Morgunblaðið - 13.12.1994, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1994 31
V erksmiðjuiðnaður
BðKMENNTIR
1 ö n s a g a
BJARMI NÝRRAR TÍðAR
eftir Ingólf V. Gíslason. Saga Iðju,
félags verksmiðjufólks i 60 ár. Safn
til Iðnsögu Islendinga IX. bindi. Rit-
stjóri: Jón Böðvarsson. Hið íslenska
bókmenntafélag, 1994,453 bls.
ÞO AÐ bók þessi sé skráð sem
níunda ritið í Safni til Iðnsögu ís-
lendinga eru bindin orðin ellefu
alls, því að fyrsta og þriðja bindi
eru tvöföld. Þetta er því þegar orð-
ið feiknamikið ritsafn og líklega sér
ekki fyrir endann á því.
Eins og í undirtitli segir er hér
skráð saga eins stéttarfélags,
starfsfólks í verksmiðjuiðnaði. Rit-
stjóri segir í aðfaraorðum að for-
maður Iðju hafi farið þess á leit
„að 60 ára saga félagsins yrði gef-
in út á vegum Iðnsögu Islendinga".
Tilmælin „komu á óbvart vegna
þess að verksvið útgáfunnar er að
lýsa vinnubrögðum, vinnustöðum,
vélakosti og öðrum tækjum í iðnaði
og breytingum sem verða í tímans
rás“. En tilmælunum var tekið, því
að „yfirlit um margþætt starfssvið
félagsmanna skýrir á ýmsan hátt
framvindu í íslenskum iðnaði á
þessari öld og er því gildur þáttur
í iðnsögu 20. aldar“. Samningur
var því gerður „og
ákveðið að sagan yrði
skráð með iðnsögulegu
ívafi“.
Mikil bók er þetta,
hálft fimmta hundrað
blaðsíður. Hún hefst
eins og vera ber á
stofnun Iðju, með
myndum af fyrstu
stjóm félagsins. Síðan
er atburðarásin rakin.
Fer drjúgur hluti frá-
sagnar í að rekja póli-
tísk átök í félaginu og
um það, kjarabaráttu,
verkföll og annað skylt
efni. Eru greinargerðir
um það næsta ítarlegar á stundum.
Fróðleg er þessi saga og vel
sögð. Maður kynnist hér ömurleg-
um kjörum iðnverkafólks, sultar-
launum, litlu starfsöryggi og slæm-
um aðbúnaði. Baráttan fyrir úrbót-
um var hörð og oft og einatt
hatrömm, en skilaði hægt og síg-
andi árangri.
í bókarlok eru miklar skrár.
Skrá er um stjórnir Iðju og starfs-
menn félagsins. Tilvísanaskrá er
geysilöng, svo og skrá um heimild-
ir, prentaðar, óprentaðar og viðtöl,
yfírlit um íjölda Iðjufélaga, skrá
um myndir, töflur og nöfn. Mikill
fjöldi mynda er í bókinni svo og
innfelldir textar. Öll ber bókin
merki vandaðra vinnu-
bragða.
En þetta er saga Iðju
og lítið þykir mér fara
fyrir hinu „iðnsögulega
ívafi“. Hún er skrifuð
frá ákveðnum sjónar-
hóli og leynir sér ekki
hvorum megin hryggj-
ar samúð höfundar
liggur. Þannig á saga
stéttarfélags auðvitað
að vera og er ekkert
við það að athuga. Hins
vegar hlýtur maður að
velta því fyrir sér hvort
hún á heima í þessu
safni. Vissulega er
þarna skráður einn kafli í sögu verk-
smiðjuiðnaðar, en hinir allir eru
óskráðir. Ég sé ekki betur en hér
sé um umtalsverða stefnubreytingu
hjá ritstjóm að ræða. Verði þeirri
stefnu áfram haldið má búast við
að Safn til Iðnsögu íslendinga verði
býsna stórt. Hvenær verður þá Iðn-
sagan sjálf skráð? En hún átti víst
að koma í kjölfar safnsins. Væri
ekki réttara að láta stéttarfélögin
sjálf um að rita sögu sína (eins og
raunar oftast hefur verið gert) og
láta sér nægja að styðjast við þau
rit eins og aðrar heimildir í bókum
Iðnsögusafnsins?
Sigurjón Björnsson.
Ingólfur V. Gíslason
Að byggja
skilningsbrú?
BÓKMENNTIR
Minningabók
BRYNJA OG ERLINGUR
FYRIR OPNUM TJÖLDUM
eftir Brynju Benediktsdóttur, Erling
Gíslason og Ingunni Þóru Magnús-
dóttur. Útg. Mál og menning 1994.
ÞAÐ verður ekki á íslenska les-
endur logið, þeir hafa mikið gaman
að því að lesa frásagnir fólks af
ævi sínu og starfi. Ekki hvað síst
þegar þekkt fólk á í hlut og umtal-
að nokkuð. Leikararnir og hjónin
Brynja Benediktsdóttir og Erlingur
Gíslason hafa sett svip sinn á ís-
lenskt leikhúslíf í áratugi þó þau
séu enn á góðum aldri. Þau hafa
unnið ýmsa eftirminnilega sigra.
Saga þeirra hefur alla burði til að
vera forvitnileg.
Þau velja þá leið að hefja frá-
sögnina að góðum og gegnum ís-
lenskum sið, segja á sér deili og
stiklað er á bemsku og æskuárum
hvors um sig. Þetta eru skemmti-
legir kaflar og leiða fram fyrir les-
anda tvær afskaplega ólíkar mann-
eskjur. Erlingur kaldhæðinn nokk-
uð, virðist hafa húmor fyrir sjálfum
sér, kannski dálítið kæmlaus og
tekur sig og fleira hæfilega hátíð-
lega. Brynja kemur fyrir sjónir sem
skapmikill og viðkvæmur töffari
og tekur sjálfa sig mun alvarlegar
en Erlingur. En þegar þau kynnast
leikhúsinu, á sínum menntaskóla-
árum og snúa sér síðan að henni
er augljóst að það starf taka bæði
mjög alvarlega - þó hvort á sinn
hátt.
Meginkostur bókarinnar er ein-
mitt það hversu vel það kemst til
skila hvað þau eru ólíkir einstakl-
ingar og ólíkir listamenn. Hvað þau
hafa ólíkt tungutak og ólík sjónar-
mið. Hvort um sig hefur haldið
sjálfstæði sínu í löngu hjónabandi
og margs konar samvinnu í leikhús-
inu.
Sá háttur er yfirleitt hafður á
að annað segir frá í einu þó stund-
um komi innskot frá hinu. Ég gerði
Erlingur Gíslason og Bryiya
Benediktsdóttir.
ekki úttekt á því en í fljótu bragði
virðist Brynja segja ívið meira frá
og m.a. fær Inuksýningin langa og
mikla umfjöllun. Það er að mörgu
leyti ágætt mál og oft fróðlegt
enda fór hópurinn með þessa sýn-
ingu til ótal landa og Inukævintýr-
ið stóð yfir með hléum í allmörg
ár. Samt finnst mér frásagan
stundum laus í sér og hefði mátt
þjappa og þétta. Fengur er að kafl-
anum um störf þeirra með Grímu-
leikhúsinu og sama gildir um fjölda
margt annað sem vikið er að í sög-
unni.
Þau segja í bókarlok að þau
hafi ákveðið að setja þessa bók
saman af því þau líti á sig sem
tengiliði milli kynslóðar þeirra lista-
manna sem gengin er og þeirrar
sem er að vaxa úr grasi. I því hlut-
verki hafi bæði þau og ýmsir aðrir
staðið sig heldur illa því mörg verð-
mæti hafi farið forgörðum sem eft-
irsjá sé að og þannig ekki komist
til næstu kynslóðar. Þeim finnst
örla á hindurvitnum og ósiðum sem
voru horfin. Þó hafi ytri aðstæður
batnað, ágætir listamenn séu
mættir til Ieiks en hætta sé á að
upp komi samkeppni sem byggist
á öðrum grunni en forsendum leik-
listarinnar. Síðari hlutinn er ein-
hver hálfkveðin vísa og segir ekki
nóg. Er víst að lesendur geti botn-
að?
Það er án efa alltaf vandi að
velja efni í frásögu á borð við þessa
því hér er vitanlega margt og mik-
ið að frétta. Mér finnst því að þau
hafi ekki alveg gert upp við sig
hvað vakti fyrir þeim. Með öðrum
orðum, það er ekki nægilega mark-
visst valið í sögu þeirra. Bókin
hefði orðið fyllri ef það lægi ljóst
fyrir. Ekki endilega lengri. En lík-
lega betri.
Mér finnst skrítið að hér um bil
ekkert er sagt frá starfi þeirra á
Akureyri og allt í einu er hlaupið
yfir rösk tíu ár. Það er afleitt vegna
þess að ákveðin samfella verður
að vera til að yfirsýn náist. Þegar
tekið er til við söguna á ný er að
nálgast sá tími að nokkrum leikur-
um, þ.á m. Brynju var sagt upp í
Þjóðleikhúsinu eftir langt starf.
Þessar uppsagnir voru umdeildar
og reyndust raunar lögleysa, voru
afturkallaðar og síðan endurtekn-
ar. Oviðfelldinn framgangsmáti
það gagnvart þeim sem við sögu
komu. En átti málið sér kannski
einhvern aðdraganda á þeim árum
sem hvergi er vikið að. Sú hugsun
hlýtur að skjóta upp kollinum og
hefði verið eðlilegt að gera skýrari
grein fyrir árunum á undan.
I þeim sama eftirmála og vikið
var að hér fyrr segja þau aA þau
hugsi þessa bók sem brúarsmíði til
skilni'ngs innan samtíðar og til að
miðla upplýsingum um hugsunar-
hátt og ytri sem innri aðstöðu sem
leiklistarfólk hafi ýmist notið eða
þurft að glíma við.
Einnig er sagt að oft ráði tilvilj-
un hvað er tekið með og hvað ekki
og eftir því hvaða heimildir voru
tiltækar. Þessi skýring dugar mér
ekki því efni í bók sem hugsuð er
til að byggja brú skilnings samtíðar
og nútíðar á ekki að byggjast á
tilviljanakenndu „vali“.
Verkefna- og nafnaskrá fylgja.
Margar myndir eru í bókinni og
sumar hálfgerð frímerki og því lítið
á þeim að græða en hefðu notið
sín stærri. Frágangur bókarinnar
er að flestu leyti ágætur. Það eru
margir plúsar við þessa bók. En
þeir hefðu getað verið fleiri.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
á/u&g/a/e<ja á óoa/'t
Amerísk sófasett, stakir sófar og svefnsófar.
Sófaborð í miklu úrvali. ítölsk leðurhúsgögn.
Verðið er óvenju hagkvæmt enda er hér um
lagersölu að ræða.
Efnissalan hf.
Húsgaynalager
Smiðjuvegi 9 - gul gata
Kópavogi
Sími 554-5400