Morgunblaðið - 14.04.1994, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. APRÍL 1994
19
Lóð breikkuð með
lj ósmyndabrellum
Misheppnuð sýning
eftirHalldór
Þorsteinsson
í augum sæmilega sjáandi og
velþenkjandi höfuðborgarbúa og
reyndar annarra íslendinga er lóð
Safnahússins of lítil til að þar
megi rísa stórt hús, svo að vel
fari, en svo margt er sinnið sem
skinnið. Þrengslasinnar í bygging-
armálum eru vitanlega á öndverð-
um meiði. Þeir eru alltaf við sama
heygarðshornið smáa og láta enga
smugu ósnortna né ónýtta, eins
og dæmin sanna. Lítum bara á
húsasundið mjóa á milli Borgar-
kringlu og Borgarleikhúss og er
það ekkert einsdæmi. Já, þröngt
mega höfuðborgarbyggingar
standa, ég segi ekki annað.
Vel á minnzt, það má teljast
mesta mildi, að Perlan hefur feng-
ið að vera í friði fram til þessa.
Hvernig þætti mönnum hún sóma
sér á Öskjuhlíðinni, ef stórhýsi risu
þar af grunni allt í kringum hana?
Já, þessum mönnum, þessum
skammsýnu mönnum, er til alls
trúandi.
í síðasta mánuði héldu
þrengslasinnar sýningu á Hverfis-
götu 6 og auðvitað á okkar kostn-
að. Á gólfi stóð líkanið af dómhús-
inu og á veggjum héngu ljósmynd-
ir ásamt skýringartextum. Á aust-
urveggnum gegnt dyrunum blasti
við mönnum flannastór mynd af
hugsanlegri byggingarlóð fyrir
dómhús ásamt nærliggjandi bygg-
ingum, þ.e.a.s. Þjóðleikhúsinu,
Amarhváli og Safnahúsinu. Mynd
þessi er gerð af meistarans hönd-
um, af blekkingarmeistarans
höndum, vildi ég sagt hafa. Með
einu litlu og laglegu bellibragði
er bæði Arnarhváli og Safnahús-
inu vikið til hliðar og næstum bol-
að burt, þannig að þau verða hálf-
ankannalegar homrekur á mynd-
fletinum. Það verður að segja það
eins og er, að þrengslasinnum er
ekki alls varnað, vegna þess að
þeir sáu að eina ráðið til að skapa
meira rými á lóð Safnahússins, var
að beita blekkingum. En nú er
mér spurn, voru hæstaréttardóm-
arar með „virðulegan“ forseta sinn
í fararbroddi þátttakendur í þess-
um blekkingarleik, þessum hrá-
skinnsleik liggur mér við að segja?
Því get ég ekki trúað, því vil ég
ekki trúa, en þið lesendur góðir
ráðið hvað þið gerið.
De gustibus non discutendum
est (um smekk verður ekki deilt).
Þannig hljóðar hið forna róm-
verska spakmæli. Fylgjendur
byggingarframkvæmda á lóð
Safnahússins, sem mest hafa haft
sig í frammi og hafa látið stór orð
og digurbarkaleg falla í þessu
mikla deilumáli, hafa óspart gefið
í skyn, að þeir séu óskeikulir list-
dómarar, menn smekkvísi og
skynsemi, en að við mótmælendur
séum aftur á móti bæði skyni og
öllum smekk skroppnir. Sumir
þeirra ganga svo langt að lof-
syngja þrengsli bæði í miðalda-
borgum og stórborgum Evrópu.
Athugum nú þetta örlítið nánar.
Rétt er það, að götur í borgum
og borgríkjum miðalda eru þröng-
ar, en hvers vegna voru þær hafð-
ar þröngar? Var það ekki í þeim
augljósa og brýna tilgangi að
vama óvinaheijum inngöngu á
þeim miklu ófriðartímum, sem
ríktu á miðöldum, forsendurnar
voru því í einu orði sagt allt aðrar
en á vorum dögum.
Einn greinarhöfundur minnist á
París þrengslasjónarmiðum sínum
til stuðnings og telur þar flest, ef
ekki allt, slétt og fellt og fullkom-
ið bæði í byggingar- og skipulags-
málum. Skrif hans einkennast af
svo miklu steigurlæti, að lesendur
fá það ósjálfrátt á tilfinninguna,
að hann sé eini íslendingurinn,
sem þekkir, já gjörþekkir, heims-
borgina París, en hefur þessi mað-
ur lög að mæla? Því fer víðs fjarri,
þar sem að dómi ýmissa Parísar-
borgara hefur borg þeirra orðið
fyrir ýmsum ófögrum menningar-
slysum á þessari öld. Pýramídinn,
sem reistur var fyrir framan Lo-
uvresafnið fyrir nokkrum árum,
er t.d. þyrnir í þeirra augum, enda
telja þeir hann algjört stílbrot og
staðsetninguna gjörsamlega út í
hött. Ekki voru óánægjuraddirnar
lágværari, þegar sú óheillavæn-
lega og örlagaríka ákvörðun var
tekin fyrir nokkrum áratugum að
ryðja burt sögufrægum og alda-
gömlum vöruskemmum eða skál-
um í Les Halles til að rýma þar
fyrir nýtízkulegum verzlunar-
byggingum. Margir litu á þetta
sem raunaleg spellvirki, einkum
vegna þess, að vöruskálar þessir
voru hreinar gersemar út frá
byggingarsögulegu sjónarmiði.
Hönnuður þeirra var Victor Balt-
ard.
Annar greinarhöfundur, sem
nýr okkur mótmælendum óstinnt
um nasir smekkleysi og þekking-
arleysi, gengur jafnvel svo langt
að saka okkur um blikkbeljuást.
Hverjir hafa talað um að gerður
yrði skrúðgarður eða lýðveldis-
garður á lóð Safnahússins nema
við mótmælendur? Mér er bara
spurn. Rétt er að geta þess hér,
að greinarhöfundur þessi er hags-
munaaðili í þessu máli. Dómari,
jafnvel þótt fagdómari sé, dæmir
sig með svona ummælum. Það
kann aldrei góðri lukku að stýra,
þegar reiðin stjórnar penna
manns.
Auðsætt er, að um smekk verð-
ur ekki deilt. Mergurinn málsins
er sá, að samkvæmt skoðanakönn-
unum og undirskriftum hefur
meirihluti þjóðarinnar ekki smekk
fyrir byggingu dómhúss á lóð
Safnahússins og í öllum siðmennt-
uðum lýðræðisríkjum skal meiri-
hlutinn ráða eða að minnsta kosti
á hann að fá að ráða, sé allt með
felldu.
Fjölmennur fundur í
Arkitektafélagi íslands
Hver var hin raunverulega
ástæða fyrir því, að arkitektar fjöl-
menntu á fundinn? Var það ein-
göngu umfjöllun um staðsetningu
og byggingu dómhúss eða voru
einhveijar aðrar ástæður fyrir
þessari óvenjumiklu fundarsókn,
eins og t.d. bygging skólahúss í
Borgarholti? Það virðist nú liggja
Halldór Þorsteinsson
„Með því að flyjtja að-
eins erlend rit í Þjóðar-
bókhlöðu, eða réttara
sagt Háskólabókasafn,
en varðveita aftur á
móti íslenzk rit ásamt
erlendum handbókum
og erlendum tvítökum
áfram í Safnahúsinu,
myndi sparast bæði
tími, vinna og pening-
nokkuð ljóst fyrir, að byggingar-
nefndin hafði valið sex aðila til
að hanna bygginguna, áður en hún
lét efna til almenns forvals meðal
arkitekta, þ.e.a.s. svona til mála-
mynda. Og þar sem menn undu
illa þessum furðulegu og ófag-
mannlegu vinnubrögðum, sendu
þeir borgarráði bréf með 80 undir-
skriftum félagsmanna og fóru þess
á leit við það, að byggingarnefnd-
in endurskoðaði afstöðu sína og
héldi opna keppni um skólabygg-
inguna í Borgarholti, en því miður
töluðu þeir fyrir daufum eyrum.
Þeim hafði aldrei verið ætlaður
biti af kökunni, þar sem henni
hafði verið skipt meðal útvalinna
gæðinga. „Ef grannt er skyggnzt
á bak við tjöldin, getur margt
merkilegt og furðulegt komið í
ljós,“ sagði einn ónefndur gárungi
við mig um daginn og bætti síðan
við „annar hönnuður Þjóðarbók-
hlöðu og núverandi forstöðumaður
Borgarskipulags Reykjavíkur-
borgar er nefnilega faðir eins
gæðingsins. Það er hreint ekki
ónýtt fyrir ungan arkitekt að eiga
svona góðan og náskyldan hauk í
horni meðal ráðamanna í bygging-
arskipulagsmálum". Svo mörg
voru þau orð. Þessu get ég ekki
trúað, þessu vil ég ekki trúa, en
þið, lesendur góðir, ráðið hvað þið
gerið.
Á þessum sögulega fundi í Arki-
tektafélaginu vildu gæðingarnir
ekki heyra á neinar breytingartil-
lögu minnzt, brugðust hinir verstu
við og hótuðu meira að segja að
fara í skaðabótamál. Þeir voru
greinilega staðráðnir í því að leyfa
ekki neinum óviðkomandi að setj-
ast að kjötkötlunum með sér.
Þjóðdeild áfram í Safnahúsinu
Starfsemi sameinuðu safnanna,
þ.e. Landbókasafns og Háskóla-
bókasafns í Osló, hefur ekki þótt
gefa eins góða raun og menn höfðu
vonazt til, og er ekki ofsagt, að
enn gæti almennrar óánægju með
þetta fyrirkomulag þar í landi. Og
nú ku aðskilnaður safnanna víst
vera á döfínni.
Megum við íslendingar ekki
draga nokkurn lærdóm af dýr-
keyptri reynslu Norðmanna í þess-
um efnum, og það er áreiðanlega
ekki um seinan að snúa við blað-
inu. Með því að flytja aðeins er-
lend rit í Þjóðarbókhlöðu, eða rétt-
ara sagt Háskólabókasafn, en
varðveita aftur á móti íslenzk rit
ásamt erlendum handbókum og
' erlendum tvítökum áfram í Safna-
húsinu, myndi sparast bæði tími,
vinna og peningar. Ef bókakostur
beggja safnanna yrði hins vegar
allur sameinaður í stórhýsinu á
Melunum, þá yrði áreiðanlega
nauðsynlegt fyrr en varir að
byggja við það fyrir þrengsla sak-
ir. Eðli sínu samkvæmt stækka
söfn og stækka. Barnið vex en
brókin ekki, segir gamalt máls-
háttur. Ef Landsbókasafninu yrði
leyft að þjóna sínu gamla og göf-
uga hlutverki, að vísu með nokkuð
breyttum hætti, i Safnahúsinu
góða, þá þyrfti áreiðanlega ekki
að byggja við Þjóðarbókhlöðu eða
Háskólabókasafn fyrr en eftir
50-60 ár. Er þetta ekki einstakt
tækifæri til að spara stórfé fyrir
komandi kynslóðir?
Höfundur er bókavörður og
skólastjóri.
NÝTT KORTATÍMABIL
hefst i dag hagkacp