 og
verð á botnfískafurðum sé nú
lægra en sést hafí síðustu 5-6
árin. Síðan sagði forsætisráð-
herra:
„Erfiðleikar í sjávarútvegi eru
fyrst og fremst vegna aflasam-
dráttar í mörg ár og lækkunar
afurðaverðs að undanfömu. Þessir
erfíðleikar stafa ekki af hækkandi
raungengi, eins og var á árunum
1987 og 1988. Þvert á móti hefur
raungengi lækkað umtalsvert að
undanförnu. Verðlags- og launa-
þróun hér á landi gefur alls ekki
til kynna að gengi krónunnar sé
rangt skráð. Viðskiptahallinn fer
heldur minnkandi, sem styrkir
stöðu gengisins.
Til viðbótar þessu verður ekki
fram hjá því horft að sjávarútveg-
urinn hefur farið óvarlega við fjár-
festingar á undanförnum árum.
Hann er gríðarlega skuldugur og
illa búinn til þess að takast á við
vandamál af því tagi sem hann
hefur lent í upp á síðkastið. Ekki
fer milli mála að sjávarútvegurinn
þarf stöðugleika til að fást við sín
vandamál og hvort sem manni lík-
ar betur eða verr, þá er stöðugt
gengi lykilatriði í þeim efnum.
Gengislækkun til bjargar jafn
skuldugri grein og sjávarútvegur-
inn íslenski er í dag, er hrein
hrossalækning, ef hún er þá nokk-
ur lækning, þegar raungengið er
jafn lágt og það er um þessar
mundir.“
Davíð Oddsson brýtur hér til
mergjar ástæðurnar fyrir hrika-
legri stöðu sjávarútvegsins og
leggur þær fram umbúðalaust.
Hann vísar algerlega á bug öllu
tali um þá gervilausn á vanda
sjávarútvegsins, sem felst í geng-
isfellingu, enda ekki hægt að fella
gengi krónunnar í hvert sinn sem
afli dregst saman. Eina raunveru-
lega lausnin felst í aukinni hag-
ræðingu og skilvirkni, fækkun
fiskiskipa og fíksvinnslustöðva til
samræmis við afrakstur fískimið-
anna. Það er athyglisvert, að for-
maður Vinnuveitendasambands-
ins mælti með kostnaðarlækkun í
stað gengisfellingar í sinni ræðu
og er það fagnaðarefni eftir um-
mæli forustumanna Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna á dög-
unum.
Forsætisráðherra vék að vaxta-
málum og ástæðum hárra raun-
vaxta og sagði m.a.: „ ... bankam-
ir em eins og aðrir að gera upp
við fortíðina. Það eru ekki aðeins
sjóðir hins opinbera, eins og At-
vinnuleysistryggingarsjóður,
Framkvæmdasjóður og Ríkis-
ábyrgðasjóður, sem hafa verið að
opinbera þúsund milljóna skuldir,
sem engin greiðsla kemur fyrir,
heldur hafa bankamir með svipuð-
um hætti verið að gera upp fortíð
sína. Fortíðarsóun sjóðanna borg-
um við með sköttum en fortíð
bankanna með miklum vaxtamun.
Og því miður er augljóst að sá
mikli vaxtamunur muni verða við-
varandi á næstu misserum. Það
er hart að þurfa að borga þennan
brúsa og það er erfitt, en það er
óhjákvæmilegt að bregðast við
vandanum. Bankamir eru á fullri
ferð að laga til hjá sér og vitneskj-
an um það gerir okkur öllum létt-
ara að una þessum tímabundna
vaxtamun.“
Það er rétt hjá Davíð Oddssyni
að komið er að skuldadögum og
íslendingar komast ekki hjá því
að greiða reikninga fortíðar. í
þessum efnum er ekki frestur á
illu beztur, því hann þyngir aðeins
skuldabyrðamar. Óhjákvæmilegt
er að horfast í augu við vandamál-
in og leita lausnar á þeim. Frestun
er engin lausn, þótt sumum þyki
hún kannski freistandi. Ríkis-
stjórnin og fjölmörg atvinnufyrir-
tæki hafa aftur á móti verið að
kljást við fortíðarvandann og
mætt honum með niðurskurði út-
gjalda og hagræðingu.
Þessi leið á sér andmælendur,
sem virðast telja að aukin þensla
í efnahagslífinu, gengisfelling,
lántökur og stóraukin ríkisútgjöld,
geti leyst erfiðleika sjávarútvegs-
ins og atvinnuleysið. Talsmenn
þessa er helzt að finna innan sjáv-
arútvegs og launþegahreyfingar,
einkum í fomstu opinberra starfs-
manna. Forsætisráðherra vísaði
öllum slíkum hugmyndum á bug.
Hann benti á að engar skyndiað-
gerðir gætu leyst atvinnuástandið
varanlega, þótt við hefðum leitast
við að stöðva vöxt atvinnuleysisins
og fleyta okkur nokkuð yfír erfíða
tíma. Hann sagði orðrétt í ræðu
sinni:
„Þeir sem segja að sjóðir ríkis-
ins geti keypt vandann frá okkur
eru annaðhvort loddarar eða fá-
ráðir, sumir kannski hvort
tveggja. Við hljótum að horfa á
efnahagsforsendur okkar til fram-
búðar, en ekki til skamms tíma.“
MAGNÚS Tumi Guðmundsson jarðeðlisfræðingur sækir snjó í pott á Grímsfjalli til að bræða til neyslu.
Hreyfingar lands
kannnaðar undir
Skeiðarárj ökli
19 DAGA leiðangri Raunvísindastofnunar Háskóla íslands,
Landsvirkjunar og Vegagerðar ríkisins á Vatnajökul lauk í
gær, og hafði hann þá unnið að rannsóknum á afkomu og
hreyfingum jökulsins og auk þess kannað land undir Skeiðar-
árjökli með íssjá. Helgi Björnsson jarðeðlisfræðingur hjá
Raunvísindastofnun Háskóla íslands segir að íssjáin hafi
leitt í ljós að ofarlega á Skeiðarárjökli séu tveir firnadjúpir
dalir, en yfir þeim liggur allt að 800-900 metra þykkur ís.
Frá Raunvísindastofnun tóku þátt
í leiðangrinum Helgi Björnsson,
Magnús Tumi Guðmundsson og
Finnur Pálsson. Auk þess tóku þátt
í leiðangrinum Halldór Gíslason og
Ástvaldur Guðmundsson frá Jökla-
rannsóknarfélags íslands. Á vegum
Landsvirkjunar voru Hannes Har-
aldsson og Eyjólfur Óskarsson.
Tilgangur leiðangursins var að
sögn Helga tvíþættur. Annars vegar
mældu leiðangursmenn afkomu
Brúáijökuls, Dyngjujökuls, Síðujök-
uls og Tungnárjökuls, þ.e. hve mik-
ill snjór hafi fallið á jökulinn sl. vet-
ur. Leiðangurinn fer aftur á jöklana
næsta haust og mælir hve mikið
hafi horfíð af þeim snjó. Einnig var
unnið að mælingum á hreyfingu
jöklanna. Það er gert með því að
reka niður stikur og er staðsetning
þeirra mæld með GPS-staðsetning-
artækjum. í haustleiðangrinum
verður staðsetning þeirra mæld á
ný og með samanburði á mælingun-
um tveimur fæst vitneskja um hreyf-
ingu jöklanna. Mælingarnar eru
unnar í samvinnu við Landsvirkjun.
Einnig er mælt það vatnsmagn sem
rennur frá jöklinum til fallvatna og
tengjast mælingarnar meðal annars
Vika eldri borgara
Dagskráin í dag
Café París
Eftirmiðdagskaffi kl. 15 með lifandi
Café París
Morgunkaffi frá kl. 9.30.
Hótel Borg
Morgunkaffi frá kl. 9.30.
Ekið um miðborgina og gönguferð
um Öskjuhlíð.
Farið verður frá Borgarhúsi kl.
10.30. Fararstjóri, Davíð Ólafsson,
fýrrverandi seðlabankastjóri.
Dómkirkjan
Helgistund kl. 14. Séra María Ág-
ústsdóttir.
Hótel Borg
Eftirmiðdagskaffi kl. 15 með lifandi
tónlist.
tónlist.
Listasafn íslands
Leiðsögn um safnið kl. 15.
Ráðhúsið
Dagskrá frá kl. 16. Söngvinir, kór
félagsstarfs aldraðra í Kópavogi,
stjórnandi Kristín Pjetursdóttir,
undirleikari, Hafliði Jónsson.
Rúrik Haraldsson, leikari.
Elsa Waage, kontraalt, undirleikari
David Knowles.
Strengjasveit Tónlistarskólans í
Reykjavík, yngri deild, stjórnandi
Rut Ingólfsdóttir.
Morgunblaðið/Kristinn
Sjónleikur
JÓNÍNA Jónsdóttir og Jón Gunn-
arsson fluttu leikþátt í ráðhúsinu
í gær.
MORGUNBLAÐIÐ 'FIMMTUDAGUR 13. MAI 1993
29
Snjónám
HALLDÓR Gíslason frá Jöklarannsóknarfélaginu og Hannes Haralds-
son hjá Landsvirkjun í stórtæku snjónámi í glampandi sól og blíðu á
Grímsfjalli.
rannsóknum á virkjunum og eru í
samvinnu við Landsvirkjun.
íssjármælingar
Meginverkefnið var hins vegar að
kanna með íssjá hvernig land er und-
ir Skeiðaráijökli. Jökullinn var allur
mældur fyrir ofan 1.100 metra hæð,
eða um helmingur jökulsvæðisins.
Næsta vor er ráðgert að ljúka við að
mæla landið undir öllum Skeiðarár-
jökli.
„Tilgangurinn er að kanna landið
undir Skeiðaráijökli, en um þá leið
fara hlaupin úr Grímsvötnum. Þetta
tengist þannig rannsóknum á Skeið-
arárhlaupum og er unnið í samvinnu
við Vegagerðina," sagði Helgi.
Leiðangurinn hafði búðir á Skeið-
aráijökli meðan unnið var að íssjár-
mælingunum, en fór á hina jöklana á
snjóbílum og jeppum. Leiðangurinn
gisti einnig í skála Jöklarannsóknar-
félagsins á Grímsfjalli. „Það var hérna
manndrápsveður nokkra daga í upp-
hafí leiðangursins og ekkert hægt að
vinna meðan á því stóð, en samt náð-
ist að ljúka verkinu," sagði Helgi.
Borgin vekur upp
gamlar minningar
DAGSKRÁIN á Viku eldri borgara í miðborginni var fjölsótt
í blíðskaparveðri í gær. Kaffi ‘var drukkið á Hótel Borg og
Café París, Alþingi heimsótt, haldin helgistund í Dómkirkj-
unni og fleira.
Starfsmaður í Borgarhúsinu
hafði orð á því í samtali við Morg-
unblaðið að aðsókn að Hótel Borg
hefði verið með mesta móti. Sagði
hún að eldra fólkið kynni greini-
lega að meta Borgina í breyttri
mynd, vekti hún upp gamlar minn-
ingar og væri hin nýja Hótel Borg
peirri gomiu ui soma. aosokíi var
einnig góð á Café París.
Fjöldi manns sótti Alþingishús-
ið heim og naut góðra veitinga.
Um eftirmiðdaginn voru skemmti-
atriði í ráðhúsinu og lauk dag-
skránni síðan með gönguferð við
Tjörnina í geislum kvöldsólarinnar.
Betty Mahmoody komin til íslands til aðstoðar Sophiu Hansen
Forræðismálið höfðar
sérstaklega til mín
„Forræðismálið höfðar sérstaklega til mín vegna þess
að ég hef upplifað svipaðar aðstæður og dætur Sophiu.
Eg hef neyðst til að aðlagst breyttum aðstæðum og hylma
yfir raunverulega líðan mína,“ segir Betty Mahmoody,
höfundur bókarinnar Aldrei án dóttur minnar, þegar rætt
var við hana um forræðismál Sophiu Hansen í Tyrklandi.
Betty er stödd hér á landi í því skyni að aðstoða Sophiu
í málarekstri hennar. Hún er stofnandi og forsvarsmaður
samtakanna Einn heimur fyrir börn. Samtökin vinna að
mannréttindamálum barna og hafa á sinni könnu u. þ.b.
500 af því tagi um þessar mundir.
Eins og fram hefur komið dvaldist
Betty ásamt Mahtob, dóttur sinni,
nauðug í íran um tveggja ára skeið,
frá 1984-1986. Hún segir þessa
ánauð enn ljóslifandi í hugskotsjón-
um sínum. „Eg upplifði t.a.m. mjög
sterkt kvikmyndina sem gerð var
eftir sögu minni. Mér fannst Sally
Field ekki vera hún sjálf heldur ég
og hennar reynsla raunverulega eitt-
hvað sem ég var að ganga í gegnum.
Þegar ég lít til baka er ég mjög feg-
in að hafa ekki gefíst upp og sam-
þykkt að setjast þar að. En það var
ekki sist vegna dóttur minnar. Hún
spurði stöðugt: „Hvenær förum við
heim, mamma ? Við studdum hvor
aðra og mynduðum góða liðsheild.
Annars er ég enn þeirrar skoðunar
að við höfum sloppið frá íran fyrir
kraftaverk og ég er afar ánægð með
að geta snúið þeirra neikvæðu
reynslu sem ég átti þar í eitthvað
jákvætt og öðrum til hjálpar," sagði
Betty og lét þess getið að auðvitað
hefði þurft að sleppa ýmsu í kvik-
myndinni sem hún hefði haft tæki-
færi til að segja í bókinni og breyta
hefðu þurft aðstæðum t.d. gera að
heitu loftslagi kuldann á flóttanum.
Einn heiniur fyrir börn
Betty rekur upphaf samtakanna
Einn heimur fyrir börn til heimkomu
mæðgnanna árið 1986. „Eftir að ég
var komin heim og hafði sagt sögu
mína ætlaði ekki að linna símhring-
ingum frá foreldrum sem sögðu mér
frá börnum, sem hafði verið rænt,
fyrir 1, 3, 4, eða 7 árum, og hélt að
ég gæti hjálpað. Þannig leiddist ég
sjálfkrafa út í hjálparstarfið árið
1987 en samtökin Einn heimur fyrir
böm voru ekki formlega stofnuð fyrr
en árið 1990. Þau vora upphaflega
fremur smá í sniðum en óx smám
saman fiskur um hrygg og alveg
sérstaklega undanfarið með nýrri
bók sem ég hef skrifað um starfsemi
þeirra. Þannig eru nú innan þeirra 6
stöðugildi og 25 sjálfboðaliðar með
fjölþættan bakgrunn og menntun,
má þar nefna sjálfræðinga, kennara,
lögfræðinga o.fl. en við leitum líka
til sérstakra ráðgjafa," sagði Betty.
Samtökin hafa fengist við um 900
mál og vinna nú í um 500 málum
um allan heim. „Nú er svo komið
að við höfum alls ekki undan,“ sagði
Betty. Hún fer yfir öll mál sem til
samtakanna koma og tekur sérstak-
lega að sér mál af erfiðari toga.
Reyni að hjálpa
„Eg ætla að reyna eins og ég get
að hjálpa," sagði Betty þegar hún
var spurð hvort hún héldi að hún
gæti hjálpað Sophiu í málarekstri
hennar. Hún sagði að málið höfðaði
sérstaklega til sín þar sem hún hefði
lifað við svipaðar aðstæður og dætur
Sophiu. „Líf þeirra hlýtur að vera
hroðalegt. En ég hef miklar áhuggj-
ur af því hversu langur tími er nú
liðinn frá því þær fóra til Tyrklands.
Þegar svoleiðis gerist er svo mikil
hætta á því að hægt sé að bijóta
fólk gersamlega niður,“ sagði hún
og lagði áherslu á að hún vonaði svo
sannarlega að hægt væri að gera
eitthvað í málinu.
Betty sagðist hafa rætt ýmsa
möguleika við Sophiu m.a. að hún
fiytti til Tyrklands og yrði þar með
stelpurnar en henni hafi vérið sagt
að ekki væri hægt að ábyrgjast ör-
yggi mæðgnanna þar. Svo hefði hún
líka sagt að í sumum málum hefði
verið valinn sá kostur að láta kyrrt
liggja barnanna vegna en það væri
auðvitað eftir aðstæðum hveiju stað.
í tilfelli dætra Sophiu væri um stað-
festar barsmíðar að ræða og því
mætti undir engum kringumstæðum
sitja með hendur í skauti.
Frelsi
Betty og Mathob, dóttir hennar,
sem nú er orðin 13 ára gömul, búa
í Michigan í Bandaríkjunum og er
fyllsta öryggis gætt við heimili
þeirra. „Ég hef farið að ráðum örygg-
isþjónustu og er með kvikmynd-
tökuavélar við heimili mitt. Sjálf ber
ég byssu í Bandaríkjunum og dóttir
mín er í einkaskóla," segir Betty en
Matob, dóttir hennar, er nú orðin 13
ára gömul. Hvoragar hafa þær haft
samband við föður Matob en hann
hefur hins vegar komið fram í við-
tölum við erlendar sjónvarpsstöðvar.
Betty sagði að dóttur hennar hefði
heldur engan áhuga á að fara aftur
til Theheran. „Ég man að þegar hún
var spurð að því af blaðamanni
skömmu eftir heimkomuna hvað
væri það besta við að koma aftur til
Bandaríkjanna. Þá sagði hún „frels-
ið“ en ég efast um að margir krakk-
ar hafi á hennar aldri (6 ára) haft
skilning á því hvað orðið merkti.“
Aðspurð sagðist Betty kannast við
forræðismál Emu Eyjólfsdóttur og
fyrrverandi eiginmanna hennar enda
hefði það fengið þónokkra umfjöllun
í bandariskum fjölmiðlum. Hún sagð-
ist þó ekki hafa kynnt sér það nægi-
lega vel til þess að móta afstöðu sína
en sagðist þekkja til fyrirtækis Dön-
alds Feeneys og væri algjörlega á
móti þeim starfsaðferðum sem þar
tíðkuðust.