Morgunblaðið - 28.09.1993, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1993
25
ufyrirfínn-
eidtogar
mslara Vestur-Þýskalands
# Morgunblaðið/Sverrir
Fyrrum kanslari
ri Vestur-Þýskalands, segir ekki útilokað að á næstu áratugum verði
Rússar hafi framfylgt útþenslustefnu löngu fyrir kommúnismann. Er
jrði stórveldi að ný muni þeir einnig keppa að útþenslu og verði þá
Lim.
Ásamt Giscard d’Estaing Frakk-
landsforseta lögðuð þér grunninn
að gengissamstarfi Evrópuþjóða.
Eru einhverjar horfur á því að
hagkerfí Evrópuríkja verði brátt
undir myntbandalag búin líkt og
Maastricht-sáttmálinn gerir ráð
fyrir?
„Maastricht-sáttmálinn er gall-
aður að þessu leyti. Það er
heimskulegt að halda að sömu lífs-
skilyrði séu forsenda sameiginlegs
gjaldmiðils. Afkoma fólks á Suður-
Italíu er fimmtán prósent lakari
en í Mílanó. Samt er gjaldmiðillinn
sá sami og engin ástæða til ann-
ars. Þetta skilyrði er því tilbúning-
ur þeirra sem vilja hindra myntein-
ingu. Þetta skilyrði rataði inn í
Maastricht-sáttmálann og eins og
er uppfyllir einungis eitt ríki þær
kröfur sem gerðar eru, þ.e.a.s.
Lúxemborg. Af því sést hve fárán-
legt þetta skilyrði er.“
Smáríki í EB aldrei beitt ofríki
Horfur eru áaðá næstunni Jjölgi
þeim norrænu ríkjum sem gerast
aðilar að Evrópubandalaginu. Er
aðild skynsamlegur kostur fyrir
smáríki eins og Island i Ijósi óviss-
rar framtíðar bandalagsins og þess
að áhrif smáríkja eiga líklega eftir
að minnka þegar aðildarríkjum
bandalagsins fjölgar?
„I þremur EFTA-ríkjum eru
stjórnmálamennirnir og meirihluti
þjóðarinnar fylgjandi EB-aðild, þ.e.
í Finnlandi, Svíþjóð og Austurríki.
í tveimur ríkjum eru stjórnvöld
þeirrar hyggju að aðild sé skyn-
samleg af efnahagsástæðum en
meirihluti þjóðarinnar er á öðru
máli, þ.e. í Noregi og Sviss. Á ís-
landi er meirihluti þjóðarinnar full-
ur efasemda um kosti aðildar og
stjórnmálaleiðtogarnir sömuleiðis.
Viljinn til aðildar er því misjafn.
Áhrif minni ríkja í EB hafa ver-
ið hlutfallslega of mikil. Áhrif Hol-
lands á stefnu bandalagsins hafa
alltaf verið mjög mikil þótt landið
sé smátt. Sama má segja um Belg-
íu og Lúxemborg. Þessi ríki hafa
haft næstum jafnmikil áhrif og
Bretland og Ítalía. Skýringin er að
hluta til sú að bæði á Evrópuþing-
inu og í framkvæmdastjórninni fá
smáríkin hlutfallslega fleiri fulltrúa
en þau stærri. Mikilvægasta skýr-
ingin er hins vegar sú að hinir
snjöllu fulltrúar t.d. Hollands og
Belgíu hafa ætíð kunnað þá list
að koma sínum sjónarmiðum á
framfæri og fá þeim framgengt.
Ég sé ekki betur en að þessi mögu-
leiki smærri ríkja verði áfram fyrir
hendi í framtíðinni.
Það hryggir mig að undanfarna
tvo áratugi hefur skrifræðið aukist
um of í bandalaginu. Þar er ekki
einvörðungu við framkvæmda-
stjórnina í Brussel að sakast heldur
ekki síður við skriffinnskubákn
aðildarríkjanna tólf sem hvert fyrir
sig reynir að koma sínum asna-
strikum á framfæri: Ef þú sam-
þykkir mína vitleysu skal ég sam-
þykkja þína vitleysu. Þannig eru
sameiginlegar ákvarðanir teknar.
En þetta hefur ekkert með stærð
ríkjanna að gera og ég minnist
þess ekki að nokkurn tímann hafí
smáríki eins og Danmörk eða ír-
land verið beitt ofríki í mikilvægu
máli sem varðaði lífshagsmuni
þess. Slíkt gæti bara gengið einu
sinni því í annað sinn myndi við-
komandi ríki taka afleiðingunum
og segja sig úr bandalaginu.
Áhyggjur af þessu tagi eru út-
breiddar á íslandi, í Norður-Noregi
og í nokkrum kantónum Sviss. Eg
skii þessar áhyggjur en ég tel þær
ástæðulausar."
Heilræði Gorbatsjovs
En mæla efnahagsleg og pólitísk
rök með aðild smáríkis eins og ís-
lands?
„Ef ég væri íslenskur stjórn-
málamaður myndi ég fýlgjast í
nokkur ár með þróuninni í Evrópu
eftir Maastricht-sáttmálann. Og ég
myndi fylgjast með því hvernig
Svíum reiðir af í bandalaginu. Þið
hafið meira ráðrúm en aðrir. En
þið verðið líka að gera ykkur grein
fyrir að það eru hættur til staðar.
Nefnilega að heimurinn skiptist í
viðskiptablokkir, Norður-Ameríku
þar sem væru Bandaríkin, Kanada
og Mexíkó, Suðaustur-Asíu og
Evrópu. Ef þið bíðið svo lengi kynn-
uð þið að hafa beðið of lengi eða
eins og Gorbatsjov orðaði það [er
hann heimsótti Erich Honecker í
Berlín mánuði áður en múrinn féll]:
Lífið refsar þeim sem kemur of
seint. Þessi hætta er ekki aðkall-
andi eins og er, nú rífast menn um
GATT og NAFTA og hvað þetta
nú heitir allt saman og þið getið
vel íhugað málið í ró og næði í
nokkur ár enn.“
Er sameining Evrópu ekki
draumsýn vegna þess hve hefðir
og stofnanir ríkjanna eru ólíkar.
Munu þjóðarhagsmunir ekki ætíð
vega þýngra en Evrópuhagsmunir
þegar á reynir?
„Leiðið hugann að Póllandi,
Tékklandi, Ungveijalandi, Slóvak-
íu, Slóveníu og hundruðum þjóða
í Sovétríkjunum fyrrverandi? Allir
vilja sitt þjóðríki eftir að oki komm-
únismans og Sovétstjórnar var af
þeim létt en jafnframt aðild að
Evrópubandalaginu. Annað útilok-
ar alls ekki hitt. Þið talið um sam-
einingu. Það eru hugrenninga-
tengsl á milli einingar og þess að
allt hljóti að verða eins. En raun-
veruleikinn verður annar. Þjóðirnar
sem ég nefndi munu auðvitað halda
í sitt ríki sem þær eru stoltar af
og sama má segja um Breta og
Frakka - og Þjóðveija, hvað þá
Svía og Svisslendinga. Ég veit ekki
hve mörg mál eru töluð í Evrópu
en þrátt fyrir allan þann fjölda
varð til menningarmósaík í Evrópu
eftir hrun Rómaveldis og fram á
okkar daga sem á sér ekki neina
samsvörun fyrr né síðar í Evrópu
eða öðrum heimsálfum. Hjá hverri
þjóð kom fram sérstök menning
sem jafnframt varð hluti af hinni
fjölbreyttu heild: Tónlist Rússanna
og bókmenntir, músík Þjóðveija,
Austurríkismanna og ítala og
Frakkar og Bretar fundu upp lýð-
ræðið og mannréttindin. Þið teljið
raunar að lýðræðið sé upprunnið
hjá ykkur en þið fluttuð það ekki
út! Þannig varð til órofa tónlistar-
menning, heimspeki, byggingarlist
- og stjórnmálamenning ef frá eru
talin einræðisskeið á Spáni, Port-
úgal, Frakklandi, Þýskalandi, Ítalíu
og í Rússlandi. Ég sé ekki hvers
vegna þessi verðmæti ættu að vera
í hættu. Þetta eru ástæðulausar
áhyggjur þótt þær séu vel skiljan-
legar á íslandi vegna þess að þið
voruð öldum saman undir erlent
vald seldir.“
Kalda stríðinu er lokið. Er sam-
ráð yfir Atlantsála milli Bandaríkj-
anna og Evrópu jafn mikilvægt og
áður?
„Samráðið er mikilvægt af öðr-
um ástæðum en áður. Áður snerist
það um öryggis- og utanríkismál
en nú er mest þörf á samráði í
verslunar-, gengis- og efnahags-
málum. Þið ættuð ekki að gera of
lítið úr hættunni á því að Banda-
ríkjamenn, sem í orði aðhyllast frí-
verslun en vernda í raun alltaf
landbúnað sinn með niðurgreiðsl-
um, myndi viðskiptablokk i Norður-
Ameríku.“
Sovésk og rússnesk
utanríkisstefna
Sovéska ógnunin er liðin undir
lok. Hvað þýðir það fyrir stöðu
íslands I Atlantshafsbandalaginu?
„Hernaðarleg þýðing Islands er
mun minni en áður. En það er samt
ekki útilokað að á næstu áratugum
verði Rússland aftur stórveldi í
Evrópu. Rússar framfylgdu út-
þenslustefnu löngu fyrir kom-
múnismann, á dögum Katrínar
miklu og ívans grimma. Verði
Rússar stórveldi á ný er líklegt að
þeir muni einnig keppa að út-
þenslu. Þá verður nauðsynlegt að
halda þeim í skefjum. En þetta er
ekki verulegt áhyggjuefni núna,
og ekki á næsta ári og varla um
aldamótin en gæti verið ofarlega á
baugi árið 2010 eða 2015.“
Undanfarið virðast Rússar vera
að helga sér áhrífasvæði utan
Iandamæra sinna þar sem viðkom-
andi nágrannaríki njóti takmark-
aðs fullveldis. Er óslitinn þráður
milli utanríkisstefnu Sovétríkjanna
og Rússlands?
„Ekki er hann nú óslitinn en það
má ekki gleyma því að þótt umbrot-
in í Rússlandi hafi lamað stjórnmál
og efnahagslíf með þeim hætti að
ekki er von á raunverulegri utan-
ríkispólitik hefur ekki verið hróflað
við flughernum, landhernum og
eldflaugabirgðunum en flotanum
að vísu að einhveiju marki. Ein af
forsendum hugsanlegrar útþenslu-
stefnu er því óbreytt.“
Þér teljið þá rétt að viðhalda
Atlantshafsbandalaginu?
„Já, en ekki eingöngu vegna
arftaka Sovétríkjanna eða vegna
þess að í stað eins kjarnorkuveldis
eru komin fjögur, þ.e. Rússland,
Úkraína, Hvíta-Rússland og Kaz-
akhstan. Heldur einnig vegna óró-
ans á Balkanskaga og fyrirsjáan-
legs flóttamannastraums frá Áust-
ur- og Suðaustur-Evrópu eða frá
þeim hluta Evrópu þar sem ekki
tekst fljótlega að koma á efnahags-
legum stöðugleika."
Stöðugleiki í Rússlandi eftir
fimmtíu ár
Hvernig metið þér atburði sfð-
ustu viku í Rússlandi?
„Þeir komu mér ekki á óvart.
Eins og ég sagði áðan geta liðið
fimmtíu ár þangað til stöðugleiki
er kominn á í Rússlandi. Þangað
til munum við sjá margar byltingar
og byltingartilraunir,“
í Litháen ogPóllandi hafa aftur-
batakommúnistar unnið kosningar
að undanförnu. Eru horfur á slík-
um úrslitum víðar og myndu þau
hægja á því að austur og vestur
nálgist?
„Það olli fólki vonbrigðum að
ekki draup smjör af hverju strái
eftir hrun einræðisins. Menn fóru
að íhuga það hvort gömlu valdhaf-
arnir hafi í raun verið svo slæmir.
En slík úrslit þurfa ekki að þýða
að efnahagsumbæturnar stöðvist.
Það verður að skoðast í hveiju til-
viki og ekki er hægt að draga af
því almennar ályktanir."
Ríkisstjórn yðar og flokkur,
Jafnaðarmannaflokkurinn, beittu
sér mjög fyrír slökun í samskiptum
við kommúnistaríki, stefnu sem
kölluð hefur veríð Ostpolitik
[austurstefna]. Gagnaðist hún al-
menningi í Austur-Evrópu og
stuðlaði hún að hruni kommúnis-
mans?
„Já, tvímælalaust. Það var nú
ekki bara minn flokkur sem að-
hylltist austurstefnu heldur ríkin
35 sem undirrituðu Helsinki-sátt-
málann árið 1975. Rússar sáu sér
hag í að landamæri þau sem voru
afleiðing útþenslunnar voru viður-
kennd og vestræn ríki lögðu upp
úr því að virðing fyrir mannréttind-
um yrði aukin austantjalds. Þessi
sáttmáli kom andófsmönnum mjög
til góða eins og Sakharov í Sovét-
ríkjunum, Walesa í Póllandi, Havel
í Tékkóslóvakíu og andófsmönnum
í A-Þýskalandi. Þessi stefna stuðl-
aði að því að grafa undan hug-
myndafræði austurblokkarinnar.
En hún hefði líklega ekki haft svo
mikil áhrif nema vegna þess að
samhliða var hernaðarógn Sovét-
ríkjanna mætt af fullum þunga.
Ég tel að hernaðarstefna ein og
sér án austurstefnu hefði heldur
ekki haft þessar afleiðingar. En
ég hlýt að minna á að Ostpolitik
má rekja allt aftur til Harmel-kenn-
ingarinnar frá 1967 þegar NATO
ákvað að sýna hernaðarlega hörku
en keppa að samstarfi að öðru
leyti."
Hafið þér einhvern tíma hugleitt
að fara aftur út í pólitík?
„Nei. Ég var fimm ár á þingi
eftir að ég lét af kanslaraembætt-
inu 1982 en tók ekki oftar en tvisv-
ar eða þrisvar til máls. Og ekki fer
ég út í slíkt núna, maður á mínum
aldri.“
Viðtal:
Páll Þórhallsson og
Steingrímur Sigurgeirsson
Margrét S. Björnsdóttir.
Iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið
Margrét S.
Bjömsdóttir
aðstoðarmað-
ur Sighvats
MARGRÉT S. Björnsdóttir, fyrrum
endurmenntunarstjóri Háskóla Is-
lands, tók við starfi aðstoðarmanns
Sighvats Björgvinssonar, iðnaðar-
og viðskiptaráðherra, í gær. Við
fyrra starfi Margrétar tekur Guð-
rún Ingvadóttir, áður skrifstofu-
sljóri endurmenntunarstofnunar.
Margrét er fædd í Bandaríkjunum
árið 1948. Hún lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri árið
1968. Eftir það stundaði hún nám í
þjóðfélagsvísindum við háskólann í
Frankfurt 1970-1975 og lauk þaðan
magisterprófi í ársbyijun 1976.
Frá 1976 til 1983 var Margrét
kennari og deildarstjóri við Fjöl-
brautaskólann í Breiðholti. Árið 1983
var hún svo ráðin til Háskóla íslands
til að byggja upp nýja þjónustudeild
við skóiann, endurmenntun fyrir
starfandi háskólamenn. Hún hefur
síðan starfað sem endurmenntunar-
stjóri Háskólans. Margrét hefur átt
sæti í og veitt forstöðu fjölda nefnda
og starfshópa einkum á sviði mennta-
mála.
Frá árinu 1977 hefur Margrét tek-
ið virkan þátt í stjórnmálum. Hún er
nú formaður Félags fijálslyndra jafn-
aðarmanna.
-----».-------
Flokksstj órnarfund-
ur Alþýðuflokks
Jón Baldvin
og Jóhanna
deildu um
ríkisfjármál
JON Baldvin Hannibalsson og Jó-
hanna Sigurðardóttir deildu um
aðgerðir í ríkisfjármálum á flokks-
stjórnarfundi Alþýðuflokksins á
laugardag, skv. upplýsingum
Morgunblaðsins en fundurinn var
lokaður fjölmiðlum. Jón Baldvin
sagði að ganga þyrfti enn lengra
í niðurskurði og sparnaði til að ná
ríkissjóðshallanum enn frekar nið-
ur en gert væri ráð fyrir í fjárlaga-
frumvapinu.
Lagði Jón Baldvin áherslu á versn-
andi stöðu þjóðarbús og vaxandi
skuldasöfnun sem gerði nauðsynlegt
að ná enn frekar niður ríkissjóðshall-
anum. Jóhanna hafði hins vegar aðrar
áherslur. Kom fram í máli hennar,
skv. upplýsingum blaðsins, að ýmis
merki væru um bata í efnahagsmálum
og taldi hún ekki eins biýnt og Jón
Baldvin að ná niður ríkissjóðshallan-
um heldur lagði áherslu á aðra for-
gangsröðun í þeim aðgerðum sem rík-
isstjórnin stæði að í ríkisfjármálum.
Kom ekki fram mikil gagnrýni af
hálfu fundarmanna vegna þeirra
deilna sem verið hafa í ríkisstjórn að
undanförnu um innflutning landbún-
aðarvara og um fyrirvara félagsmála-
ráðherra við fjárlagafrumvarpið.