Morgunblaðið - 16.04.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. APRIL 1994
Morgunblaðið/Kristinn
Auðar skurðstofur
JÓNAS Magnússon, yfirlæknir á handlækningadeild Landspítala, stendur í einni af mörgnm skurðstofum á sjúkrahúsinu sem standa lengst
af auðar um þessar mundir, því undanþágur meinatækna leyfa aðeins að framkvæmdar séu um 10% þeirra aðgerða sem þar eru venju-
lega gerðar.
Verkfall meinatækna hefur víðtæk áhrif á sjúkrahusum landsins
Höfum færst aftur um
áratugi í meðferð sjúkra
- segir Jónas Magnússon yfirlæknir á handlækningadeild Landspítala
„VERKFALL meinatækna má ekki standa fram í næstu viku. Ef það
gerist er heilbrigðiskerfið gjörsamlega úr sögunni, óstarfhæft. Núna,
þegar hálfur mánuður er liðinn af verkfallinu, höfum við þegar
færst aftur um áratugi í meðferð sjúklinga, þar sem við erum að
fálma blindandi í líkama sjúklinga í leit að réttri sjúkdómsgreiningu
en engin skýr svör liggja fyrir um hver hún raunverulega er. Við
verðum að beita ágiskunum og vona að okkar eigin þekking bregð-
ist ekki. Spurningin er ekki hvort óbætanleg mistök verði ef verk-
falli lýkur ekki brátt, heldur hvenær. Eft.ir því sem deilan dregst á
langinn, harðr.ar afstaða meinatækna og undanþágum þeim sem við
höfum fengið mun fækka í kjölfarið. Það má ekki gerast,“ segir
Jónas Magnússon, yfirlæknir handlækningadeildar Landspítalans.
Vigdís Magnúsdóttir Halldór Jónsson
Sólveig Sverrisdóttir
Verkfall meinatækna hefur nú
staðið í tæpan háifan mánuð og ber
enn mikið á millj deiluaðila. Engin
lausn virðist innan seilingar.
Neyðarástand
Um 230 meinatæknar eru í fé-
lagi þeirra og hafa um 20 félags-
manna starfað í verkfallinu til að
sinna nauðsynlegri bráðaþjónustu á
sjúkrahúsunum, en stöðugt dregur
úr starfsemi og ýmis teikn eru á
lofti um að deilan harðni enn. Vinna
rannsóknarstofa og af þeim sökum
sjúkrahúsanna ber svip af þeim
skorti á þjónustu sem verkfallið
hefur í för með sér; öllum aðgerðum
sem „þo!a“ bið er skotið á frest og
biðlistasjúklingar bíða upp á von
og óvon og þurfa að líða ýmis óþæg-
indi vegna núverandi aðstæðna sem
Jónas lýsir sem „óþolandi". Lækna-
ráð Landspítala hefur varað við
hættu á óbætanlegum óhöppum
haldi verkfall áfram, enda ókleift
að inna af hendi venjabundna þjón-
ustu. Stjórn Félags ungra lækna
líkir stöðunni við neyðarástand, og
segir „greiningu og meðferð bráð-
veikra sjúklinga stefnt í hættu“.
Sjúkrahús án sjúklinga
Við venjulegar aðstæður eru
framkvæmdar um 4.500 aðgerðir á
ári á skurðstofum Landspítala, eða
um 20 aðgerðir á dag. Nú eru þær
aðeins 5 og þar af 2 sem teljast
mikilvægar, eða 10% af afkasta-
getu. Af þeim tíu aðgerðum sem
gerðar eru á viku eru sex hjartaað-
gerðir, en þær eru einu aðgerðirnar
sem enn ganga eðlilega fyrir sig,
enda forgangsaðgerðir þar sem fólk
er jafnvel í bráðri lífshættu. Á hin-
um ýmsu biðlistum eru yfir 1.300
manns og þeir listar hafa ekki
hreyfst í tvær vikur. „Allir biðlistar
færast óbreyttir inn í framtíðina,
nákvæmlega jafn lengi og verkfall
meinatækna varir,“ segir Jónas.
„Við getum eingöngu gert aðgerðir
sem eru þess eðlis að ástand sjúkl-
ings krefst þess, þ.e. bráðaaðgerðir,
og ennfremur á þeim sjúklingum
sem voru á svokölluðum flýtilista
vegna hjartaaðgerða og voru orðnir
svo illa haldnir að við fengum að
taka þá framfyrir á lista og veita
nauðsynlega meðhöndlun. Einnig
getum við gert aðgerðir sem þarfn-
ast ekki rannsóknarlegs undirbún-
ings og öruggt er að leiði ekki til
blæðinga að aðgerð lokinni. Öll lið-
skipti bíða, flest allar bakaðgerðir
bíða, allar aðgerðir sem koma á
biðlista í almennum handlækning-
um bíða, allar aðgerðir á gallblöðru
bíða, kviðslitsaðgerðir bíða, æða-
hnútaaðgerðir bíða og lýtaaðgerðir
bíða. Við erum búnir að glata
tveggja vikna afköstum og gríðar-
lega margir sjúklingar bíða eftir
því að komast í aðgerð. Til dæmis
liggur barn hér á fyrsta ári inni í
sk. gifsvöggu, og átti að fara í að-
gerð seinasta mánudag en undan-
þágu var hafnað. Foreldrarnir
sættu sig vitaskuld ekki við þennan
úrskurð en þurftu'að berjast í fimm
daga til að fá undanþágu sam-
þykkta og aðgerðin verður loks
gerð eftir helgi. Ungur piltur hefur
verið innritaður á barnadeild í hálf-
an mánuð en bíður heima hjá sér,
því hér er ekkert að gera, eftir því
að komast í nýrnaaðgerð. Á lýta-
lækningadeild liggur sjúklingur
sem er með sýkt legusár, sem eru
bæði sársaukafull og illviðráðanleg.
Hann bíður eftir aðgerð og hefur
enn ekki fengið undanþágu. Þræð-
ingarstarfsemi hjartadeildar liggur
ennfremur niðri. Ef einhver kemur
með slæma bijóstverki og kvartar,
og er því e.t.v. með kransæðasjúk-
dóm, getum við fátt gert því sá bið-
listi er frosinn. Ástandið á Landspít-
ala og annars staðar er farið að
minna á sjónvarpsþátt sem sagði frá
sjúkrahúsi án nokkurra sjúklinga;
reksturinn var í mjög góðu jafnvægi
og stefndi í að sjúkrahúsið yrði það
best rekna í heimi — vegna þess að
engir sjúklingar voru til staðar.“
Gætum öryggis
Hætta er á að sjúklingar „fái
röng lyf og ranga meðhöndlun",
segir Sigurður Guðmundsson lækn-
ir á Landspítala og varar ennfremur
við að andrúmsloft spillist á vinnu-
stað og að hættu á mistökum og
misskilningi sé boðið heim. Jónas
tekur undir þetta sjónarmið. „Það
er enginn vandi að meðhöndla fólk
ef menn vita með vissu hvað geng-
ur að því, en þegar ekki er hægt
að rannsaka það og gera nauðsyn-
legar prófanir er allri greiningu
stefnt í óvissu. Eftir því sem lyf
virka betur, því meiri usla geta þau
valdið í líki aukaverkana á blóð,
salt í líkamanum o.s.frv. og ef ekki
er hægt er mæla áhrif lyfjanna er
hætt við vandræðum. Ýmis lyf eru
þess eðlis að mæla verður þau í
blóðinu til að geta stýrt meðferð
Nú er allt þetta farið nema örlítið
brot af blóðrannsóknum vegna blóð-
þynningar," segir Jónas.
„Við höfum farið þá leið að gæta
öryggis í hvívetna og ýta ekki í
gegn þeim tilfellum sem kalla á
þjónustu meinatækna. Við getum
ekki sniðgengið ástandið, enda
væri það óábyrgt og óveijandi að
gera aðgerð á sjúklingi sem valdið
gæti t.d. blæðingu og þegar sú
blæðing er orðin staðreynd að fá
ekki rönd við reist vegna verkfalls-
ins. En með þessum hætti höfum
við fengið að gera hjartaaðgerðirn-
ar og halda gjörgæsludeild opinni.
Ef við hefðum farið þá leið að knýja
í gegn hveija aðgerðina á fætur
annarri, hefðu hjartaaðgerðirnar
verið stöðvaðar og gjörgæslu lokað.
Þá hefðum við brugðist fólkinu í
landinu, því þetta eru mikilvægustu
þættir starfseminnar nú.“
Hin blóðuga afleiðing
Hin blóðuga afleiðing af þessu
verkfalli er að sjúkrahúsin eru
vængstýfð, segir Jónas; afkasta-
mikil „verksmiðja" eins og Land-
spítalinn sem kostar 7 milljarða á
ári er rekin með 10-20% afköstum,
sem er „vond latína. Aðgerðir hafa
ekki verðmiða, en tjónið er gífur-
legt, bæði með tilliti til fjármuna
og fólks. Verkfallið er alvarlegt því
það hefur staðið í tvær vikur án
þess að lausn sé í sjónmáli. Verkfall-
ið er miklu afdrifaríkara en t.d.
verkfall svæfingarlækna í fyrra, því
áhrif þess eru svo miklu víðtækari;
segja má að áhrif fyrrnefnda verk-
fallsins hafi teygt sig innanhúss en
verkfall meinatækna nái yfir landið
og miðin. Viðsemjendur meina-
tækna hafa ekki uppi neina tilburði
til að leysa það og alvarlegt að
stjórnvöld leyfi og líði að þetta ger-
ist jafn oft raun ber vitni. Einhveij-
ir gætu litið á þetta sem dulbúna
sparnaðarleið, þar sem yfirvinna og
efniskostnaður minnkar meðan
verkfallið stendur yfir, en á móti
kemur að þunginn tvöfaldast um
leið og verkfalli lýkur. Afleiðingin
er tap á allan hátt,“ segir Jónas
og varar við því að fleiri rekstrarleg
vandamál eru fyrirsjáanleg ef
hjúkrunarfræðingar, sjúkraliðar og
röntgentæknar notfæra sér verk-
fallsvopnið, nú þegar samningar
þeirra eru lausir. „Það er athyglis-
vert að þjóðfélagið skuli líða vinnu-
deilur á þessum vettvangi, því heil-
brigðiskerfið ásamt skólakerfinu er
tvímælalaust mikilvægasta þjón-
ustusvið samfélagsins. Allir þegnar
frá nýfæddum börnum til gamal-
menna njóta þjónustu innan okkar
veggja. Verkföll innan veggja
sjúkrahúsa eru að verða árviss við-
burður sem endurspeglar gjaldþrota
launastefnu hins opinbera. Það er
fráleit stjórnunarstefna að fram-
leiða aðeins tvo bíla þegar hægt er
framleiða hundrað. Sjúkrahúsin
hafa engar skyldur við sjúkrahúsin:
Við erum aðeins til fyrir sjúkling-
ana. Skyldur okkur eru við fólkið
sem kemur hingað inn og þarf að
koma aftur til heilsu, en nú kemur
ekkert fólk hingað inn því við getum
ekki sinnt því. Ástandið er hreint
út sagt óþolandi," segir hann.
Rekstur á undanþágum
En hversu slæmt er ástandið á
einstökum deildum? Á barnadeild
eru 23 rúm vannýtt, eða um helm-
ingur, öll rúmin eða 21 alls á lyf-
lækningadeild og 17 rúm á hand-
lækningadeild, segir Vigdís Magn-
úsdóttir, hjúkrunarforstjóri Land-
spítalans. „Þetta fer að verða mjög
erfitt ef fram heldur sem horfir.
Staðan versnar alltaf og hún versn-
ar ekki línulega heldur óvænt og
gríðarlega. Þegar ástandið leiðir til
verkfalls eins og nú hefur gerst,
tekur alltaf langan tíma að finna
lausn. Meinatæknar gætu t.d. af-
numið undanþágur ef þeim sýndist
svo. Þjóðfélagslega séð kostar verk-
fallið mikla fjármuni; við erum full-
möhnuð en getum ekki rekið spítal-
ann á fullum afköstum, þetta tefur
fyrir því að fólk komist út í þjóðfé-
lagið til að vinna o.s.frv. í mínum
huga þýðir þetta mikið fjárhagslegt
og líkamlegt tap,“ segir Vigdís.
Allar deildir spítalans eru reknar
á undanþágum, eða upp á „náð og
miskunn" eins og Jónas lýsir
ástandinu. Deildirnar afkasta að-
eins hluta þess sem þær fá annars
áorkað. Auð rúm og sjúkrastofur
er hvarvetna að finna og miðað við
fyrri heimsóknir blaðamanns eru
gangarnir nánast auðir; yfir allri
starfseminni hvílir óeðlilegur höfgi.
Starfsmenn sjúkrahússins sem
Morgunblaðið ræddi við voru sam-
mála um að verkfallið yki skrifræði
mikið, þar sem fylla þarf út umsókn
um hveija einustu undanþágu
vegna aðgerða og senda til með-
ferðar hjá meinatæknum. Þettatefji
þær bráðaaðgerðir sem þó fæst leyfi
fyrir. Til dæmis á nýrnadeild hefur
verið óvenju mikið af mjög veiku
fólki á sama tíma og verkfallið hef-
ur staðið sem hæst, aðgerðir hafa
verið gerðar en þeim hefur seinkað
og í einu tilfelli hefur maður beðið
í heila viku umfram það sem hann
ella hefði þurft. Þá eru ótaldir allir
sjúklingarnir sem bíða í heimahús-
um eftir að verkfallinu linni. Starfs-
fólkið lýsir ástandinu sem „afleitu"
en kveðst samt hafa þróað með sér
eins konar æðruleysi af ætt forlaga-