Morgunblaðið - 16.04.1994, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1994
Minning
Elín Þorkelsdóttir
Fædd 18. febrúar 1909
Dáin 6. apríl 1994.
En minningin helst í hvíld og kyrrð
sem krans yfir leiðið vafinn.
Hún verður ei andans augum byrgð,
hún er yfir dauðann hafin.
(E. Ben.)
Við leiðarlok Elínar, systur
minnar, hér á jörð lifna blóm minn-
inganna og fléttast saman í fagran
krans. Minninga, sem vekja mér
gleði og þakkarhug. Þar finn ég
enga athöfn eða biturt andsvar til-
'■"*:inkað mér, sem þörf er að ýta frá
eða hreinsa úr. Árin átta, sem hún
hafði umfram mig gátu þó veitt
henni þann rétt, að dusta sína pö-
róttu systur svolítið til, andlega eða
líkamlega.
Nei, slíkt gerðist ekki. Ella, eins
og hún heitir í mínum huga frá
æskuárum, var ekki þannig. Það
var fjarri henni að neita afls eða
yfirburða gagnvart yngri systkinum
sínum, þótt eitthvað bjátaði á.
Ella var fædd og uppalin á Álftá
í Mýrasýslu. Foreldrar hennar voru
Ragnheiður Þorsteinsdóttir og Þor-
kell Guðmundsson. Þeirra leiðir
höfðu legið saman í Nesi á Seltjarn-
arnesi þar sem Ragnheiður var
vinnukona en Þorkell dvaldi nokkr-
ar vertíðir við sjómennsku.
Árið 1907 gengu þau í hjónaband
og hófu búskap á Álftá í heima-
sveit Þorkels ásamt öldruðum for-
eldrum hans, Kristínu Petrínu Pét-
ursdóttur og Guðmundi Benedikts-
syni.
Ragnheiður var fædd og uppalin
á Kjalarnesi. Móðir hennar hét Elín
Elísdóttir og faðirinn var Þorstein
Kaprasíusson, í föðurætt kominn
úr Lundarreykjadal.
* Ragnheiður og Þorkell eignuðust
sex böm, tvö þeirra dóu í frum-
bernsku. Elst af þeim sem lifðu var
Elin, þá Soffía Kristín, Lóa og
Halldór Magnús.
Enginn fjársjóður er dýrmætara
veganesti út í lífíð en góðar bern-
skuminningar og þær held ég að
við systkinin höfum öll eignast í
ríkum mæli á uppvaxtarárum okk-
ar. Þó var lífið alls ekki tómur leik-
araskapur. Allir urðu að taka þátt
í störfum heimilisins, hver eftir
getu sinni og þroska.
Það er ekki þar með sagt að við
yngri systkinin höfum skilið hvers
vegna ailtaf þurfti að vinna svona
mikið. Þess vegna töldum við ekki
stórsynd að fara í eltingaleik eða
velta okkur í grænni töðunni á tún-
inu þegar við áttum að snúa sama
heyflekknum mörgum sinnum á
einum degi. Svoleiðis vinnubrögð
gátu verið álitamál í okkar augum.
En Ella? Nei, hún var stóra syst-
ir. Hún vissi að ekki átti að svíkj-
ast um þegar manni var treyst til
að vinna eitthvert verk Það var eins
og þessar setningar, úr ljóði eftir
Sigurbj. Sveinsson, væru frá byijun
mótaðar í vitund hennar:.... hvaða
starf, sem guð þér gefur / gerðu
það af lífí og sál ...“
Það sýndi sig líka snemma að
Ella vildi taka virkan þátt í störfum
heimilisins. Hún var ekki nema á
þriðja ári þegar foreldrar okkar
réðust í að byggja steinhús á bæjar-
hólnum. Af því, sem hún sá með
sínum barnsaugum, varð henni ljóst
að hér var hægt að hjálpa til. Menn
voru að vinna með allskonar áhöld-
um og eitt af þeim hét hamar og
hann var notaður til að reka nagla
í spýtur.
Ella fylgdist af áhuga með og
þegar starfsmenn tóku sér matar-
hlé greip hún hamarinn. En það
reyndist full erfítt að fá naglana
til festast í borðviðinn. Það hlaut
að koma að sama gagni að negla
í hólinn og það tókst með ágætum.
Þegar mennirnir komu aftur til
vinnu var komin dálagleg þyrping
af silfurgljáandi naglahausum í
bæjarhólinn.
Og nýja húsið reis af grunni og
varð á sínum tíma að raunverulegu
heimili.
Þar sat amma á sínu rúmi í her-
bergi undir súð, sem kallað var
baðstofa. Hún varð þess fljótt vís
að það var hægt að kenna litlu son-
ardótturinni ýmislegt til handanna,
sem gagnlegra yrði, til frambúðar,
en að negla nagla í hól. Amma var
ánægð með nemandann, henni þótti
handbragðið gott.
Sú litla lærði að bæta flík svo
vel færi, án saumavélar, og það
lofaði góðu. Sömuleiðis tókst henni
vel að pijóna sokka og vettlinga. í
framhaldi af því urðu til stærri flík-
ur. Þetta var ekki lítils virði, það
vissi amma frá sinni búskapartíð.
Eitt af því mikilverðasta var að
kunna að meðhöndla ullina af kind-
unum frá byijun og geta komið
henni í flíkur.
Tíminn stóð ekki í stað þá frem-
ur en nú. Ella sleit bamsskónum
heima. Varð ung og glæsileg stúlka,
sem hélt á vit framtíðarinnar og
fyrsti áfangastaðurinn var Hús-
mæðraskólinn á Staðarfelli. í þeim
ágæta skóla var hún veturinn
1929-30.
Þar var kennt húshald, matar-
gerð og margskonar handmennt,
sem allt var gagnlegt fyrir verðandi
húsmæður. Auk þess voru íslenska
og reikningur skyldunámsgreinar.
Það var mikil hátíð þegar Ella
kom heim aftur. Við yngri systurn-
ar litum upp til hennar. Hún hafði
lært ýmsar nýjungar í matargerð
en það sem okkur fannst tilkomu-
mest var hvernig hægt var að búa
til ijómaís með því að láta snjó og
salt í bala og koma ísforminu þar
fyrir til frystingar.
Þá tók hún sér fyrir hendur að
leiðbeina okkur í íslensku. Hún lagði
blátt bann við að við segðum mask-
ína eða kames, það var danska. Þá
lagði Ella fyrir okkur réttritunar-
æfingar, sem okkur þótti ákaflega
gaman að glíma við. Ég er þess
fullviss að þetta og margt fleira,
sem hún kenndi okkur, var ómetan-
leg uppbót á nám okkar í farskólan-
um.
Eftir þessa skólavist tók hver
stórviðburðurinn við af öðrum hjá
Ellu. Um vorið, að námi loknu, voru
stúlkurnar frá Staðarfelli falaðar
til frammistöðu við veitingar á al-
þingishátíðinni, sem ákveðið var að
halda á Þingvöllum um sumarið.
Ella var ein af þeim stúlkum, sem
tók þátt í Þingvallaævintýrinu, og
vann þar meðan á hátíðinni stóð.
Þetta var lærdómsrík og eftirminni-
leg lífsreynsla. Næst gerðist það
að organista vantaði í kirkjuna okk-
ar að Álftártungu. Þá réðust mál
þannig að Ella fór til orgelnáms á
vegum þjóðkirkjunnar. Samið var
við frænku okkar á Kjalarnesi um
að mennta hana á þessu sviði. Allt
gekk að óskum og svo skemmtilega
vildi til að hún þreytti sína frum-
raun í kirkjunni á fermingardegi
mínum og jafnaldra minna. Sagt
hefir mér verið að hjartsláttur Ellu
hafí verið í örara lagi þegar stund-
in í kirkjunni nálgaðist, en hún
hvorki brotnaði né bognaði, en öðl-
aðist aukið öryggi.
Loks kom að því að Ella hleypti
heimdraganum fyrir fullt og allt.
Árið 1934, 13. október, gekk hún
í hjónaband með Valtý Guðjónssyni
frá Lækjarbug. Voru þau kunnug
frá uppvaxtarárun, enda samsveit-
ungar.
Valtýr hafði lokið námi frá Hvít-
árbakkaskóla og síðan Kennara-
skólanum. Að loknu námi 1931 fékk
hann kennarastöðu í Keflavík og
gegndi því starfi til 1944.
Að því tímabili loknu vann hann
ýms önnur ábyrgðarstörf, t.d. var
hann skrifstofustjóri hjá Rafveitu
Keflavíkur í tíu ár, á tímabili for-
stjóri Dráttarbrautar Keflavíkur,
bæjarstjóri eitt kjörtímabil og úti-
bússtjóri Samvinnubankans í fjölda
ára, svo eitthvað sé nefnt.
í litlu en vaxandi byggðarlagi,
eins og Keflavík var þegar ungu
hjónin settust þar að, reyndist fljót-
lega í mörgu að snúast. Allskonar
aukastörf hlóðust á húsbóndann og
þau leiddu af sér ótal málþing í
heimahúsum og húsmóðirin þurfti
alltaf að vera viðbúin að taka á
móti gestum, því á þeim tíma þótti
ekki annað sæmandi en að allir, sem
inn fyrir dyr komu, fengju kaffí og
meðlæti.
Ella var hinn trausti hornsteinn
heimilisins. Hún leysti hvern vanda
án hávaða eða pilsaþyts. Þótt eitt-
hvað færi úrskeiðis og annríki ykist
með árum breytti það engu. Hennar
aðalsmerki voru hógværð og æðru-
leysi.
Er tímar liðu fram og umsvif
heimilisins minnkuðu gerðist það í
auknum mæli að Ella tók að sér
ýmiss konar saumaskap. Konur
komu með fínu kjólefnin sín til
hennar og var ekki undarlegt. Það
var óhætt að treysta því að vinnan
væri fyrsta flokks og ég þykist vita
að verði hafi verið í hóf stillt.
Það var heimilislegt og notlegt
andrúmsloft á Suðurgötu 46. Þar
var gott gestum og gangandi að
koma. Oft var setið í borðkróknum
og spjallað meðan húsmóðirin fram-
reiddi veitingar, sem hún hafði sér-
stakt lag á að gæða þeim töfrum
að munnvatnskirtlarnir tóku að
framleiða ótakmarkaðan vökva.
Elín og Valtýr eignuðust þijú
börn, þau eru: Emil, f. 31. ágúst
1936, ókv., Gylfí, f. 16. desember
1937, kv. Áslaugu Bergsteinsdótt-
ur, eiga þau tvær dætur og einn
son; Guðrún Ragnheiður, f. 31.
mars 1948, giftist Val Emilssyni,
þau slitu samvistum, eiga tvo syni.
Rösklega þijú síðustu árin dvald-
ist Ella í Sjúkrahúsi Keflavíkur, gat
þó lengst af setið í hjólastól stund
úr degi hveijum. Síðari hluta þess
tíma átti hún í erfiðleikum með að
tjá sig með orðum, en svipurinn
geislaði af fögnuði þegar ættingjar
og vinir komu í heimsókn og stund-
um brá fyrir glettnisbrosi eins og
áður fyrr meðan allt lék í lyndi.
Ella var ætíð sátt og ánægð á
sjúkrahúsinu enda gerði starfsfólk
og fjölskylda hennar allt til að svo
mætti vera. Ekki er hallað á neinn
þótt þess sé getið hve fádæma vel
Guðrún reyndist móður sinni og var
óþreytandi við að gleðja hana með
nærveru sinni og umhyggju.
En sagan endurtekur sig. Vinir
og ættingjar hverfa yfir móðuna
miklu. Við stöndum eftir á strönd-
inni og margendurtekin setninga-
brot þjóta um hugann: — Ég hefði
getað ... ég ætlaði að ... — en nú
er það of seint! Ég sendi systur
minni sumarkveðju, blessunaróskir
og þökk út yfir landamærin. Þér,
Valtýr, bömum og bamabömum
færi ég innilegar samúðarkveðjur.
Lóa Þorkelsdóttir.
Miðvikudaginn 6. apríl lést í
Sjúkrahúsi Keflavíkur tengdamóðir
mín, Elín Þorkelsdóttir, eftir langa
sjúkdómslegu. Elín var fædd 18.
febrúar 1909 að Álftá í Hraun-
hreppi á Mýrum. Hún var næst elst
sex systkina og eru þijú eftir á lífí.
Elín var gift Valtý Guðjónssyni,
fyrrverandi bæjarstjóra og útibús-
stjóra Samvinnubankans í Keflavík.
Þau eignuðust þijú börn, Emil,
Gylfa og Guðrúnu Ragnheiði.
Ég kynntist Elínu fyrir 34 ámm
þegar leiðir okkar Gylfa lágu sam-
an. Allt. frá fyrstu tíð var hún mér
einkar góð. Áldrei féll blettur éða
skuggi á okkar samband, þó við
byggjum í húsi hlið við hlið í 26
ár. Lýsir það best hvern mann hún
hafði að geyma. Elín var há og
glæsileg kona og það sem ein-
kenndi hana mest var brosið hennar
hlýja og bjarta. Þegar hún var orð-
in svo veik að hún gat ekki tjáð sig
með orðum var brosið aldrei langt
undan og yljaði manni um hjarta-
rætur. Elín var hlédræg kona og
flíkaði ekki tilfínningum sínum, en
þeir sem einu sinni kynntust henni
vildu eiga hana að vini.
Margs er að minnast eftir löng
kynni og minningarnar hrannast
upp. Oft var glatt á hjalla þegar
vinirnir komu í heimsókn og þá var
oft tekið í spil og mikið hlegið og
spjallað. Margar stundir áttum við
saman við sláturgerð, kleinubakstur
og þegar hún var að reyna að kenna
mér að baka mýramannakökurnar
hennar frægu brosti hún bara að
klaufaskap mínum og aldrei missti
hún þolinmæðina.
Elínu var margt til lista lagt.
Hún var einstök handavinnukona,
bæði vandvirk og hugmyndarík,
hvort sem um var að ræða tau eða
leður og saumaði ótal flíkur bæði
á fjölskylduna og vandalausa. Hún
var söngelsk og spilaði meðal ann-
ars í Álftártungukirkju um nokkurt
skeið þegar hún var ung stúlka.
Þegar barnabörnin og síðar
barnabarnabörnin fóru að koma,
umvafði hún þau elsku sinni og
stýrði þeim með styrkri hendi.
Elsku Gauja mín, missir þinn er
mikill. Þú varst mömmu þinni svo
góð í hennar veikindum að enginn
Guðrún Eiríksdóttir
frá Kvíabóli — Minning
Fædd 9. september 1897
Dáin 5. apríl 1994
Kæra tengdamamma.
Með þessum fátæklegu línum
langar mig að kveðja þig og þakka
þér allt á liðnum árum, en það er
ekki lítið sem ég get þakkað þér
í gegnum árin.
Þau eru ófá handtökin og verkin
sem þú hefur leiðbeint mér með.
Yrði of langt að telja það allt upp
eins og t.d. nýtnin bæði í mat og
klæðnaði. Matargerðin þín var með
eindæmum, allt varð að góðum
mat í þínum höndum. Að ég tali
nú ekki um baksturinn og kleinurn-
ar þínar sem urðu að sparibrauði
Ameríku. Mörgum kleinupokan-
um varstu búin að gauka að mér
í þessi 30 ár sem við áttum sam-
an. Tilhlökkunin fyrir jólin var
ekki lítil og var hún mest í því að
njóta gæsarinnar sem þú matreidd-
ir á þinn sérstaka hátt. Og svo
heilindi þín og trú gagnvart hátíð-
jnni sem þá gekk í garð. Handa-
*vinna þín, pijónlesið, saumaskap-
urinn og viðgerðirnar voru hrein
Iistaverk. Gat hver maður sem
naut þessa borið höfuðið hátt og
verið stoltur af að bera.
Vel varstu heima í öllu og fylgd-
ist vel með, stálminnug, það var
ekki komið að tómum kofunum þar
sem þú varst. Söngelsk varstu og
hafðir næmt tóneyra, sérstaklega
fyrir kirkjusöngnum sem þér var
svo annt um alla tíð.
Oft heyrði ég þig raula lagstúf,
en þó oftar sálma og sálmalög.
Ekki má gleyma blómaáhuga þín-
um og hrifningu þinni á rósum.
Gaman var að fara með þér á viss-
an stað og sitja hjá rósunum á
meðan sötrað var úr súkkulaðiboll-
anum og ijómavafflan borðuð með.
En þetta var fastur punktur á
hveiju sumri.
En nú ertu farin í lengri ferð.
Guð launi þér allt og hafðu hjart-
ans þökk fyrir samveruna. Tel ég
mig ríkari manneskju að öllu leyti
eftir að hafa átt þessi ár með þér,
kæra vinkona.
Þín einlæg tengdadóttir
Alfa.
Gunna frænka er dáin, 96 ára
gömul. Hún var móðursystir mín.
Látin er gegnheil kona, sem var
mér afar kær.
Ég minnist þess, þegar ég gekk
enn í hásokkum með sokkabönd,
að tvær voru miðjur alheimsins,
heimili mitt og heimili Gunnu
frænku á Norðfirði. Þar stóð hún
við stokk, sterk, svipföst en nokkuð
alvörugefin og yfir henni einhver
róandi blær er fylgir þeim, sem
staðið hafa af sér skyndileg öldu-
brot og sorgir lífsins, þegar gleði
ætti að vera í ranni, og rísa upp
sýnu sterkari án þess að bera sorg-
ir sínar á torg. Hún var rólynd og
ráðagóð og þurfti á því að halda,
þegar hún missti mann sinn frá
sjö börnum, því yngsta á fyrsta
árinu, og mátti taka við stýrinu
með smávægilegri aðstoð móður
minnar. Hún stóð svo sterk við
stjómvölinn og sigldi skipi sínu
með festu í takt við stundaglas
tímans. Hennar vilji var lög, sem
í senn voru ofin festu og kærleika
til barna, barnabarna og barna-
barnabarna. Aldrei sá ég hana
þunga, hún hafði gott jarðsamband
og var gott að leita til hennar.
Höfundi tilverunnar treysti hún,
en tjáði honum nokkra þykkju,
þegr systir hennar dó fyrir meira
en tuttugu árum síðan. Skýrleika
í hugsun hélt hún til endaloka,
þótt rætur lífstrés hennar væru
farnar að gefa sig. Hún var réttsýn
og rökföst og lét ekki snúa sér til
villu. Hún hafði staðgóða þekkingu
og fann góðar lausnir á vanda-
málunum. Hún þoldi ekki hjárænu-
skap við mat á lífsgæðum. Hún
var nokkuð dul og hlédræg en við-
mótsljúf, minnug og ætthlý. Börn-
um mínum og barnabömum reyn-
ist hún sem amma og langamma.
Af Gunnu frænku stóðu styrkar
og heilar vestur-skaftfellskar
bændaættir. Faðir hennar var Ei-
ríkur, fæddur 1853, bóndi og smið-
ur í Bakkakoti í Meðallandi, Sand-
víkurseli í Norðfjarðarhreppi og í
Steinholti í Neskaupstað, Runólfs-
son, fæddur 1820, bónda og með-
hjálpara í Klauf og Nýjabæ,
Sveinssonar, fæddur 1789, bónda
í Klauf, Eiríkssonar, fæddur 1738,
bónda í Háu-Efri-Ey, Sveinssonar.
Móðir hennar var Guðrún Ingi-
mundardóttir, fædd 1858, bónda í
Staðarholti, fæddur 1829, Sveins-
sonar, fæddur 1795, bónda í Lang-
holti og Staðarholti, Ingimundar-
sonar, fæddur 1765, bónda í Stað-
arholti, Sveinssonar, fæddur 1723,
bónda í Fjósakoti, á Hólmum og í
Nesi. Foreldrar hennar fluttu að
Sandvíkurseli í Norðfjarðarhreppi
á síðasta tugi 19. aldar og þar
fæddist hún og þijú systkini henn-
ar; Sigurður, fæddur 1895, dáinn
1976, Eiríkur, fæddur 1898, dáinn
1904 og Sveinbjörg, fædd 1900,
dáin 1972. Móður sína og bróður
missti hún 1904 og tvístraðist fjöl-
skyldan þá að mestu og flutti fað-
ir hennar til Neskaupstaðar. Sjálf
fór hún fyrst til Einars hreppstjóra
Jónssonar á Ekru og konu hans
en síðar til Sigmundar skósmiðs