Morgunblaðið - 28.09.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTBMBER 1993
ORÐ TIL ÓLAFS
ENGILBERTSSONAR
eftir Braga
Asgeirsson
Að sjálfsögðu er það venja og
jafnframt óskráð lög, að listrýnir
svari ekki gagnrýni á eigin verk.
Sjálfur hef ég ekki verið upp-
næmur fyrir gagnrýni um dagana
vegna þess að ég hef haft harða
lærimeistara á ferli mínum og
veit hvað agi veitir mikið frelsi í
listum. „Frjáls málun“ er td. ekki
til í orðasafni alvarlega þenkjandi
listamanna.
En rangfærslur á ég mjög bágt
með að þola og vegna þess að
sýningin, sem listasafnið setti upp
á grafíkverkum mínum, er yfirlits-
sýning á þessum þætti listar
minnar í rúma fjóra áratugi, og
að auk kynning á grafík, þykir
mér afar mikilvægt að rétt sé
haldið á málum.
Ég vil strax upplýsa atriði, sem
kemur þó ekki frá þér, en gæti
valdið misskilningi, og á ég við
„hin afar frumstæðu skilyrði" sem
grafíkin átti við að búa í fyrstunni
og stöðugt er verið að staglast á.
Þau voru öðru fremur afstaða
manna til listgreinarinnar og erfíð-
leikar við öflun aðfanga að utan.
Þetta mun ég útskýra á öðrum
vettvangi seinna, en í stuttu máli
má líkja þessu við að unglingar
settust strax í háskóla að loknum
samræmdu prófunum! A árum
áður fékk nefnilega enginn að-
gang að grafísku verkstæði í fag-
urlistaskóla, nema hann hefði list-
rænan þroska til þess og margra
ára gilt nám að baki. Menn komu
með gildar hugmyndir til útfærslu
á grafískum verkstæðum, en ekki
til að „læra grafík“.
Það var því hálf frumstætt fyr-
ir þroskaðan listamann, að sitja
uppi með byijendur, og ætlast var
til að hann lyki upp öllum leyndar-
dómum grafík listarinnar, bara sí
sona! Og svo voru hinir sömu al-
veg hissa ef það tókst ekki í
hvelli ...
Auk þess var manni skammtað-
ur svo naumur tími, að maður
varð að bæta við ómældri sjálfboð-
aliðsvinnu til að eitthvað yrði úr
puðinu.
Fyrsta og alvarlegasta rang-
færslan í pistlí þínum felst í setn-
ingunni: „Þeir fáu listamenn sem
unnu í grafík létu þrykkja myndir
sínar erlendis.“ Þetta færi í fínu
taugamar á hveijum einasta graf-
ík listamanni, því að við létum
ekki þrykkja myndir okkar heldur
gerðum við það sjálfír og vorum
að auk staddir erlendis. Og við
sendum ei heldur plöturnar utan
til þrykkingar á verkstæði ytra.
Þegar listamenn þrykkja myndir
sínar sjálfír einkenna þeir þær með
árituninni „Eget tryk“ í Skandin-
avíu. „Eigið þrykk“ á íslandi og
er þeir senda þær út í hinn stóra
heim „Tire par l’artiste".
Það þykir dijúgur munur að
þrykkja myndir sínar sjálfir og að
láta aðra gera það. Minna má þó
á, að það eru málarar, sem höfðu
grafíkina að hjágrein, sem hafa
gert mörg rismestu grafíkverk ald-
arinnar og þeir létu þrykkja grafík
verk sín á verkstæðum og unnu
að þeim þar. Þeir höfði sem sagt
aðstöðu til að ganga inn á verk-
stáði og vinna á þeim, en við
málarar á íslandi höfum aldrei
haft slíka aðstöðu. Þetta skilgreini
ég sem aðstöðuleysi, en hins vegar
geta þeir sem nær einungis vinna
í grafík hægilega komið sér upp
verkstæði og hafa enda margir
gert það.
Hvað mig snertir hef ég sl. ára-
tug látið þrykkja fjórar myndarað-
ir á mjög góðu verkstæði í Kaup-
mannahöfn.
Þegar ég hóf að fást við grafík
í Osló haustið 1952, var ég ekki
rétt tvítugur heldur rúmlega tutt-
ugu og eins árs, er fæddur í maí
1931.
Rétt er það, að ég hef orðið
fyrir áhrifum af mörgum ágætum
listamönnum og er frekar stoltur
af því en hitt, en of mikið má þó
af öllu gera, þegar vitnað er til
annarra listamanna. Þannig vil ég
upplýsa, að meistari Olafs Engil-
bertssonar, teiknarinn Alfreð
Flóki, var í hópi fyrstu nemenda
minna í Handíða- og myndlistar-
skólanum haustið 1956 þá kom-
eftir Ingibjörgu Völu
Kaldalóns ogÞorstein
Siglaugsson
Skömmu eftir síðastliðin áramót
kom út áfangaskýrsla nefndar um
mótun menntastefnu, sem
menntamálaráðherra skipaði á
liðnu ári. í skýrslunni em lagðar
til talsvert róttækar breytingar á
íslensku menntakerfí, sérstaklega
hvað varðar bætta stjórnun gmnn-
skóla og samræmdara námsmat
en venð hefur. Almennt hefur
skýrslan hlotið góðar viðtöur með-
al kennara og annars fagfólks sem
hefur metnað í starfí og gerir sér
grein fyrir þeim brotalömum sem
hijá íslenskt menntakerfí.
Námsmarkmið og kröfur of
óljós
Undirrituð hafa nú í sumar
starfað hjá mennta- og menning-
ungur maður og varla sprottin
grön, en þá hafði ég þegar gert
um eða yfir helming alls þess sem
ég hef afkastað á grafíska sviðinu
um dagana og hafði löngu mótað
minn stíl. Flóki gerði m.a. eina
sjálfsmynd í dúkskurði eða tréristu
og bar hún vott um ótvíræða hæfi-
leika hans á sviðinu. En einhverra
hluta vegna vann hann aldrei aldr-
ei meira í grafík á öllum lista-
mannsferli sínum og það er dálítið
langsótt, að segja mig undir áhrif-
um þess, sem ekki er. Þá býst ég
við að flestir séu sammála um, að
við vorum að upplagi gjörólíkir
listamenn.
Það er til umhugsunar, þegar
verið er að upphefja og lofsyngja
suma fyrir innflutt áhrif, en setja
aðra á einhveija annars flokks
hillu fyrir að gera nákvæmlega
það sama.
Þá vil ég upplýsa að það eru
ekki 158 grafíkverk á sýningunni
heldur nálægt 80, eins og endur-
tekið hefur komið fram í fjölmiðl-
um, en hins vegar mun hafa tek-
ist að hafa upp á 158 verkum, sem
er mun meira en ég bjóst sjálfur
við, enda engar skrár haldið yfir
grafíkverk mín né legið yfír nafla-
myndatökum.
Strangt tekið kann það að orka
tvímælis, að ég sé einn af frum-
kvöðlum hérlendrar grafíklistar og
ég tel mig með sístu mönnum til
að slá mig til riddara á kostnað
annarra. Ég var þannig alls ekki
fyrstu með fréttirnar, eins og það
armálanefnd Sambands ungra
sjálfstæðismanna, en í störfum
nefndarinnar hefur m.a. verið lögð
sérstök áhersla á grunnskólann
hvað námsskrána sjálfa og náms-
markmiðin varðar.
Grunnskólarnir standa nú
frammi fyrir því vandamáli að allt
of stór hluti nemenda nær ekki
að uppfylla þær kröfur sem gerðar
eru á æðri skólastigum. Að okkar
mati má að langmestu leyti rekja
þetta til þess að kennsla í undir-
stöðugreinum er sífellt að minnka
á kostnað ýmissa hliðargreina. Þar
með tapast sú þjálfun í almennri
röklegri hugsun sem stærðfræði-
og tungumálanám getur veitt.
Okkur þótt athyglisvert að í 48.
grein grunnskólalaga, þar sem
talin eru upp fjölmörg markmið
grunnskóla, er vart minnst orði á
hreinar þekkingar- og þjálfunarkr-
öfur, sem þó ættu að hafa hvað
mest vægi í skólastarfinu.
Bragi Ásgeirsson
„En rangfærslur á ég
mjög bágt með að þola
og vegna þess að sýn-
ingin, sem listasafnið
setti upp á grafíkverk-
um mínum, er yfirlits-
sýning á þessum þætti
listar minnar í rúma
fjóra áratugi, og að auk
kynning á grafík, þykir
mér afar mikilvægt að
rétt sé haldið á málum.“
heitir, og margur góður maðurinn
hafði unnið að grafík á undan
mér. Má helst nefna Guðmund frá
Miðdal, sem átti meira að segja
málmþrykkpressu, Barböru Árna-
son, sem myndlýsti bækur í trést-
ungutækni (xylografíu) og Jón
„Margir grunnskóla-
nemendur telja sjálfir
agaleysi og skort á
markvissri kennslu al-
varlegt vandamál í
skólunum.“
Auka þarf áherslu á
undirstöðugreinar
Nefna má fleiri ókosti sem
fyígja ómarkvissu námsgreinavali
og kröfum í grunnskólum. Foreldr-
um er gert erfiðara fyrir með að
fylgjast með námsframvindu
bama sinna en ef um skýr mark-
mið og kröfur væri að ræða. Einn-
ig má nefna að nemendum sem
eiga erfítt með nám er síður en
svo gert auðvelt fyrir þegar öll
markmið með náminu eru jafn
óljós og raun ber vitni. Til að
bæta undirstöðumenntun grunn-
skólanemenda er stóraukin
áhersla á stærðfræði, íslensku og
annað tungumálanám lykilatriði.
Einnig þarf að bæta þjálfun nem-
enda í að tjá sig skýrt jafnt í riti
og ræðu. Mikið hefur vantað upp
á þessi atriði og segja má að hér
sé nýrrar menntastefnu þörf.
Skýrari uppeldismarkmið
Hlutverk grunnskólans er ekki
aðeins að veita þekkingu og þjálf-
un, heldur hefur hann einnig upp-
eldishlutverki að gegna. Varasamt
er að horfa framhjá þessu þegar
við horfum upp á aukna upplausn
í samfélaginu, rótleysi barna og
unglinga og dvínandi virðingu fyr-
ir reglum samfélagsins og al-
mennu siðferði.
í gildandi lögum um grunnskóla
er farið afar almennum orðum um '
uppeldismarkmið skólans og má
túlka þau nánast að vild. í aðal-
námsskrá grunnskóla er engan
Engilberts, sem átti gllæsilegán
feril sem grafík listamaður fyrir
stríð. Þá skal þess getið að Hall-
dór Pétursson teiknari átti stein-
þrykkpressu og safn kalksteina,
en ekki veit ég hvort hann vann
á stein hér heima. Margir fleiri
unnu í grafík á undan mér og má
nefna Kjarval og Gunnar Gunnars-
son yngra, sem báðir höfðu gert
myndir í steinþrykki svo og Krist-
inn Pétursson er þrykkti röð
mynda í Vínarborg.
Minn hlutur var sá að rótfesta
grafík á íslenzkum vettvangi og
að því leyti get ég kallast brauð-
ryðjandi. Var fyrsti og eini kennar-
inn í grafík í meira en áratug,
nema að í fjarveru minni er ég
var að auka við þekkingu mína í
Þýskalandi, kenndi Steinþór Sig-
urðsson í einn vetur og skoska
listakonan Toni Patten sömuleiðis
í einn vetur.
Þegar fjallað er um yfirlitssýn-
ingar ytra er venjan að skrifa
vandaða umfjöllun um listamann-
inn og list hans, en ekki almenna
listrýni og á það einnig við um
hinar viðameiri sýningar í virtum
sýningarsölum.
Þannig undruðust margir hér,
að engin almenn listrýni var skrif-
uð í Kaupmannahafnarblöðin um
sýningu Errós á Charlottenborg
nú í sumar, en hins vegar voru
skrifaðar margar stórar og vand-
aðar greinar er fjölluðu um lista-
manninn og list hans vítt og breitt.
Það er líka öllu betur búið að list-
rýnum ytra og þeir fá allar upplýs-
ingar um væntanlegar sýningar
og nauðsynleg gögn á góðum tíma.
Sjálfur hef ég ósjálfrátt haft
sama háttinn á fram að þessu og
hyggst gera það áfram, því að
mér þykir mikilvægt að við gerum
hér ekki minni kröfur til okkar.
Höfundur er myndlistarmaður.
veginn mælt fyrir um þessi mark-
mið með neinum skýrum hætti
heldur. Það er athyglisvert að
margir grunnskólanemendur telja
sjálfír agaleysi og skort á mark-
vissri kennslu alvarlegt vandamál
í skólunum.
Menntun er forsenda
framtíðar
Á landsþingi Sambands ungra
sjálfstæðismanna, 13.-15. ágúst,
var samþykkt ályktun frá mennta-
málahópi SUS um menntastefnu
í grunnskólum. Þar er m.a. lagt
til að áhersla á stærðfræði, ís-
lensku og önnur tungumál verði
aukin til muna í grunnskólum
Iandsins og námsmarkmið og kröf-
ur einfölduð eins og kostur er.
Jafnhliða verði uppeldishlutverk
skólanna tilgreint mun betur en
nú er, með það að markmiði að
auka virðingu nemenda fyrir regl-
um samfélagsins, ásamt því að
innræta þeim virðingu fyrir jafnt
sjálfum sér og öðrum einstakling-
um á grundvelli jafnréttis og frels-
is.
Nefnd menntamálaráðherra um
mótun menntastefnu mun vænt-
anlega senda frá sér endanlegar
tillögur um skipulag skólakerfísins
nú með haustinu. Ungir sjálfstæð-
ismenn vænta þess að nefndin
hefjist þá strax handa við að end-
urbæta menntastefnuna sjálfa í
þeim anda sem hér hefur verið
rætt um. Betri grunnmenntun er
eitt mikilvægasta skilyrði fyrir
farsælli framtíð okkar í þessu
landi.
Ingibjörg Vída Kaldalóns starfar
bjá Rannsóhnnstofnun uppeldis-
og menntamála. Þorsteinn
Sigiaugsson hefur lokið BA-prófi
íheimspeki frá HÍ. Þau sitja bæði
' í mennta-og menningarmála-
nefnd Sambands ungra sjálf-
stæðismanna.
Nýkomið
haust- og vetrarskór frá
Laugavegi 41, sími 13570.
Þörf er á nýrri menntastefnu