Morgunblaðið - 13.12.1994, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
______________________________ERLEIMT____________________________
Stjórn Jeltsíns forseta í miklum innanríkisvanda vegna Tsjetsiníju
Múslimaþjóðir
gætu sameinast
gegn Moskvu
MARGIR Rússar og þá ekki aðeins umbótasinnar óttast að stjóm Borísar
Jeltsíns forseta sé með „innrás" sinni í uppreisnarhéraðið Tsjetsjníju að
koma af stað atburðarás sem ekki verði við ráðið ef Dzhokhar Dúdajev,
forseta héraðsins, tekst að svara með heilögu stríði múslima á öllu Kákasus-
svæðinu gegn Rússum. Jeltsín á við mikinn vanda að stríða. Tsjetsjníja er
olíuauðugt, þar eru einnig mikilvægar olíuleiðslur og ein af stærstu olíu-
hreinsunarstöðvum Rússlands er við höfuðborgina Grosní. Norðvestur af
héraðinu eru ein mestu komforðabúr Rússlands. Það er fleira í húfí, m.a.
trúverðugleiki sambandstjómarinnar í Moskvu, í stjómarskránni var af ásettu
ráði hvergi minnst á rétt einstakra héraða til að segja skilið við móðurríkið.
Reuter
TSJETSJENAR stíga dans, að íslömskum sið, á aðaltorginu í höfuð-
borginni Grozní í gær til að búa sig undir stríð.
Erfið sambúð
Moskvu. Reuter.
íbúar Kákasushéraðsins Tsjetsjníju
hafa oft barist gegn rússneskum heij-
um undanfamar tvær aldir. Þeir eru
nú um ein milljón í héraðinu sjálfu
og álíka margir búa annars staðar í
Rússlandi. Langflestir eru múslimar
eins og ýmsar fleiri smáþjóðir í norð-
anverðum KákasusQöllum þar sem
þjóða- og tungumálakraðak er senni-
lega meira en á nokkru öðru jafn-
stóru svæði í heiminum.
Vanir vopnaburði
Hemaður er Tsjetsjnum í blóð
borinn, fullvaxnir karlar ganga að
jafnaði vopnaðir og konur og böm
eggja þá lögeggjan gegn Rússum.
Baráttan við Rússa og langvinnar
landamæraþrætur milli þjóðabrot-
anna hafa haldið við hernaðarandan-
um á þessum slóðum.
Einræðisherrann Jósef Stalín refs-
aði mörgum smáþjóðum í Sovétríkj-
unum fyrir meintan og raunveruleg-
an stuðning við innrásarheri Þjóð-
verja í seinni heimsstyijöld. Tsjetsjn-
ar hlutu harðan dóm, þeir höfðu
gert uppreisn gegn Rússum er Þjóð-
veijar nálguðust Grosní og Stalín rak
mörg hundmð þúsund manns til Sí-
beríu 1944. Arftaki hans, Níkíta
Khrústsjof, veitti þeim og fleiri
Kákasusþjóðum síðan heimfararleyfi
1957. Er Síberíuútlagamir komu
heim var oft búið að gefa jarðir þeirra
öðm fólki eða þjóðabrotum og hefur
víða kraumað undir niðri síðan.
Ójafn leikur
í öliu kjamorkuveldinu Rússlandi
búa nær 150 milljónir manna, þorri
þeirra af rússnesku bergi brotinn.
Barátta Tsjetsjna virðist því hrein-
ræktuð fífldirfska þegar liðsmunurinn
er hafður í huga en ósætti meðal
ráðamenna í Moskvu getur hjálpað
Tsjetsjnum, fleira kemur einnig til.
Dúdajev, fyrrverandi hershöfðingi
í sovéska flughemum, var kjörinn
forseti héraðsins á haustmánuðum
1991. Hann treystir því að öðmm
múslimaþjóðum í Rússlandi renni
blóðið til skyldunnar ef Golíat ráðist
á Davíð. Auk Tsjetsjna er um að
ræða Volgu-Tatara, Tsjúvassa, Ba-
skíra, Ingúseta, Osseta og Kabardína.
Auk þess em um 30 smáþjóðir í Da-
gestan, sunnan við Tsjetsjníju. Þar
er islam einnig ráðandi trú og
Tsjetsjnar mjög fjölmennir í vestur-
hémðunum. Fyrir sunnan Dagestan
er Azerbajdzhan, olíuauðugt
múslimaríki sem á iandamæri að íran.
Dúdajev hefur einnig hótað því að
kalla á hjálp mujahedin-skæmliða í
Afganistan, sagt er að hann hafi
þegar fengið hjá þeim bandarískar
Stinger-eldflaugar, sem reyndust
rússneskum flugvélum skeinuhættar
í Afganistanstríðinu. Rússar misstu
um 13.000 manns í þeirri styijöld
sem þeir töpuðu, þrátt fyrir aila yfir-
burði risaveldisins.
Það háir aftur á móti Tsjetsjnum
að þeir eru iila þokkaðir víða í Rúss-
landi, ekki síst í Moskvu, vegna þess
hve glæpasamtök þeirra em vel
skipulögð, þau em reyndar farin að
seilast til áhrifa í glæpastarfsemi
utan Rússlands. Er Rússar tala af
fyrirlitningu um „svartkjamma" eiga
þeir við Kákasusbúa og þá einkum
Tsjetsjna. Tal Moskvumanna um að
héraðið sé glæpahreiður á vissulega
við nokkur rök að styðjast.
Dúdajev reyndi í september að
brjóta andstæðinga sína innanlands
á bak aftur með því að setja herlög.
Sjálfur segir hann að uppreisnin sé
verk Rússa og kennir þeim um
sprengjutilræði sem minnstu munaði
að yrði honum að bana í maí.
Helsti leiðtogi uppreisnarmanna,
er hafa aðalbækistöðvar sínar í bæn-
um Nadtertsjníj, er Omar Avturk-
hanov, annar er Rúslan Labazanov,
27 ára gamall stigamannaforingi
sem sagður er arftaki Hróa hattar,
hann ræni þá ríku og hjálpi fátæk-
um. Labazanov hefur þó átt erfítt
uppdráttar gegn sveitum Dúdajevs
og sama er að segja um Avturkanov.
Gamall kunningi
Þekktastur uppreisnarmanna er
þó hinn rúmlega fimmtugi Rúsian
Kahsbúlatov, fyrrverandi þingforseti
í Moskvu og svarinn andstæðingur
Jeltsíns er þingmenn risu upp gegn
forsetanum í fyrra. Khasbúlatov var
tekið með kostum og kynjum í
heimahéraði sínu í mars í fyrra,
þegar hann hafði verið látinn laus
úr fangelsi. Hann reyndi fyrst að
skaða Avturkanov með því að kalla
hann lepp Rússa en ákvað síðar að
styðja hann. Óvíst er hve mikils
stuðnings Khasbúlatov, sem eitt sinn
var rætt um að gæti orðjð forseti
Rússlands, nýtur en hann gæti nú
lent í þeirri hlálegu stöðu að byssu-
stingir Jeltsíns lyfti honum til æðstu
valda - í Tsjetsjníju.
RÚSSAKEISARAR treystu á
árunum 1817-1864 nýfengin yf-
irráð sín í Georgíu með því að
leggja undir sig múslimalönd í
Norður-Kákasus. Tsjetsjníja var
innlimað í Rússland 1859.
• 1917-1920. Bolsévikkar og
andstæðingar þeirra í borgara-
stríðinu skiptast á um að ráða
yfir Tsjetsjníju. Héraðið innlimað
í Sovétríkin 1921.
• 1934. Héraðið nefnt
Tsj etsj no-Ingúsetía.
• September 1991. Stjóm hér-
aðsins, sem stutt hafði valdarán-
ið gegn Míkhaíl Gorbatsjov, segir
af sér. Dúdajev hefur baráttu
sína gegn Moskvuhollum emb-
ættismönnum, hann fær 80%
fylgi í forsetakjöri og lýsir yfir
sjálfstæði héraðsins.
• Nóvember 1991. Jeltsín
Rússiandsforseti lýsir yfir neyða-
rástandi í héraðinu en tilraun
hans tl að beita hervaldi gegn
sjálfstæðistilburðunum fer út um
þúfur, eftir þijá daga er herliðið
kallað á brott frá Grosní. Dúdajev
verður þjóðhetja. Alexander
Rútskoj, varaforseti Jeltsíns, sá
um að móta stefnuna gagnvart
Dúdajev.
• Júní 1992.1ngúsetía segir
skilið við Tsjetsjníju en Rússar
bæla síðan niður sjálfstæðistil-
raunir Ingúseta. Ingúsetar eiga
í blóðugum landamæradeilum við
Osseta.
• Agúst 1994. Uppreisnarmenn
Avturkanovs hefjast handa með
liðsinni Rússa.
• Nóvember 1994. Jeltsín
krefst þess að deiluaðilar í
Tsjetsjníju afvopnist, ella verði
lýst yfir neyðarlögum þar. Upp-
reisnarmenn ráðast á Grosní með
aðstoð Rússa en árásinni er
hrundið, Dúdajev hótar að lífláta
nokkra tugi rússneskra fanga
nema Moskvustjórnin viðurkenni
að hún hafi sent rússneskt herlið
til styrktar uppreisnarmönnum.
Smám saman lætur hann þó her-
mennina lausa, þá síðustu 8. des-
ember.
• 4. desember. Khasbúlatov fer
til Moskvu. Daginn eftir segja
Rússar að Tsjetsjníja sé hreiður
alþjóðlegra hermdarverkamanna
og hóta að skjóta niður allar flug-
vélar sem fljúgi yfir héraðið.
• 6. desember. Dúdajev og
Pavel Gratsjov vamarmálaráð-
herra Rússa ræðast við, þetta er
fyrsti fundur Dúdajevs með ráða-
mönnum í Moskvu frá 1991.
Þeir eru sammála um að ekki
beri að leysa deilurnar með her-
valdi.
• 9. desember. Jeltsín skipar
stjórn sinni að nota „öll ráð“ til
að afvopna deiluaðila í
Tsjetsjníju. Daginn eftir gera
herþotur Rússa árás á Grosní og
Rússar loka landamærunum.
• 11. desember. Skýrt frá inn-
rás rússneskra heija í héraðið,
Avturkanov segir heri sína einnig
vera á leið til Grosní.
HERNAÐUR RUSSA ) TSJETSjNÍJU
ÞRJÁR rússneskar herfylkingar vöru sendar inn í Tsjetsjníju á sunnudag
til aö kæfa sjálfstæðisbaráttu héraösins. Nokkur mótspyrna hefur
veriö veitt en embættismenn Rússa og Tsjetsjna hafa átt fundi í
borginni Vladikavkaz til aö reyna aö koma í veg fyrir meiri átök
Herfylking varö aö nema staöar
vegna haröra bardaga viö Ingúseta,
aöra litla múslimaþjoö sem lengi var
undir sameiginlegri héraösstjórn meö
Tsjetsjnum. Síöar var skýrt frá því aö
sokn he
hennar heföi haldiö áfram
Znamenskoje
í bænum eru aöalstöövar
uppreisnarflokka sem
vilja steypa stjóm
Dzhokhars Dúdajevs,
forseta Tsietsiniiu
Eina fylkingin sem
komst nálægt höfuö-
staönum, Grosní
Fylking nam staöar
efliraö hermenn
Tsjetsjna náöu á sitt
vald 47 rúss-neskum
hermönnum og tveim
brynvöröum liösflutninga-
vögnum, rétteftiraö
fylkingin fór yfir landamærin
BMoskva
RÚSSLAND-
Fylking
rússneskra
hermanna
og skriödreka
UKRAiNA
'i*-':: QE0RGÍA
* r ^ „ i^m
#r.
RÚSSNESKIR skriðdrekar beina vopnum sínum að Tsjetsjníju,
skammt frá landamærunum í vestri við Ingúsetíu. Rússar hafa sent
hundruð skriðdreka og hersveita inn í héraðið.
Reuter