Morgunblaðið - 20.03.1994, Page 20

Morgunblaðið - 20.03.1994, Page 20
20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MARZ 1994 eftir Elínu Pálmadóttur JÖKLARANNSÓKNIR hafa verið mjögöflugar á ís- landi á undanförnum áratugum undir forustu dr. Helga Björnssonar jöklafræðings. Það hefur ekki far- ið fram hjá Norðmönnum, sem leitað hafa til hans um að taka að sér prófessorsstöðu í jöklafræðum við Háskólann í Osló. Helgi hefur umsjón með þeim stúd- entum sem eru að búa sig undir meistarapróf og doktorsgráðu í jöklafræðum við Háskólann í Osló, en jafnframt heldur hann áfram sínu fulla starfi við Raunvísindastofnun. Þannig nær Oslóarháskóli tengsl- um við þessar öflugu jöklarannsóknir hér á landi og Helgi fær tengsl við doktorsnemendur og samstarf við þá um rannsóknir. Er hugmyndin að Helgi þrói námskeið í jöklafræði fyrir doktorsefni við aðra norska háskólapg jafnvel háskóla annars staðar á Norðurlöndum. I rúman áratug hafa Helgi og sam- starfsmenn hans skipulega verið að kanna landið undir jöklum landsins, bæði botninn og yfirborðið, og sér nú fyrir endann á því verki. Því er nú hægt að skoða á korti undirlagið undir jöklunum og segja til um hvert ís og bræðsluvatn rennur ef einhver umbrot eru þar og ráða í framhaldið, sem er ómetan- legt vegna mannvirkja og almannavarna. Við ræddum við Helga um stöðu þessara merkilegu jöklarann- sókna. Mælingar og könnun á undirlagi jöklanna er gerð með svo- nefndri íssjá, sem hefur verið þróuð og smíðuð á Raunvís- indastofnun Háskólans undir stjórn Helga Bjömssonar. Hafa mælingamar gengið mjög vel og er þeim að ljúka á öllum stóru jöklunum. „Við erum búnir með Mýrdal- sjökul og Hofsjökul. Á Vatnajökli er allt mælt nema syðsti hluti Skeiðaráijökuls, sem við klárum í vor. Skriðjöklarnir bröttu, sem falla niðup í Austur-Skaftafells- sýslu, hafa verið látnir bíða, og væri hægt að ljúka þeim líka á næsta ári. Þá er aðeins eftir einn stórleiðangur á Langjökul, sem áform eru um að fara næsta sum- ar. Þá hafa allir stóijöklarnir verið mældir,“ segir Helgi þegar hann er spurður hvar þetta verk sé statt. Hann bætir við að þegar búið sé að fá yfirlit yfir botninn undir jökli, vitað sé hvar eldstöðvar eru og hvernig jökullinn skiptist á fall- vötnin, sem mörg hafa verið virkj- uð, þá hafi í framhaldi verið farið í að skoða afkomu jökulsins, hve mikið bætist ofan á, hvernig það hreyfíst sem ís og rennur svo sem vatn frá honum. „Þetta er mikil- vægt fyrir virkjanir og vegagerð og einnig fyrir almannavarnir. Ef til dæmis verða jarðskjálftar sem benda til eldsumbrota, þá getum við núna litið á kortin og séð hvert jakar og vatnsflóð muni falla. Þar geta verið mannvirki, vegir og brýr.“ Helgi Björnsson jöklafræóingur hefur verió ráóinn prófessor i jökla- fræóum vió Há- skólann i Osló. Hann mun þó jafn- framt halda vis- indamannsstöóu sinni vió Raunvis- indastofnun og * stunda hér rann- sóknir. Á næsta ári er aó Ijúka könnun og issjár- mælingum hans á öllum stóru jökl- unum hér á landi, á undirlagi þeirra og yfirborói. Hef ur þar komió i Ijós aó margt býr undir jökulísnum. Nýjasta dæmið er Katla, sem reynist vera 110 ferkílómetra askja, hulin jökli. „Ef jarðfræðing- arnir geta spáð um hvar eldgosið kemur upp, þá get ég nú litið á kortið og séð hvert flóðið fer, hvort það kemur fram á Mýrdalssand, á Sólheimasand eða vatnið fer í Markarfljót. Á 70 ferkílómetra svæði innan öskjunnar féllu jökul- hlaupin niður Mýrdalssand, en 20 ferkílómetra til hvors hinna.“ 20 km fjörður undir jökli Annað dæmi um gagnsemi þess að geta séð undir jökulhettuna er Jökulsárlónið, þar sem kom í ljós 20 km langur fjörður sem liggur úr því og inn undir Breiðamerkur- jökul, 200-300 metrum undir sjávarmáli. Sú vitneskja er mjög mikilvæg, því þarmeð er borin von að jökullinn hörfi upp úr lóninu og hægt verði að leggja veg þar fyrir framan. Þetta verk var unnið fyrir Vegagerðina, sem á þarna mikilla hagsmuna að gæta vegna hringvegarins. Og Landsvirkjun tók einnig þátt í verkinu. Sjórinn hefur undanfarin ár árlega tekið um 8 metra af ströndinni, og nálg- ast veginn eins og hann liggur núna milli lónsins og sjávar. Skýr- ingin er sú, að eftir að lónið mynd- aðist, um 1930, hætti aurburður frá jöklinum fram í sjó og fer í staðinn í lónið. Þá er ekkert sem vegur á móti því sem sjórinn brýt- ur af landi. Sjórinn hefur betur. Með sama áframhaldi sækir hann stöðugt nær veginum og brúnni. Getur grafið sér leið upp í lónið og rofið alveg veginn, sem er hringvegurinn sunnan Vatnajök- uls. Menn höfðu verið að gera því skóna að þegar jökulinn styttist og hörfaði upp úr lóninu yrði hægt að færa veginn milli jökuls og lóns. En svo fundu Helgi og hans menn þennan langa fjörð út úr lóninu inn undir jökulinn og mældu hann. Þarmeð fór sú von. Varð nú að leita annarra ráða. Sem kunnugt er hafa Vegagerðamenn verið að velta ýmsum úrræðum fyrir sér. M.a. að flytja veginn með brúnni ofar og fá frest. Þar sem sjórinn gengur inn og út úr lóninu hafa komið fram hugmyndir um að setja þar einhvers konar þröskuld, til að draga úr rofi í árfarveginum, sem gæti grafið undan brúnni. Og loks hafa heyrst hugmyndir um að flytja Jökulsá til, fara með hana austar. Þetta er gott dæmi um gagnsemi þess að vita hvað undir býr þar sem jöklar eru. Helgi segir að næsta skref sé mælingaferð á Skeiðaráijökul, I- I l 1 I s l i i : I i í i i \ b i I I i

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.