Morgunblaðið - 13.12.1994, Page 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Hvert á
að stefna?
í GEGNUM tíðina hafa það verið
viðurkenndar staðreyndir að uppi-
staða útflutningstekna okkar Is-
lendinga kemur af veiðum og
vinnslu sjávarfangs. Á undanförn-
um mánuðum hafa farið fram mikl-
ar og oft á tíðum hástemmdar
umræður bæði í ræðu og riti um
gildi framhaldsmenntunar í landinu
með tilliti til hlutfalls á milli bók-
náms og verknáms og er það stað-
reynd að bóknámið hefur verið of-
metið á margan hátt og þá beint
eða óbeint á kostnað verknáms. Nú
er erfitt að alhæfa eða oft á tíðum
að skilja þar á milli því að allt bók-
nám beinist nú að því að viðkom-
andi nemi verði „verkamaður" þeg-
ar upp er staðið en ef til vill ekki
beinlínis í þeim skilningi sem al-
menningur á íslandi leggur í orðið
verkamaður. En er ekki góður
verkamaður sá einstaklingur, sem
vinnur verk sín af þekkingu og
ábyrgð? Hvaða menntun sem hann
annars hefur að baki. Og eru ekki
öll störf jafnmikilvæg þegar allt
kemur til alls? Þjóðfélagið er jú
bara keðja og hver hlekkur er jafn
mikilvægur, því komi rof í keðjuna,
þá kemur hrun í kjölfarið.
Þessi áhersla á bóknámið hefur
tröllriðið þessu samfélagi okkar of
lengi, þó svo enn viðhaldist hið hefð-
bundna iðnnám sem tengist þó
mest þeim iðngreinum sem sjá til
þess að við getum viðhaldið lífsgæð-
um okkar í formi fasteigna, en er
það ekki það sem næstum því hver
einasti íslendingur lifir fyrir, að
eiga fasteign? Og svo ekki sé minnst
á steinsteyptu pólítísku minnisvarð-
ana sem stjórnmála-
menn keppast um að
reisa. Og hvaðan koma
aurarnir í þau minnis-
merki? Kannski úr
verðbréfasjóðunum
eða bankakerfínu? Ég
leyfi mér að fullyrða
að mörg hafa lítinn
sem engan tilgang með
tilliti til framtíðar.
Nú og svo eru þeir
sem starfa í þjón-
ustunni margþættu
sem þetta nútíma þjóð-
félag okkar þarfnast,
og sífelldar kröfur eru
um að hún aukist, ef
eitthvað er. Og vissu-
lega þörfnumst við góðrar og hag-
kvæmrar þjónustu, svo sem í heil-
brigðis- og menntakerfi. Ég er
nokkuð viss um að ekkert okkar
vill skerða þá þjónustu, heldur auka
hana ef eitthvað er og það kostar
peninga, sem „hvergi“ eru til.
Á síðustu árum hafa þó verið
að koma fram stöndug iðnfyrir-
tæki, sem eru búin að hasla sér
völl á erlendum mörkuðum og von-
andi er nóg af framsæknu fólki sem
er tilbúið að taka áhættu og róa
áfram á þau mið og afla nýrra
tækifæra á þeim vettvangi.
En nú vil ég koma að kjarna
málsins og er það mál mér svo
mjög hugleikið. Eins og fyrirsögn
greinarinnar gefur til kynna, þá
eru það menntamál í sjávarútvegi
og sú þróun og/eða vanþróun sem
þar hefur átt sér stað á undanförn-
um árum. Er ég þá eingöngu að
tala um iðnnámið sem slíkt og það
sem tengist því, þ.e.a.s. grunnnám,
fiskiðnaðamám eins og það kallast
í dag.
Ef við snúum okkur
að þessari auðlind okk-
ar íslendinga sem
sjávarfangið er, þá
vita það allir sem það
vilja vita (og eru ekki
komnir of hátt í fíla-
beinsturninn sinn) að
þar liggur gull þessar-
ar þjóðar grafið. Og
við þurfum vissulega
að fara að taka fram
„gullsigtin" okkar og
hirða hveija einustu
ögn sem við komum
auga á í botni „sigtis-
ins“, en ekki aðeins
stóru molana. Það
krefst auðvitað mikill-
ar vinnu, nákvæmni og rannsókna
= þekkingar. Og þá erum við kom-
in að því sem er stóri þröskuldurinn
svo þessi þróun geti orðið að ein-
hveiju viti.
Okkur skortir heildstæða, metnað-
arfulla stefnu í menntamálum þess-
arar greinar til að við getum fylgt
þeirri þróun sem er fyrirsjáanleg á
næstu árum.
Hvenær ætlum við eiginlega að
vaxa uppúr þeim „uppastælum"
(svo notuð sé nútímaskilgreining á
okkar gíruga veiðimannasamfé-
lagi) og líta réttum augum á málin
og sjá auðævin sem við látum renna
milli fingra okkar á hveijum degi?
Og það eru sko engir smáaurar sem
eru að fara í súginn á þann hátt.
Við þykjumst góð út á við, höfum
hátt í að vernda okkar hagsmuni
gagnvart öðrum þjóðum, og auðvit-
að þurfum við þess, en þetta sí-
fellda tal um að við eigum nú að
fá þetta eða hitt vegna þess að við
séum fá og smá og eigum þess
vegna að njóta einhverrar sérstöðu
Áherzla á bóknámið,
segir Anna Sigríður
Hjaltadóttir, hefur
tröllriðið samfélagi
okkar of lengi.
á alþjóðavettvangi, sýnir best
metnaðarleysið.
Hvernig væri að við færum að
rækta okkar eigin garð - hann er
jú sérstaða okkar. Færum að hlúa
að þeim plöntum sem virðast eiga
erfitt uppdráttar, svo við tölum
ekki um þær „plöntur“ sem við
sjáum aldrei sökum okkar eigin
fljótfærni og afskrifum þær þar
með óhæfar. Ekki er til efs að ef
þær fengju þá meðferð, grundvall-
aða á staðgóðri þekkingu, sem þær
hefðu þurft, þá bæru þær nú þá
ávexti sem við þörfnumst svo mjög
að fara að sjá í formi aukinna út-
flutningstekna. Einhveijum finnst
þetta e.t.v. full bjartsýnt, en hvar
væru íslendingar í dag án bjartsýni
og framsýni fyrri kynslóða?
Og til að árangur náist þurfum
við fólk með staðgóða þekkingu og
áhuga á viðfangsefninu. Og hvað
sjávarútvegsfræðsluna varðar, þá
erum við rétt að skríða út úr „mold-
arkofunum" og má segja að síðustu
20 árin hafi hún verið að hleypa
heimdraganum á afgömlum og
metnaðarlausum klárhesti og er
þar fyrst og fremst um að kenna
ótrúlegu áhuga- og/eða þekkingar-
leysi ráðamanna þessara mála. Því
rétt eins og í sögunni um asnann
sem gullið rann út úr eyrunum á,
þá hefur asninn verið svo illa van-
ræktur að nú koma bara óútfyllt
víxileyðublöð úr eyrum hans.
Það hefur svosem verið reynt að
finna leiðir til úrbóta. Þó virðist enn
skorta vilja til virkilegra fram-
kvæmda. Nefndir hafa verið stofn-
aðar á nefndir ofan, til að fjalla
um þessi mál og hafa þeir sem þær
hafa setið sjálfsagt verið allir af
vilja gerðir til að sjá breytingar.
En hver ætlar að framkvæma þær,
ábyrgjast þær faglega og leggja
metnað sinn í þær? Það er það sem
skiptir höfuðmáli. Og þar sem það
er ljóst að grunnmenntunin er hálf
lömuð og reist á óstöðugum grunni,
hvernig getum við þá vænst þróun-
ar í allra nánustu framtíð?
Nei, nú er tími kominn til að
þessum málaflokki sé sinnt af ein-
urð og krafti. Tími kominn til að
hætta með sýndarmennsku og láta-
læti og fara að láta verkin tala.
Menntun í þessari grein er háalvar-
legt mál og stórpólitískt. Margt
þarf að breytast og margur oflát-
ungurinn að láta deigan síga, og
fara virkilega að líta á það sem
skiptir máli, auðlind þessarar þjóð-
ar og nýtingu hennar í víðu sam-
hengi og á raunsannan hátt.
Við verðum að fara að byggja
upp gott framhaldsskólakerfi sem
tekur á þessum málum og er opið
fyrir öllum þeim möguleikum á
betri nýtingu þess sem við vitum
að við höfum, vannýttum afurðum,
öflugri og einbeittari markaðssókn
og fyrst og fremst virðingu fyrir
því, að við erum með gulleggið
okkar í höndunum. Og ef okkur
ber gæfa til að grípa í taumana
sem allra, allra fyrst, þá eru miklir
möguleikar á því að við arfleiðum
börnin okkar ekki að erlendum
skuldum, heldur „gullhænu“ sem
verpir mörgum, mörgum gulleggj-
um.
Höfundur er fiskiðnaðarmaður og
leiðbeinandi við Sjávarútvcgs
deildina á Dalvík - VMA.
___________AÐSENPAR GREIÍMAR_
Sjávarútveg-sfræðsla
« **
Anna Sigríður
Hjaltadóttir
Lágtekj uálögur komnar
í stað hátekjuskatts
Á UNDANFÖRNUM árum hefur
verið rekinn mikill áróður fyrir að
tengja greiðslu fyrir ýmsa þjónustu
samfélagsins tekjum manna. Menn
segja sem svo, að hátekjumennirnir
geti sjálfir borgað fyrir matinn sinn
á sjúkrahúsunum, svo dæmi sé tek-
ið. Á sama tíma má ekki minnast
á, að tekjuskattshlutfall hækki með
tekjum. { ráði er að fella niður þenn-
an óverulega hátekjuskatt, sem nú
er í gildi. Tekjutenging hlunninda
og gjalda umfram tekjuskatt er nú
þegar komin í ógöngur. Ráðstöfun-
artekjur hjóna með börn aukast ótrú-
lega lítið, þótt vinnutekjur þeirra
hækki frá skattleysismörkum í rúm
200.000 alls. Um þverbak keyrir á
næsta ári, þegar húsaleigubætur
með tekjutengingu taka gildi í sum-
um sveitarfélögum. Þær munu
skerðast um 24% af því, sem sam-
anlagðar tekjur íbúa. leiguhúsnæðis
fara fram úr 125.000 á mánuði.
Þessi skerðing leggst við aðrar tekju-
tengdar álögur. Þær geta orðið þess-
ar: %
Staðgreiðsla skatta 41,84
Barnabótaauki, skerðing
(1,2,3,) 4 böm (7,13,18,) 22
Vaxtabætur/húsaleigubætur,
skerðing 6/24
Lífeyrissjóður 4,25
Stéttarfélag (1-3) 2
LÍN, tekjutengd afborgun af
námslánum (4-7) 5
Frádráttur af tekjuauka alls 81,09/99,09
Afgangurinn af tekjuauka verður
enginn hjá hjónum í leiguhúsnæði
með 4 börn, ef stéttarfélagsgjaldið
er 3% eins og dæmi munu vera um.
Það er þó ekki á nema nokkuð tak-
mörkuðu tekjubili sem frádráttarlið;
irnir leggjast allir saman. Hátekjur
verða hins vegar ekki skattlagðar
um nema 42% í stað 47% eins og er
á þessu ári, og annar
frádráttur er að jafnaði
enginn.
Vissulega er það ein-
ungis takmarkaður
hópur fólks, sem greiðir
af námsskuldum. Af-
borganirnar falla hins
vegar á þann tíma sem
fjölskyldan er að koma
sér fyrir í þjóðfélaginu,
börnin eru að vaxa úr
grasi, baslað er við að
eignast þak yfir höfuð-
ið, þótt launin séu að
jafnaði ekki há. Tekju-
tengd afborgun af
námslánum er því til-
finnanleg viðbót við
aðrar álögur. Afborganir af lánum,
sem voru tekin 1992 og síðar, hefj-
ast tveimur árum eftir námslok (eng-
inn er farinn að greiða af þeim) og
eru að lágmarki um 50.000 á ári,
en annars 5% af tekjum og hækka
í 7% eftir 5 ár. Lægri talan var not-
uð í töflunni, vegna þess að enn eru
allmörg ár þar til nokkur fer að
greiða 7% af jaðartekjum sínum
vegna námslána, og á þeim tíma
gætu aðrir frádráttarliðir lagast.
Afborganirnar verða tekjutengdar
við 83.333 á mánuði (59.524 frá 6.
ári afborgunar), en við 62.500 sam-
kvæmt eldra kerfi og þá er afborg-
unin 4% af tekjum.
Draga mætti úr þyr.gstu álögun-
um þegar nú í desember. T.d. mætti
ákveða, að samanlögð skerðing
vegna húsaleigubóta eða vaxtabóta
og barnabóta verði aldrei meiri en
t.d. 10-15% fyrr en sæmilegum
miðlungstekjum er náð. Það fiækir
að vísu málið, að þeir sem leigja
húsnæði saman mynda ekki alltaf
fjölskyldu. Afborganir af námslán-
um ættu einnig að taka nokkurt
mið af öðrum álögum.
Það má velta fyrir
sér hugmyndafræðinni
á bak við reglurnar um
húsaleigubætur. Sú
skýring blasir við, að
félagsmálaráðherra
hafi verið að marka þá
stefnu, að konur með
börn, eða feður, ynnu
heima á heimilum sín-
um og færu ekki út á
vinnumarkaðinn. í því
skyni er séð til þess,
að vinna utan heimilis
skili minna af sér en
góð húsmóðir getur afl-
að með því að sjá sjálf
um börnin sín og með
hagsýni í heimilishaldi. Og þá yrði
líka hægt að sýna fram á minnk-
andi atvinnuleysi!
Skerðing barnabóta-
auka hefst neðan skatt-
leysismarka, segir
Hólmgeir Björnsson,
en hann telur það
ekki það versta við
skattkerfið.
Ég set upp dæmi af hjónum með
tvö börn, annað yngra en sjö ára,
sem greiða 40.000 í leigu á mánuði
og eru bæði að greiða af námsskuld-
um eftir nýja kerfinu. Húsaleigubæt-
ur eru 7.000 + 4.500 (v. 1. barns) +
3.500 (v. 2. barns) + 3.000 (15% af
leigu umfram 20.000) = 18.000
(aldrei meira en helmingur leigu).
Segjum að annað þeirra, sennilega
Hólmgeir
Björnsson
Fyrri maki Seinni maki
Laun 125.000 (viðbótartekjur) 80.000
Barnabætur og barnabótaauki 20.693 0
Húsaleigubætur 18.000 0
Tekjutengdur frádráttur og kostnaður Staðgreiðsla skatta 9.530 28.720
Barnabótaauki, skerðing 4.156 10.400
Húsaleigubætur, skerðing 0 18.000
Lífeyrissjóður 3.825 3.400
Stéttarfélag 1.800 1.600
LÍN, tekjutengd afborgun 2.083 0
Frádráttur alls 21.394 62.120
Annar kostnaður, dæmi Húsaleiga 40.000 0
LÍN, föst afborgun beggja 8.333 0
Barnagæsla 0 16.000
Strætókort 2.900 2.900
Kostnaður og frádráttur alls 72.627 81.020
Afgangs 91.066
Halli 1.020
eiginmaðurinn, hafi náð í vinnu, sem
gefur sæmilega miklar tekjur,
125.000 alls, og þar af 90.000 í
grunnlaun, stéttarfélagsgjald og
greiðsla í lífeyrissjóð takmarkast við
þau. Afkoman er samt erfið, og al-
mennt er talið æskilegt, að allir hag-
nýti þá menntun, sem þeir hafa afl-
að, bæði vegna sjálfs sín og samfé-
lagsins. Makinn á kost á starfi sem
gefur 80.000 í grunnlaun eins og
algengt er hjá ríkinu hjá fólki með
háskólapróf, en aukatekjur yrðu
engar. A að taka því?
Sjá töflu
Húsaleigubæturnar gera gæfu-
muninn meðan tekjurnar eru lágar,
en úr því tekur við vonleysið eitt (—
eða svört vinna!). Skerðing barna-
bótaauka hefst neðan skattleysis-
marka, en það er ekki það versta.
Ekkert vit virðist í að taka þessari
vinnu, jafnvel ekki þegar börnin
komast af leikskólaaldri. Barnabæt-
ur lækka þá, og afborgun til LÍN
hækkar brátt. Hins vegar eru skerð-
ingarliðirnir að ganga til þurrðar.
Launin eru því að verða nógu há til
þess að yfirborgun eða kauphækkun
skili sér til iaunþegans. Önnur leið
væri að hverfa aldarfjórðung aftur
í tímann og eiginmaðurinn tæki að
sér aukastarf sem gæfi 80.000. Af-
gangs gætu orðið 23.328, en þá
þyrfti að reka bíl sem æti upp meiri
hlutann af hagnaðinum þegar til
lengdar lætur. Innkaup yrðu þó hag-
kvæmari. Hver var að fárast yfir
auknum vanskilum? Það gæti orðið
spennandi að fylgjast með rökfærslu
þess (eða þeirra) félagsmálaráð-
herra, sem mótaði og setti reglurnar
um húsaleigubætur.
Alþingi ætti að lögleiða þegar á
næsta ári, að skattur af viðbæltum
skerðingarliðum megi ekki á neinu
tekjubili verða hærri en skattur af
hátekjum. Hækkun skattleysis-
marka skiptir miklu minna máli.
Vegna rýmis sleppi ég frekari hug-
leiðingu um skattstiga og dekur við
hátekjumenn, nema ályktunarorð-
unum: Hálaunamennirnir með 500
þús. til 1 milljón á mánuði og þaðan
af meira, hvort heldur er hjá fyrir-
tækjum eða í opinberri þjónustu, eru
helsti efnahagsvandi þjóðarinnar!
Höfundur er tölfræðingur, starfar
á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins.