Morgunblaðið - 16.04.1994, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. APRIL 1994
13
Slagiirinn um lífeyrinn
eftir Árna
Brynjólfsson
„Mannréttindabrot"
Umfjöllun um lífeyrissjóðina síð-
ustu mánuði og ár ber með sér að
allmargir hafa verulegar áhyggjur
af rekstri og afkomu almennu sjóð-
anna, jafnvel meiri áhyggjur en
sjóðsfélagar. Sumir segja að mann-
réttindi séu brotin, afkoman bág,
arðsemi litil en kostnað úr hófi.
Kvíða gætir síður varðandi afkomu
opinberu sjóðanna, þótt þeir standi
hvorki undir greiðslum né loforðum
sem eru meira en tvöfalt verðmæt-
ari en það sem almennu sjóðirnir
bjóða. Mismunurinn fer á reikning
skattgreiðenda, - þeir eiga fáa
atkvæðamikla málsvara.
Hræsni
Krafist er valfrelsis á milli al-
mennu lífeyrissjóðanna og svo-
nefndra „frjálsra sjóða“, banka eða
verðbréfafyrirtækja. Frelsið á þó
ekki að ná til allra lífeyrissjóða,
t.d. að öllum sé frjálst að ganga í
opinberu sjóðina, sem bjóða bestu
kjörin, - nei svo mikið þarf frelsið
ekki að vera. - Valið á aðeins að
standa á milli almennu sjóðanna
innbyrðis og fjármálafyrirtækj-
anna hins vegar. Hægt væri að
skilja þessa tvöfeldni ef þeir sem
eru í opinberu sjóðunum hefðu
valfrelsi, gætu ávaxtað öðruvísi,
en svo er ekki. - Hvað veldur?
Er hugsanlegt að áhuginn sé meiri
á að ná í peningana en að tryggja
öllum öldruðum öragg og betri
eftirlaun?
Aldraðir eru fyrir
Þegar kreppir að á vinnumark-
aði koma fram kröfur um að ýta
þeim eldri fyrr út úr störfum og
möguleikum fækkar til þess að
bæta upp lág eftirlaun. Þegar
svona er komið gefur það augaleið
að meðferð lífeyris verður mikil-
vægari og því eðlilegt að skoðað
sé hvort hægt sé að ávaxta hann
betur en gert hefur verið. Besta
lausnin væri einn lífeyrissjóður
fyrir alla landsmenn og að ailir búi
við jafn örugg eftirlaun, en litlar
líkur eru á því að svo verði. -
Þegar á reynir vill enginn slá af
sínu, jafnvel ekki bæta kjör þeirra
lægstu, - nema í orði. Eftirlauna-
fólk er ekki hávær þrýstihópur,
álits þess er sjaldan leitað.
Örorkubætur sliga sjóðina
Samruni smærri lífeyrissjóð-
anna er mikilvægur sem og að
þeir starfi ekki eins og útibú fagfé-
laga, heldur eins og varfærin fjár-
festingafyrirtæki, þó með ríkis-
ábyrgð, t.d. eins og sjálfsagt þykir
að bankar og opinberir sjóðir njóti.
Erfitt mun vera að koma samruna
á vegna þess hve mörg verkalýðs-
félög eru háð sjóðunum, bæði fé-
lags- og ijárhagslega. Örorkubæt-
ur eru þyngsti fjárhagslegi baggi
sjóðanna, en sú samtrygging vegur
þungt félagslega. Lífeyrissjóðirnir
ættu ekki að bera þennan kostnað,
hann á ekkert skylt við uppsöfnun
lífeyris og er hæpin ráðstöfun á
sparifé. - Örorkubætur á að fjár-
magna á annan hátt, bæturnar
gagnast aðeins fólki undir eftir-
launaaldri. - Lífeyrisþegar hafa
lítil áhrif á ákvarðanir sjóðstjórna.
Félagslegur búhnykkur
Um almennu sjóðina var samið
■ BYGGÐASAFN Hafnar-
fjarðar mun í sumar taka í notkun
nýtt geymslu og sýningarhúsnæði
að Strandgötu 50, Hafnarfirði. í
tilefni opnunar ætlar safnið að
hafa sýningu á ýmsum gömlum
leikföngum. Safnið á lítið safn af
gömlum leikföngum en biður fólk
sem á gömul leikföng og vill
lána/gefa safninu þau í 3 mánuði
að hafa samband við safnvörð.
í kjarasamningum við mjög erfiðar
aðstæður, áhugi var lítill, verð-
bólga geisaði, engin verðtrygging
og vextir neikvæðir. í fyrstu var
litið á þá sem fasteignalánasjóði
fyrir félagsmenn, án tillits til þess
að verðbólgulánin sköðuðu lífeyr-
istrygginguna. Sjóðirnir urðu eins
konar lánastofnanir félaganna sem
færðu þeim meiri völd og fjárhags-
lega aðstoð við rekstur skrifstof-
anna. Þetta var því féiagslegur
búhnykkur og ekki að undra þótt
smærri félög vildu hafa sinn eigin
lífeyrissjóð þegar í ljós kom hve
mikið hnoss þessu fylgdi hjá þeim
stærri. - Við skulum ekki lá þeim
þetta, það er lenska hér að gleyma
gildi stærðarhlutfalla, einkum við
arðsemisútreikninga.
Valfrelsi er lausnarorðið!
Meðan sjóðirnir áttu minni pen-
inga og lánastofnanir þurftu ekki
að auglýsa eftir viðskiptum, hafði
enginn áhuga á „mannréttinda-
brotum“ lífeyrissjóðanna. Það er
ekki fyrr en frelsi er aukið á pen-
ingamarkaði, verðbréfa- og fjár-
mögnunarfyrirtæki verða til og
samkeppni hefst fyrir alvöru um
sparifé, að áhuginn vaknar. Emb-
ættismannasjóðirnir eru ekki
vændir um vanhæfni, þótt í þá sjóði
hafa menn í einkageiranum ekki
frelsi tii að sækja hversu mikið sem
þá langar, enda einu sjóðirnir sem
geta bæði boðið vel og tryggt það
„Hægt væri að skilja
þessa tvöfeldni ef þeir
sem eru í opinberu sjóð-
unum hefðu valfrelsi,
gætu ávaxtað öðruvísi,
en svo er ekki. - Hvað
veldur? Er hugsanlegt
að áhuginn sé meiri á
að ná í peningana en
að tryggja öllum öldr-
uðum örugg og betri
eftirlaun?“
sem þeir bjóða. Lán hafa einnig
fengist með betri kjörum en al-
mennt gerist. - Leggja ber því
áherslu á frelsi til að velja á milli
allra lífeyrissjóða, - án undantekn-
inga!
Breyta þarf skipulaginu?
Þrátt fyrir allt hefur sjóðunum
í flestum tilfellum tekist að tryggja
fólki lífeyri, sem er mikilvæg við-
bót við þann lífeyri er Trygginga-
stofnunin greiðir. Almennu sjóðirn-
ir eru yfirleitt aðeins rúmlega 20
ára og helming þess tíma geisaði
verðbólga, með mjög neikvæðum
vöxtum. Þeir sem harðast gagn-
rýna nú hafa varla hugað að ein-
Árni Brynjólfsson
stöku framkvæmdaatriðum, t.d.
hvernig skuli fylgst með því að
allir séu í sjóðum eins og lög bjóða,
rekstri flókinnar innheimtu, sem
teygir sig til ystu annesja o.fl.
Hvernig á að haga þessu við
breyttar aðstæður, á hver að sjá
um sig? Væri ekki flókið fyrir
reynslulitla að fóta sig á veikum
fjármálamarkaði? Yrðu fleiri án líf-
eyris? - Það er mikilvægt að benda
á hvernig auka má arðsemi lífeyris
og að spara beri állan óþarfa kostn-
að, en gagnlegt væri að koma fram
með nýtt og betra rekstrarmynstur
í stað þess að stilla aðeins upp
hæpnum hagtölum og ríflegri,
ótryggri ávöxtun, sem segir fátt,
en lofar miklu. - Væri betra að
sjóðsstjórnir væru kjörnar beint af
sjóðsaðilum? Stjórnunarlegum
helmingaskiptum ASÍ-VSÍ yrði
hætt? Sjóðsaðilar ættu atkvæðis-
rétt í samræmi við innborganir,
einnig lífeyrisþegar? - Kæmi til
greina að láta lífeyrissjóðina í friði?
Ekkert á að fela
Ræða þarf þessi mál opið og af
raunsæi, ekki síst vegna þess að
um er að ræða viðkvæman sparn-
að, kokhraustir spekingar ættu
ekki einir að fjalla um þetta í hálf-
kæringi. Því miður vantar mikið á
að aðstandendur sjóðanna hafi
gert hreint fyrir sínum dyrum í
fjölmiðlum, fáir hafa verið þar til
andsyara. Þessi mikla hlédrægni
veldur tortryggni, ekki síst þegar
helstu forsvarsmenn sjóðanna hafa
sífellt talað um að skerða þurfi
réttindi vegna fortíðarvanda og
bjartsýnna loforða. Þeir hafa fram-
kvæmt slíkan niðurskurð, en
bregðast ókvæða við þegar fullyrð-
ing kemur fram frá öðrum um lé-
lega stöðu sjóðanna. - Þeir haga
sér því miður oft eins og banka-
stjórar, enda ólíklegt að svona til-
kynning birtist þótt vel áraði:
„Vegna betri afkomu sjóðanna
verður lífeyrir aukinn og ekkjum
bætt það sem af þeim var tekið.“
Höfundur er fv. stjórnarmaður
SAL.